ALBANIAN LINGUISTICS & DIALECTOLOGY by gianni belluscio
The paper is about the "limited" contribution of Giuseppe Valentini to the Albanian language and ... more The paper is about the "limited" contribution of Giuseppe Valentini to the Albanian language and to some of his dialects (in particular the dialect of Scutari and a few arbereshe dialects of southern Italy). A complete list and an overview of this kind of contributions is proposed. They range above all in the field of diachronic and synchronic onomastics and toponymy.
Aktet e Simpoziumit "Balcanology Today and the Inter-Balcanic Communicative Relations”, 2018
Arbërishtja, si fushë hulumtimi gjuhësor, ka një histori të gjatë. Interesimi nga ana e gjuhëtarë... more Arbërishtja, si fushë hulumtimi gjuhësor, ka një histori të gjatë. Interesimi nga ana e gjuhëtarëve mbështetet jo vetëm në faktin se ky varietet gjuhësor, ende sot e kësaj dite, vijon të jetë i gjallë në diasporë, por sidomos sepse ai paraqet një fazë të kristalizuar të elementeve origjinale të gjuhës së periudhës mesjetare. Arbërishtja, pra, është dëshmi e një faze të 'gjuhës shqipe' e cila u shërben studiuesve si mjet krahasues për vlerësimin dhe shpjegimin e një numri të konsiderueshëm dukurish gjuhësore (dhe të historisë së tyre) jo vetëm brenda shqipes, por edhe në kontekstin gjeografik të ballkanit. Studime rreth çështjeve të kontaktit gjuhësor në të folmet arbëreshe u kryen sidomos në lidhje me marrëdhëniet kulturore dhe gjuhësore me varietet dialektore italiane ("romanze") pas vendosjes së popullatës arbëreshe në Itali (që nga shekujt xv-xvi), ndërsa më pak është thënë rreth kontaktit me botën greke dhe, si rrjedhojë, rreth huazimeve greke në të folmet arbëreshe. Ky kontribut ka si qëllim paraqitjen organike dhe sa më të plotë e greqizmave që janë dëshmuar në varietetin dialektor të arbërishtes në Italinë jugore në raport me shqipen, me dialektet italiane dhe me gjuhen e bashkësive greke në Kalabri dhe në Apuli. 1. Një fjalë e njohur dhe një e panjohur Dua të filloj duke u nisur nga dy situata reale që përjetova personalisht në Simpoziumin e Shkupit "Ballkanologjia sot dhe komunikime ndërballkanike" në tetor 2018. Situata e parë ka të bëjë me hapjen e konferencës: zonja V. Hajdari duke prezantuar panelin e personaliteteve u dha fjalën drejtorit të Institutit organizues duke e ftuar atë si "nikoqir" që të niste punimet dhe të merrte në dorë zhvillimin e programit në prani të personaliteteve të ftuara. Natyrisht që dëgjimi i termit të përdorur nga zonja menjëherë më bëri përshtypje, sidomos për faktin që një fjalë e tillë, e huazuar nga greqishtja, po përdorej në Shkup dhe në atë kontekst. Situata tjetër ndodhi ditën e dytë, kur prof. Gj. Shkurtaj, i cili kur merr fjalën flet me një gjuhë shumë të rafinuar dhe duke përdorur terma dhe shprehje edhe dialektore edhe të ralla, shqiptoi fjalën "sajdis". Një fjalë që po dëgjoja për herë të parë dhe që në daljen në-is 1 tregonte për mua një gjurmë tipike të foljeve me prejardhje nga greqishtja. Kur pas atij dijëtari erdhi radha ime, iu referova pikërisht asaj fjale dhe nga reagimi i të pranishmëve në sallë mësova që ajo folje, tejet e rallë (sidomos mër mua), ishte huazim nga turqishtja. Nuk ishte ai vendi dhe momenti për të diskutuar rreth atij "treguesi" morfologjik, d.m.th. rreth prapashtesës së foljes, i cili bëri të "lexoja atë folje si greqizëm", gjë që kërkon një reflektim të struktuaruar edhe në distancë. 1 Për foljet e gjuhës shqipe një trajtim të gjerë dhe shterues e japin së fundmi Shumacher dhe Matzinger (2013: 191-197) sipas të cilëve foljet e huazuara prej greqishtes integrohen në shqipen me një strategji të qartë, ato kanë hyrë nga aoristi dhe dalin në bashkëtingëllore duke ruajtur të njëjtin theksim të foljes origjinare, tipar ky që u bë shumë prodhues në shqipen. Jap disa shembuj: a) huazime-firas (~ firaks)), nguros (< gur). Huazimin e foljeve me prejardhje greke nga aoristi shqipja e ndanë edhe me gjuhë të tjera si serbishtja, bulgarishtja dhe rumanishtja; ndërsa foljet me prejardhje turke që dalin në shqipe me morfemën fundor tipik të greqishtes (si në rastin e foljes sajdis) i gjejmë po me të njëjtën trajtë edhe në bullgarishte dhe serbishte (Miklošič 1871).
Studimet albanistike në vendet ku flitet gjermanisht, 2019
Anketat e Gerhard Rohlfs-it për atlasin AIS, organizimi dhe analiza e rezultateve prej Rupprecht ... more Anketat e Gerhard Rohlfs-it për atlasin AIS, organizimi dhe analiza e rezultateve prej Rupprecht Rohr-it, anketat e mëtejshme të Gabriele Birken-Silverman-es në Pikën 751 dhe në mjedisin arbëresh në përgjithësi. Në vitin 1924 Gerhard Rohlfs mbërriti në të voglin katund arbëresh të Firmozës (Acquaformosa, Pika 751) në provincën e Kozencës si anketues për Atlasin gjuhësor të Italisë dhe të Zvicërës së jugut (AIS) të Jaberg-ut dhe të Jud-it. Ai nuk kishte njohuri as për shqipen dhe as për arbërishten dhe mbledhja e materialit gjuhësor, megjithëse me vlerë për dialektologjinë, përfaqëson një “casus sui generis”. Pas tridhjetë vitesh një tjetër studiues gjerman, Rupprecht Rohr u afrohet materialeve të Rohlfs-it dhe i bën objekt të disertacionit të tij në fillim të viteve ’50 të shekullit XX. Përpos sistematizimit të materialeve dhe të botimit të një serie artikujsh, ai nuk korrigjon disa prej aspekteve më problematike të punës në terren të Rohlfs-it, edhe pse Rohr-i (me sa duket) e bëri punën e vet pa e anketuar personalisht të folmen e Firmozës. Në vitet 80-90 të shekullit XX Gabriele Birken-Silverman, studente dhe bashkëpunëtore e Rohr-it, fillon anketat e saj në terren në disa katunde arbëreshë të Kalabrisë dhe të Sicilisë dhe jep kontributin e vet sidomos në fushën e leksikologjisë, d.m.th. prapë në fushën fillestare të Rohlfs-it dhe të Atlasit, duke e mbyllur kështu rrethin që ky i fundit kishte hapur. Në këtë kontribut do të trajtojmë historinë gjuhësore dhe ekstragjuhësore që u zhvillua gjatë viteve rreth Pikës 751 të AIS-it si edhe do të analizojmë dhe të diskutojmë ndihmesën e këtyre tre gjuhëtarëve gjermanë për dialektologjinë dhe për leksikografinë arbëreshe, duke dhënë informacione përkatëse për materialet dhe për bibliografinë që kanë lidhje me ketë fragment të studimeve albanologjike/arbëreshologjike në vendet gjermanishtfolëse.
Aktet e Seminarit XXXVI te gjuhes, letersise dhe kultures shqiptare, 2017
This contribution is about a comparative analysis of the Italo-Albanian tale "Jugalla and orku" r... more This contribution is about a comparative analysis of the Italo-Albanian tale "Jugalla and orku" recorded at San Benedetto Ullano in 1967 (original version), with a new variant of the same tale recorded in San Basile in 2017 using the same text. The authors' effort is to emphasize the differences between the two tales and the two linguistic varieties by different points of view (phonetics, morphology, syntax and lexicon).
Gjuha shqipe në kontakt me gjuhët e tjera, 2019
0. Ideja për të analizuar gjuhën e Kodit Rrugor shqiptar (tani e tutje KRR) në përqasje me Kodin ... more 0. Ideja për të analizuar gjuhën e Kodit Rrugor shqiptar (tani e tutje KRR) në përqasje me Kodin Rrugor (Codice della strada) italian 1 , lidhet me faktin se ka një numër të madh huazimesh të gjuhës italiane në fushën e automobilistikës, të cilat kanë hyrë thuajse përdhuni në gjuhën shqipe me rënien e regjimit komunist e këndej. Kujtojmë se gjatë regjimit, privatëve as nuk u lejohej dhe as e kishin të mundur të kishin në pronësi mjete motorike, por mund të shfrytëzonin mjetet shtetërore të qarkullimit që drejtoheshin nga shoferë profesioniostë: kamionistë, shoferë autobusi dhe të mjeteve bujqësore (si traktorë, autokombajnë etj.), shoferë taksish apo makinash qeveritare. 0.1. Rreth dukurisë së fluksit të huazimeve të reja në shqip nga italishtja, është vënë theksi që dy dekada më parë në një punim ku merrej në analizë vërshimi i italianizmave të ndryshëm në shqipen e të folurit të përditshëm, si pasojë e hapjes së Shqipërisë ndaj ekonomisë së tregut (Belluscio 1993). Diktati i ndikimit gjuhësor qe i fortë, duke qenë se huazimet ndoqën rrugën e mallrave që vinin nga brigjet italiane (bashkërendur me reklamat e tyre nëpërmjet valëve televizive që mbulonin antenat parabolike të shqiptarëve). 0.2. Nëse e vëmë fokusin vetëm tek shembujt që i përkasin fushës së automobilistikës, vërehet se një pjesë e këtyre termave ishin shtrirë tashmë në gjuhën shqipe (me siguri që nga koha e pushtimit italian, pra në pragun e viteve '40 të shekullit XX). Terma të tillë i gjejmë të regjistruar edhe në FGJSSH (1980), në nëndarjen e fushës leksikore, e emërtuar me tek. (term i teknikës) dhe janë, p. sh.: cilindër (ital. cilindro), distributor (ital. distributore ose spinterogeno), fren (ital. freno), gomist (ital. gommista), kamerdare (ital. camera d'aria), karburant (ital. carburante), koperton (ital. copertone), makinë (ital. macchina), parafango 2 (ital. parafango), piston (ital. pistone), veturë (ital. vettura). Lidhur me terminologjinë e automobilistikës, në fjalorin Italisht-Shqip, të autorëve Leka-Simoni (1986), hartuesit hedhin idenë e mirëmenduar që kjo terminologji të grupohet si një fushë leksikore më vete, me siglën aut. (automjete), në të cilën përfshijnë disa terma që mungojnë në FGJSSH (1980) si: karburator (ital. carburatore), diferencial (ital. differenziale), friksion (ital. 1 Duke u nisur nga një ide e G. Belluscio-s, e cila u diskutua dhe u konkretizua nga dy autorët, ky punim, i cili është rezultat i punës së përbashkët të të dy autorëve dhe për të cilin të dy janë përgjegjës në tërësi, ndahet si vijon: nga G. Belluscio janë paragrafët (me nëndarjet përkatëse) 0, 1, 2 dhe 5, nga Flora Koleci paragrafët (me nëndarjet përkatëse) 3 dhe 4. Kuptohet vetiu se fjala "substrat" e përdorur në titullin e këtij punimi nuk ka lidhje fare me konceptet e substratit në gjuhësi, ajo përdoret këtu vetëm me kuptimin "nënshtresë, nënvendosje" etj. 2 Krahas këtij termi, mund të sjellim si shembull edhe emërtimin prapafango, term i vjelë në terren, në vitin 1996, nga një folës i Tiranës. Nuk jemi në gjendje të pohojmë nëse përdorimi i kësaj fjale është i përhapur, apo ishte një përgjigje ad hoc e folësit, i cili, duke mos ditur që bëhej fjalë për një huazim, e shihte pjesën e parë të fjalës parafango si parafjalë para-e për rrjedhojë, krijoi një fjalë të re, duke përdorur parafjalën prapa- .
Interdisciplinarità, complessità e questioni epistemiche
La storia e la letteratura popolare hanno sempre raccontato l’arrivo degli albanesi in Italia al ... more La storia e la letteratura popolare hanno sempre raccontato l’arrivo degli albanesi in Italia al seguito del loro eroe nazionale Giorgio Skanderbeg. Gli sparuti intellettuali del XVIII e XIX secolo si sono invece dati da fare per sistematizzare quella storia cospargendola di miti, di guerrieri e di nobili natali. Nel XX secolo, i pronipoti disincantati hanno provato ad invertire il punto di vista cercando di leggere e di riscrivere la triste realtà dei primi migranti balcanici: gruppi multiformi di gente raccogliticcia, soprattutto agricoltori, pastori, braccianti che giungevano sulle coste pugliesi da varie contrade dell’Albania meridionale, della Grecia e in parte anche dall’Albania settentrionale. I ricercatori si sono dunque da sempre posti il problema di determinare i luoghi di provenienza degli immigrati sulla scorta dei primi documenti che attestano tale presenza allogena in Italia e, successivamente, anche sulla base di analisi scientifiche delle varietà linguistiche parlate nelle comunità albanofone nonché grazie alla valutazione dei dati onomastici che lì ricorrono. Un intervallo di oltre mezzo millennio pone tuttavia dei problemi di tipo diacronico, ossia le trasformazioni linguistiche sia nei luoghi di partenza che in quelli di arrivo, per cui l’analisi deve obbligatoriamente sottostare anche a proiezioni e deduzioni nel tentativo di dare risposte concrete al quesito. Negli ultimi due decenni, dopo i primi studi di genetica delle popolazioni avviati in Italia da Cavalli Sforza alla fine dello scorso secolo, sono apparsi anche contributi che hanno evidenziato come i gruppi arbëreshë in Italia, nonostante condivisioni linguistiche e culturali, siano il risultato di divergenti storie genetiche. I gruppi arbëreshë possono essere stati generati da due processi demografici paralleli ma indipendenti, derivanti da popolazioni originarie già differenziate. Uno di questi eventi ha probabilmente portato alla formazione dell’attuale comunità insediata nelle aree calabresi del Massiccio del Pollino e della Valle del Crati. L’altro riguarda gli arbëreshë siciliani, coinvolgendo, però, anche parte degli insediamenti calabresi dell’area sud-occidentale del Pollino. I livelli di mescolanza genetica confermano, inoltre, la stretta relazione degli albanesi d’Italia con le moderne popolazioni albanesi, in accordo con le ipotesi linguistiche. D'altra parte, la stratificazione della popolazione e/o un aumento della permeabilità delle barriere linguistiche e geografiche sembrano spiegare, limitatamente agli arbëreshë di Sicilia, la loro somiglianza con le popolazioni greche.
Balkan and South Slavic Enclaves in Italy Languages, Dialects and Identities, 2018
It is well known that there is an intimate relationship between the demographic evolution of a co... more It is well known that there is an intimate relationship between the demographic evolution of a community of speakers and the (positive or negative) developments of a linguistic variety. In the case of the Arbëresh community (Hamp 2000, Belluscio 2010), settled in Italy for six centuries, this has been well documented for the last thirty years, when there has been a demographic collapse with a consequent depopulation of villages. This has not ensured the most minimum population replacement with younger speakers. Unfortunately these dynamics have been studied only and always as separate from their parallel linguistic developments. Based on recent stock of linguistic data, crossed with the demography of this context and with the maintenance/loss of most representative cultural characteristics (including the assessment of an index of "identity") it is possible to draw a real and fair picture of the current status in the five Arbëresh communities that fall in three different provinces in southern Italy.
The paper is divided into three parts. In the first part will be given the official evolution of population according to the Italian national censuses from 1861 until today and subsequent discussion as according to scientific contributions such as Gambarara (1980) and De Bartolo (1989, ). To these two previous analysis that took into account only the presence of Albanian or Italian speakers due above all to mixed marriages, will be now added another important aspect too, which is linked to the large presence of European and non-European inhabitants which are repopulating these Arbëresh villages. Nowadays this presence consists of about 8-10% of the resident local population. The discussion will be based also on general numerical tables and graphics. In order to show micro-demography will be also given few examples which describe the demographic collapse in some restricted areas of at least 2-3 villages, i.e. a description made on a house-by-house situation along the time and considering also the presence-disappearing of usage of the local Albanian linguistic variety.
The second level of the analysis will be about a general sociolinguistic description of the five communities, aspect already studied by Maddalon-Belluscio (2002). Today it can be said that Arbërishtja is a mixed-language code with frequent and normal code-switching (from a sociolinguistic point of view its speakers are also described as diglossic or bilingual, i. e. they use Arbërisht in familiar or community context, but they also use standard regional Italian at school, outside their community or with newcomers living inside their community, and at least they can also speak the Italian dialect of the neighbour Italian villages; standard Albanian is known only by those speakers that has studied and learnt it for their job or for individual cultural interest) that has done a relatively good job of retaining both its syntactic and morphological structures but which has lost a lot of its phonetic and lexical integrity. According to our data we have seen that a linguistic dangerous collapse is regarding not only the phonetic/phonological level but also morphological level due to the strong structural pressure impressed by Italian language which has became more pervasive in the last decades, as a result of school education and of its cultural and prestigious relevance. As a very first step of this linguistic transformation we have to consider the abandon of Albanian in the communication among parents and children, and also between grandparents and nephews/nices. This linguistic deformation started during the 70s becoming then more and more relevant after the 80s-90s. On the other hand we must take into account also the movement of families with young children to the neighbouring bigger Italian cities. This phenomenon has contributed to diminish in the communities the presence of young speakers which, according to Hagège (2009), makes it difficult the surviving of this lesser used language for the next 3-4 decades, being it since now an endangered language.
The last and most important section of our contribution will consist of a linguistic/dialectological analysis based on first hand materials collected during our field work in these five communities. Real examples of structural collapse will be given for phonetics, phonology, morphology, syntax and lexicon both from a synchronic and diachronic point of view, with particular reference to previews studies and analysis (see for these Jochalas 1996 and Belluscio 2015).
Belluscio Giovanni (1995), Albanian in the Albanian communities in Italy, in A. Dekkers (Ed.), Teacher Training of Minority Languages for Primary and Secondary Education, Mercator-Education, vol. II, pp. 443-462.
Belluscio Giovanni (2010), Albanian: the Albanian language in education in Italy. (Regional dossiers series). Leeuwarden/Ljouwert: Mercator European Research Centre on Multilingualism and Language Learning.
Belluscio Giovanni (2015), Bibliografia degli studi linguistico-dialettologici sulle parlate albanesi d’Italia, 1994-2014, in Bardhyl Demiraj et al. (Eds.), Studi in onore del prof. Francesco Altimari in occasione del 60° compleanno. Tirana: Albpaper, p. 71-87.
De Bartolo Giuseppe (1988), La demographie des minorites Albanaises de Calabre. Premiers resultats. In Genus, vol. 44, no. 1-2, Rome: s.n., pp. 177-193.
De Bartolo Giuseppe (1989), Aspetti dell’evoluzione demografica della minoranza albanese di Calabria, in Zjarri, anno XX, 33, San Demetrio Corone, p. 16-33.
De Bartolo, G. & M. Stranges (2008). La minorité Arbëreshë en Calabre: aspects démographiques et sociaux. Read at: Colloque International de l'Association Internationale des Démographes de Langue Française (l’AIDELF), Montreal, Québec, Canada, 25-28 August 2008. s.l.: s.n.
Gambarara Daniele (1980), Parlare albanese nell’Italia unita, in Zjarri, anno XII, 27, San Demetrio Corone, p. 49-67.
Hagège Claude (2009), On the Death and Life of Languages, Yale University Press.
Hamp Eric P. (2000), An identificatory listing of the Arbëresh settlements of Calabria today, in John B. Trumper, A. Mendicino, M. Maddalon (Eds.),Toponomastica calabrese, Gangemi Editore, Roma, pp. 55-67.
Jochalas Titos P. (1996), Albano-Italikà, Thematí bibliographía, Athina.
Maddalon Marta, Giovanni Belluscio (2002), Albanian and Italo-Albanian a difficult case of (socio-)linguistic contact, in L. Rapp (Ed.), Akten des 34. Linguistischen Kolloquiums, Germersheim 7-10 Oktober 1999, Peter Lang, Mainz, Vol. 1, pp. 193-202.
Trumper J. B., Marta Maddalon (2002), Identità e lingua, in V. Orioles (Ed.), La legislazione nazionale sulle minoranze linguistiche. Problemi, Applicazioni, Prospettive (Numero monografico di Plurilinguismo. Contatti di lingue e culture 9), pp. 125-150.
Aktet e Alb-Shkences
E kemi interpretuar ‘terminologjinë’ e shahut në dy drejtime: a) si pjesë të leksikut të përfshir... more E kemi interpretuar ‘terminologjinë’ e shahut në dy drejtime: a) si pjesë të leksikut të përfshirë nëpër fjalorët njëgjuhësh, e cila nuk rezulton të jetë as shteruese dhe as e saktë e kjo, para së gjithash, për shkak të hapësirës së kufizuar fizike që i është lënë në dispozicion; b) si shtegtim përnjohës në një fushë mjaft të ngushtë dhe sektoriale të veprimtarisë së njeriut e, në këtë kuptim, si mbledhje e përpiktë dhe e plotë e larmisë së termave dhe shprehjeve të përdorura në këtë fushë.
Në veçanti, për kureshtje shkencore, por edhe për interes vetjak, si amatorë shahu, kemi zgjedhur të marrim në shqyrtim lojën e shahut në Shqipëri dhe fjalë-termat që e shoqërojnë/përcaktojnë atë, nga emri i elementeve të lojës (ushtar, fushë shahu etj.), deri te nomenklatura që lidhet me teorinë shahistike.
Hulumtimi ynë nxjerr në spikamë se terminologjia e shahut në shqipe ka prejardhje të ndryshme, nga ajo turke për termat bazë të lojës deri tek ajo franceze, italiane e gjermane për aspektet më teorike. Një tjetër element mjaft interesant lidhet me mbivendosjen e shtresave të ndryshme në rrafshin diakronik (për shembull kalimi nga përdorimi i termit fil tek ai oficer, ose përparësia që ka fituar në kohë më të vona italianizmi torrë kundrejt termit kala i cili dikur ishte më i njohur dhe më i përhapur.
Më në fund kemi vënë re se nëpër fjalorët njëgjuhësh të shqipes është kaluar nga mungesa e plotë e termave të shahut (1954) deri te regjistrimi i ‘shahonimeve’ nga
1980-a e këtej. Por në këta tridhjetë e gjashtë vjetët e fundit në fjalorët njëgjuhësh të shqipes kemi vërejtur si mangësi në terminologjinë shahistike të pasqyruar, ashtu edhe pasaktësi në disa prej shpjegimeve të dhëna. Mjaft domethënës është për mendimin tonë përkufizimi i termave remi e pat, por edhe ai i termit rokadë. E propozojmë këtë ndihmesë edhe për t’i dhënë për herë të parë botës shahistike shqiptare një material shkencor të cilit mund t’i referohen në të ardhmen të gjithë ata që do të botojnë libra në këtë lëmë.
In "Studime për nderim të prof. Francesco Altimarit me rastin e 60-vjetorit të lindjes", Tiranë:... more In "Studime për nderim të prof. Francesco Altimarit me rastin e 60-vjetorit të lindjes", Tiranë: Albpaper, pp. 71-87
Sprache und Kultur der Albaner. Zeitliche und räumliche Dimensionen. Akten der 5. Deutsch-albanischen kulturwissenschaftlichen Tagung (5.-8. Juni 2014, Buçimas bei Pogradec, Albanien), 2015
La parlata arbëreshe di San Basile dalla Dottrina del 1834 ad oggi: alcuni rilevanti fenomeni (so... more La parlata arbëreshe di San Basile dalla Dottrina del 1834 ad oggi: alcuni rilevanti fenomeni (socio-)linguistici: Presenta gli sviluppi diacronici occorsi nella parlata di questo piccolo centro calabro-albanese in un periodo di due secoli e mezzo, grazie all'esistenza del primo documento manoscritto che ne attesta il dialetto (la Dottrina cristiana del sacerdote B. Tamburi). Dall'incrocio dei dati linguistici sincronici con i risultati di una indagine sul campo effettuata su due generazioni di informatori, lo studio riporta l'attuale modificazione della popolazione (maggiore presenza di parlanti di varietà romanze) e la considerevole perdita nel lessico (attivo e passivo) in un giovane parlante quattordicenne rispetto al proprio genitore cinquantenne.
La varietà di San Marzano, unica testimonianza linguistica ancora vitale di un'isola alloglotta c... more La varietà di San Marzano, unica testimonianza linguistica ancora vitale di un'isola alloglotta costituita anticamente da un gruppo di paesi albanofoni localizzati nella provincia di Taranto 2 , è la più vivace della Puglia, dato che negli altri due centri, Chieuti e Casalvecchio di Puglia in provincia di Foggia, lo stato di conservazione della lingua sembra essere più compromesso. Il punto di partenza per descrivere la situazione sociolinguistica di un dialetto dovrebbe essere costituito dall'indicazione del numero dei locutori: questo non è però possibile 1 I paragrafi (e relativi sottoparagrafi) sono così ripartiti: 1 e 3 a Monica Genesin, 2 a Giovanni Belluscio. 2 La colonia fu costituita allorquando il nobile albanese Demetrio Capuzzimati, dimorante in Oria, acquistò nel 1530 il feudo sammarzanese che venne ripopolato con gente non regnicola, di etnia albanese la quale portò nella nuova patria lingua, consuetudini e il rito greco, cfr. P. COCO, Casali albanesi nel Tarentino: studio storico-critico con documenti inediti. Grottaferrata, Scuola tipografica italo-orientale S. Nilo, 1921; ID., Gli Albanesi in Terra d'Otranto, in «Iapigia» X, 1939, pp. 329-41; E. TOMAI-PITINCA, Istituzioni ecclesiastiche dell'Albania tarantina, Galatina, Congedo editore, 1984; V. MUSARDO TALÒ, Il casale albanese, in C. D'ANGELA, G. CARDUCCI (a cura di), San Marzano tra età antica e età moderna. San Marzano, Cassa Rurale di San Marzano, 1992, pp. 105-110; ID., San Marzano di San Giuseppe. Un'isola culturale in Terra di Puglia, Lecce, del Grifo, 1997. A livello di pratiche culturali, una particolarità che differenzia questo paese dalle comunità limitrofe è costituita anche dalla «processione devozionale dei carrettieri» che si svolge il 18 marzo, alla vigilia della festa dedicata a San Giuseppe, santo patrono del paese. Una lunga teoria di cavalli carichi di fascine di frasche d'ulivo, bardati a festa, di razze diverse e provenienti anche da altra zone della Puglia, è preceduta da devoti che portano ceppi e rami d'ulivo. Appena i carri arrivano nel sagrato della chiesa, dove è stata collocata la statua del santo, i quadrupedi sono fatti inginocchiare davanti alla sacra immagine per continuare poi in uno spazio dove viene scaricata la legna che servirà per la costruzione di un enorme falò. Come rileva V. Musardo Talò, l'origine del falò e del patronato di San Giuseppe risalirebbe, secondo la tradizione popolare. all'anno 1866, quando all'antivigilia della festa, un evento prodigioso, un violento nubifragio, sradicò numerosi alberi di ulivo fornendo materiale per il falò alla povera gente che non aveva legna da ardere. Nella foto donataci da Antonio Cosma, sono riprodotti alcuni momenti della processione che si è svolta nel corso della festa patronale del marzo 2015, cfr. V. MUSARDO TALÒ, Tracce storiche su San Marzano di San Giuseppe, Taranto, Mondese, 1987, p. 97; E. IMBRIANI, La sarta di Proust. Antropologia e confezioni, Bari, Edizioni di Pagina, 2008, pp. 96-98. 3 In questi casi il bilinguismo e i fenomeni di code-mixing/switching «sono generalmente regolati da fattori psicologici, demografici (età, sesso), relativi allo status e infine da fattori situazionali, di registro, e naturalmente dai fattori pragmatici sottesi alla costruzione e all'interpretazione del significato», cfr. L.M. SAVOIA, Variazione e mescolanza linguistica nei sistemi arbëreshë: codemixing, prestiti e convergenza in condizione di bilinguismo, in Studi sulle varietà arbëreshe. Cosenza, Università della Calabria, 2008, pp. 1-62. Alcuni esempi di interferenza in un frammento di parlato continuo sono riportati nel § 2.4. 7 G. BERRUTO, Italiano regionale, commutazione di codice e enunciati mistilingui, in M. CORTELAZZO, A.M. MIONI (a cura di), Atti del XVIII Congresso internazionale di Studi. Roma, Bulzoni, 1990, pp. 110 ss.
Though only a six-line text, the panegiric by Daniele Cortese (1638), either authentic or possibl... more Though only a six-line text, the panegiric by Daniele Cortese (1638), either authentic or possibly translated from Italian, in memory of the French scholar and scientist Nicolaus Fabricius de Peiresc, contains slices of precious historical and cultural information on 17th century cultural life. The text, though of minor importance to Albanian Language and culture, was first critically commented on and edited by Dhimitër Shuteriqi in 1958. Sixty years on, the present paper offers a new commentary in the light of the most recent developments of Albanian philology and of Italo-Albanian linguistics and literary history.
Ishte marsi i vitit 1950 kur prof. Joshua Whatmough (1897-1964), i Universitetit të Harvard-it, i... more Ishte marsi i vitit 1950 kur prof. Joshua Whatmough (1897-1964), i Universitetit të Harvard-it, i nisi një letër prof. Carlo Tagliavini-t (1903-1982) të Universitetit të Bologna-s për t’i rakomanduar një student të doktoratës, i cili shfaqte interes për studimin e shqipes dhe të dialekteve të saj. Pikërisht me atë letër dhe nëpërmjet Tagliavini-t fillojnë marrëdhëniet e Eric Pratt Hamp-it (1920) me arbëreshët. Pas asaj letre Tagliavini takon Hamp-in në Bologna dhe i propozon të shkojë për të verifikuar në terren diçka të habitshme, faktin që në Kalabri, në provincën e Kozencës, në mes të një numri të madh të folmesh me tipologji toske, ka edhe një të folme për të cilën thuhet që paraqet tipare gege, e folmja e Vakaricit (Vaccarizzo Albanese). Me atë anketë që zgjati për rreth dy vjet dhe me prezantimin e disertacionit të doktoratës më 1954 nisin kërkimet, studimet, botimet, marrëdhëniet e Hamp-it për dhe me arbëreshët. Këto marrëdhënie, që do të zgjasin për plot gjashtëdhjetë vjetët e ardhshëm, kam dëshirë t'i përshkruaj dhe do të jenë përmbajtja e këtij kontributi.
Autodifesa e an-autodafé contro il giudizio della Commissione ministeriale per l'ASN (Abilitazio... more Autodifesa e an-autodafé contro il giudizio della Commissione ministeriale per l'ASN (Abilitazione Scientifica Nazionale) 2012
Studime për nder të Rexhep Ismajlit - me rastin e 65-vjetorit të lindjes.. p. 55-90, 2013
Prof. Rexhep Ismajli botoi në vitin 2000 nje vëllim për “Tekstet e vjetra” në gjuhën shqipe, duke... more Prof. Rexhep Ismajli botoi në vitin 2000 nje vëllim për “Tekstet e vjetra” në gjuhën shqipe, duke i kushtuar çdo teksti vëmendjen e duhur dhe duke dhënë një sasi të madhe materialesh të nxjerra nga ato tekste. Ndër tekstet e analizuara ai trajtoi edhe të ashtuquajturën "Perikope të ungjillit të Pashkëve", duke propozuar një skedë në të cilën jep të dhënat bibliografike dhe paleografike si edhe, për herë të parë, një krahasim ndërreshtor midis tri leximeve të ndryshme nga ana e tre studiuesve të dorëshkrimit. Prof. Ismajlit po i kushtojmë këtë kronohistori të Perikopesë, e cila pasqyron dhe merr në shqyrtim etapat kryesore që nga zbulimi i saj deri sot. Përveç kësaj po aty jepen edhe transkriptimet me transliterimet nga autorë të ndryshëm së bashku me një bibliografi të plotë dhe të përditësuar.
Fjalor krahasues i termave te gjuhesise_Dizionario di equivalenza dei termini della linguistica, 2011
The Dictionary contains the lexycon of Linguistics. It is divided into two parts: in the first on... more The Dictionary contains the lexycon of Linguistics. It is divided into two parts: in the first one is given the list of lexemes starting with Albanian and then follow the translations into Italian, French and English, the second part starts with the Italian entries and then follow the translations into Albanian, French and English. As a specimen here is given only the Introduction in Albanian and Italian (this last starts at page 10) and the Bibliographic references. The price of the Dictionary is 10,00 Euros (plus Postal shipping) and it is possible to purchase you copy by e-mail. Please write to: [email protected]
Scientific, standard and dialectal phytonimy in the Dictionary of Francesco Maria da Lecce (1702)... more Scientific, standard and dialectal phytonimy in the Dictionary of Francesco Maria da Lecce (1702)
Fitonimia scientifica, standard e dialettale nel "Dittionario" di Francesco Maria da Lecce (1702)
Uploads
ALBANIAN LINGUISTICS & DIALECTOLOGY by gianni belluscio
The paper is divided into three parts. In the first part will be given the official evolution of population according to the Italian national censuses from 1861 until today and subsequent discussion as according to scientific contributions such as Gambarara (1980) and De Bartolo (1989, ). To these two previous analysis that took into account only the presence of Albanian or Italian speakers due above all to mixed marriages, will be now added another important aspect too, which is linked to the large presence of European and non-European inhabitants which are repopulating these Arbëresh villages. Nowadays this presence consists of about 8-10% of the resident local population. The discussion will be based also on general numerical tables and graphics. In order to show micro-demography will be also given few examples which describe the demographic collapse in some restricted areas of at least 2-3 villages, i.e. a description made on a house-by-house situation along the time and considering also the presence-disappearing of usage of the local Albanian linguistic variety.
The second level of the analysis will be about a general sociolinguistic description of the five communities, aspect already studied by Maddalon-Belluscio (2002). Today it can be said that Arbërishtja is a mixed-language code with frequent and normal code-switching (from a sociolinguistic point of view its speakers are also described as diglossic or bilingual, i. e. they use Arbërisht in familiar or community context, but they also use standard regional Italian at school, outside their community or with newcomers living inside their community, and at least they can also speak the Italian dialect of the neighbour Italian villages; standard Albanian is known only by those speakers that has studied and learnt it for their job or for individual cultural interest) that has done a relatively good job of retaining both its syntactic and morphological structures but which has lost a lot of its phonetic and lexical integrity. According to our data we have seen that a linguistic dangerous collapse is regarding not only the phonetic/phonological level but also morphological level due to the strong structural pressure impressed by Italian language which has became more pervasive in the last decades, as a result of school education and of its cultural and prestigious relevance. As a very first step of this linguistic transformation we have to consider the abandon of Albanian in the communication among parents and children, and also between grandparents and nephews/nices. This linguistic deformation started during the 70s becoming then more and more relevant after the 80s-90s. On the other hand we must take into account also the movement of families with young children to the neighbouring bigger Italian cities. This phenomenon has contributed to diminish in the communities the presence of young speakers which, according to Hagège (2009), makes it difficult the surviving of this lesser used language for the next 3-4 decades, being it since now an endangered language.
The last and most important section of our contribution will consist of a linguistic/dialectological analysis based on first hand materials collected during our field work in these five communities. Real examples of structural collapse will be given for phonetics, phonology, morphology, syntax and lexicon both from a synchronic and diachronic point of view, with particular reference to previews studies and analysis (see for these Jochalas 1996 and Belluscio 2015).
Belluscio Giovanni (1995), Albanian in the Albanian communities in Italy, in A. Dekkers (Ed.), Teacher Training of Minority Languages for Primary and Secondary Education, Mercator-Education, vol. II, pp. 443-462.
Belluscio Giovanni (2010), Albanian: the Albanian language in education in Italy. (Regional dossiers series). Leeuwarden/Ljouwert: Mercator European Research Centre on Multilingualism and Language Learning.
Belluscio Giovanni (2015), Bibliografia degli studi linguistico-dialettologici sulle parlate albanesi d’Italia, 1994-2014, in Bardhyl Demiraj et al. (Eds.), Studi in onore del prof. Francesco Altimari in occasione del 60° compleanno. Tirana: Albpaper, p. 71-87.
De Bartolo Giuseppe (1988), La demographie des minorites Albanaises de Calabre. Premiers resultats. In Genus, vol. 44, no. 1-2, Rome: s.n., pp. 177-193.
De Bartolo Giuseppe (1989), Aspetti dell’evoluzione demografica della minoranza albanese di Calabria, in Zjarri, anno XX, 33, San Demetrio Corone, p. 16-33.
De Bartolo, G. & M. Stranges (2008). La minorité Arbëreshë en Calabre: aspects démographiques et sociaux. Read at: Colloque International de l'Association Internationale des Démographes de Langue Française (l’AIDELF), Montreal, Québec, Canada, 25-28 August 2008. s.l.: s.n.
Gambarara Daniele (1980), Parlare albanese nell’Italia unita, in Zjarri, anno XII, 27, San Demetrio Corone, p. 49-67.
Hagège Claude (2009), On the Death and Life of Languages, Yale University Press.
Hamp Eric P. (2000), An identificatory listing of the Arbëresh settlements of Calabria today, in John B. Trumper, A. Mendicino, M. Maddalon (Eds.),Toponomastica calabrese, Gangemi Editore, Roma, pp. 55-67.
Jochalas Titos P. (1996), Albano-Italikà, Thematí bibliographía, Athina.
Maddalon Marta, Giovanni Belluscio (2002), Albanian and Italo-Albanian a difficult case of (socio-)linguistic contact, in L. Rapp (Ed.), Akten des 34. Linguistischen Kolloquiums, Germersheim 7-10 Oktober 1999, Peter Lang, Mainz, Vol. 1, pp. 193-202.
Trumper J. B., Marta Maddalon (2002), Identità e lingua, in V. Orioles (Ed.), La legislazione nazionale sulle minoranze linguistiche. Problemi, Applicazioni, Prospettive (Numero monografico di Plurilinguismo. Contatti di lingue e culture 9), pp. 125-150.
Në veçanti, për kureshtje shkencore, por edhe për interes vetjak, si amatorë shahu, kemi zgjedhur të marrim në shqyrtim lojën e shahut në Shqipëri dhe fjalë-termat që e shoqërojnë/përcaktojnë atë, nga emri i elementeve të lojës (ushtar, fushë shahu etj.), deri te nomenklatura që lidhet me teorinë shahistike.
Hulumtimi ynë nxjerr në spikamë se terminologjia e shahut në shqipe ka prejardhje të ndryshme, nga ajo turke për termat bazë të lojës deri tek ajo franceze, italiane e gjermane për aspektet më teorike. Një tjetër element mjaft interesant lidhet me mbivendosjen e shtresave të ndryshme në rrafshin diakronik (për shembull kalimi nga përdorimi i termit fil tek ai oficer, ose përparësia që ka fituar në kohë më të vona italianizmi torrë kundrejt termit kala i cili dikur ishte më i njohur dhe më i përhapur.
Më në fund kemi vënë re se nëpër fjalorët njëgjuhësh të shqipes është kaluar nga mungesa e plotë e termave të shahut (1954) deri te regjistrimi i ‘shahonimeve’ nga
1980-a e këtej. Por në këta tridhjetë e gjashtë vjetët e fundit në fjalorët njëgjuhësh të shqipes kemi vërejtur si mangësi në terminologjinë shahistike të pasqyruar, ashtu edhe pasaktësi në disa prej shpjegimeve të dhëna. Mjaft domethënës është për mendimin tonë përkufizimi i termave remi e pat, por edhe ai i termit rokadë. E propozojmë këtë ndihmesë edhe për t’i dhënë për herë të parë botës shahistike shqiptare një material shkencor të cilit mund t’i referohen në të ardhmen të gjithë ata që do të botojnë libra në këtë lëmë.
Fitonimia scientifica, standard e dialettale nel "Dittionario" di Francesco Maria da Lecce (1702)
The paper is divided into three parts. In the first part will be given the official evolution of population according to the Italian national censuses from 1861 until today and subsequent discussion as according to scientific contributions such as Gambarara (1980) and De Bartolo (1989, ). To these two previous analysis that took into account only the presence of Albanian or Italian speakers due above all to mixed marriages, will be now added another important aspect too, which is linked to the large presence of European and non-European inhabitants which are repopulating these Arbëresh villages. Nowadays this presence consists of about 8-10% of the resident local population. The discussion will be based also on general numerical tables and graphics. In order to show micro-demography will be also given few examples which describe the demographic collapse in some restricted areas of at least 2-3 villages, i.e. a description made on a house-by-house situation along the time and considering also the presence-disappearing of usage of the local Albanian linguistic variety.
The second level of the analysis will be about a general sociolinguistic description of the five communities, aspect already studied by Maddalon-Belluscio (2002). Today it can be said that Arbërishtja is a mixed-language code with frequent and normal code-switching (from a sociolinguistic point of view its speakers are also described as diglossic or bilingual, i. e. they use Arbërisht in familiar or community context, but they also use standard regional Italian at school, outside their community or with newcomers living inside their community, and at least they can also speak the Italian dialect of the neighbour Italian villages; standard Albanian is known only by those speakers that has studied and learnt it for their job or for individual cultural interest) that has done a relatively good job of retaining both its syntactic and morphological structures but which has lost a lot of its phonetic and lexical integrity. According to our data we have seen that a linguistic dangerous collapse is regarding not only the phonetic/phonological level but also morphological level due to the strong structural pressure impressed by Italian language which has became more pervasive in the last decades, as a result of school education and of its cultural and prestigious relevance. As a very first step of this linguistic transformation we have to consider the abandon of Albanian in the communication among parents and children, and also between grandparents and nephews/nices. This linguistic deformation started during the 70s becoming then more and more relevant after the 80s-90s. On the other hand we must take into account also the movement of families with young children to the neighbouring bigger Italian cities. This phenomenon has contributed to diminish in the communities the presence of young speakers which, according to Hagège (2009), makes it difficult the surviving of this lesser used language for the next 3-4 decades, being it since now an endangered language.
The last and most important section of our contribution will consist of a linguistic/dialectological analysis based on first hand materials collected during our field work in these five communities. Real examples of structural collapse will be given for phonetics, phonology, morphology, syntax and lexicon both from a synchronic and diachronic point of view, with particular reference to previews studies and analysis (see for these Jochalas 1996 and Belluscio 2015).
Belluscio Giovanni (1995), Albanian in the Albanian communities in Italy, in A. Dekkers (Ed.), Teacher Training of Minority Languages for Primary and Secondary Education, Mercator-Education, vol. II, pp. 443-462.
Belluscio Giovanni (2010), Albanian: the Albanian language in education in Italy. (Regional dossiers series). Leeuwarden/Ljouwert: Mercator European Research Centre on Multilingualism and Language Learning.
Belluscio Giovanni (2015), Bibliografia degli studi linguistico-dialettologici sulle parlate albanesi d’Italia, 1994-2014, in Bardhyl Demiraj et al. (Eds.), Studi in onore del prof. Francesco Altimari in occasione del 60° compleanno. Tirana: Albpaper, p. 71-87.
De Bartolo Giuseppe (1988), La demographie des minorites Albanaises de Calabre. Premiers resultats. In Genus, vol. 44, no. 1-2, Rome: s.n., pp. 177-193.
De Bartolo Giuseppe (1989), Aspetti dell’evoluzione demografica della minoranza albanese di Calabria, in Zjarri, anno XX, 33, San Demetrio Corone, p. 16-33.
De Bartolo, G. & M. Stranges (2008). La minorité Arbëreshë en Calabre: aspects démographiques et sociaux. Read at: Colloque International de l'Association Internationale des Démographes de Langue Française (l’AIDELF), Montreal, Québec, Canada, 25-28 August 2008. s.l.: s.n.
Gambarara Daniele (1980), Parlare albanese nell’Italia unita, in Zjarri, anno XII, 27, San Demetrio Corone, p. 49-67.
Hagège Claude (2009), On the Death and Life of Languages, Yale University Press.
Hamp Eric P. (2000), An identificatory listing of the Arbëresh settlements of Calabria today, in John B. Trumper, A. Mendicino, M. Maddalon (Eds.),Toponomastica calabrese, Gangemi Editore, Roma, pp. 55-67.
Jochalas Titos P. (1996), Albano-Italikà, Thematí bibliographía, Athina.
Maddalon Marta, Giovanni Belluscio (2002), Albanian and Italo-Albanian a difficult case of (socio-)linguistic contact, in L. Rapp (Ed.), Akten des 34. Linguistischen Kolloquiums, Germersheim 7-10 Oktober 1999, Peter Lang, Mainz, Vol. 1, pp. 193-202.
Trumper J. B., Marta Maddalon (2002), Identità e lingua, in V. Orioles (Ed.), La legislazione nazionale sulle minoranze linguistiche. Problemi, Applicazioni, Prospettive (Numero monografico di Plurilinguismo. Contatti di lingue e culture 9), pp. 125-150.
Në veçanti, për kureshtje shkencore, por edhe për interes vetjak, si amatorë shahu, kemi zgjedhur të marrim në shqyrtim lojën e shahut në Shqipëri dhe fjalë-termat që e shoqërojnë/përcaktojnë atë, nga emri i elementeve të lojës (ushtar, fushë shahu etj.), deri te nomenklatura që lidhet me teorinë shahistike.
Hulumtimi ynë nxjerr në spikamë se terminologjia e shahut në shqipe ka prejardhje të ndryshme, nga ajo turke për termat bazë të lojës deri tek ajo franceze, italiane e gjermane për aspektet më teorike. Një tjetër element mjaft interesant lidhet me mbivendosjen e shtresave të ndryshme në rrafshin diakronik (për shembull kalimi nga përdorimi i termit fil tek ai oficer, ose përparësia që ka fituar në kohë më të vona italianizmi torrë kundrejt termit kala i cili dikur ishte më i njohur dhe më i përhapur.
Më në fund kemi vënë re se nëpër fjalorët njëgjuhësh të shqipes është kaluar nga mungesa e plotë e termave të shahut (1954) deri te regjistrimi i ‘shahonimeve’ nga
1980-a e këtej. Por në këta tridhjetë e gjashtë vjetët e fundit në fjalorët njëgjuhësh të shqipes kemi vërejtur si mangësi në terminologjinë shahistike të pasqyruar, ashtu edhe pasaktësi në disa prej shpjegimeve të dhëna. Mjaft domethënës është për mendimin tonë përkufizimi i termave remi e pat, por edhe ai i termit rokadë. E propozojmë këtë ndihmesë edhe për t’i dhënë për herë të parë botës shahistike shqiptare një material shkencor të cilit mund t’i referohen në të ardhmen të gjithë ata që do të botojnë libra në këtë lëmë.
Fitonimia scientifica, standard e dialettale nel "Dittionario" di Francesco Maria da Lecce (1702)
acoustic-coarticulatory field as well as linguistic universals concerning the spreading of nasalization in the vowel systems of various languages of the world. From a diachronic point of view, particular attention is paid to the original conditions of Albanian vocalism and, above all, to the aspects concerning the results of IE *o and
and *e (as well as *a and *e from Latin borrowings). The evolution of these sounds helps to determine both the phonetic conditioning which originated nasalization and its periodization: nasalization developed only before a tautosyllabic nasal consonant (except for those cases where it is a result of analogical leveling) and must have
been stabilized after the diphthongization of mid vowels *e and *o. Finally, based on the data available today concerning the geographical distribution of nasal vowels in the Albanian speaking area (including Kosovo, Macedonia and Montenegro), an alternative hypothesis about the diffusion of the phenomenon is offered. Nasalization in Albanian may have had a gradual spreading, relatively to the number of vowels involved, through a process blocked at its initial stage in the southern Tosk area and in some peripheral Geg areas, and not uniformly extended to the whole Albanian speaking region.
L'idea di questo lavoro è quella di inquadrare a livello sincronico e diacronico la nasalizzazione vocalica in albanese, fenomeno al quale sarà dedicata una più dettagliata analisi fonetico-fonologica in un lavoro successivo. Lo sviluppo della nasalizzazione vocalica sarà investigato tenendo presenti le teorie più accreditate in ambito acustico-coarticolatorio, nonché gli universali linguistici riguardanti la propagazione della nasalizzazione nei sistemi vocalici di varie lingue del mondo. In prospettiva diacronica si dedicherà particolare attenzione alle condizioni originarie del vocalismo albanese e soprattutto agli aspetti riguardanti gli esiti delle vocali IE *e ed *o, la cui evoluzione contribuisce a definire meglio sia i condizionamenti fonetici all’origine della nasalizzazione sia la sua periodizzazione: la nasalizzazione, cioè, si è sviluppata solo in posizione davanti a una consonante nasale tautosillabica (fatti salvi i pochi casi di livellamento analogico) e deve essersi affermata dopo il dittongamento delle vocali medie *e *o. Infine, sulla base dei dati dialettologici oggi disponibili, riguardanti la distribuzione geografica delle vocali nasali in area albanese, si prospetterà un’ipotesi alternativa circa la diffusione del fenomeno, la quale, a nostro parere, è stata graduale rispetto al numero delle vocali coinvolte e non uniforme sull’intera area albanofona.
Cilësitë e standardit deri sot i kanë shprehur/inkuadruar shumë mirë gjuhëtarë si Rexhep Ismajli, Anastas Dodi, Bahri Beci etj., bile dikush arriti edhe të japë përcaktimin e një normë drejtshqiptimore të shqipes standarde por, siç dihet, sot për sot shqipja nuk e ka një normë të tillë; në të kundërtën shpeshherë pohohet që drejtshqiptimi i shqipes rrjedh drejtpërsëdrejti nga drejtshkrimi i saj. Por edhe ky pohim nuk del si i vërtetë, jo vetëm pse gjuha e shkruar ndryshon shumë nga gjuha e folur, por edhe pse rregullat e shqiptimit të lirë nuk kanë “ngurtësinë” e mirënjohur të shkrimit.
Nga ana tjetër mund të themi që në të gjitha traditat gjuhësore, përballë normës gjuhësore të sanksionuar nga rregullat dhe nga tradita, ka një prirje të formohet një përdorim më i lirshëm të gjuhës, që është pjesë e regjistrave joformale të të foluri. Ky përdorim përfaqëson nëvojën e komunikimit të një shtrese mesatare të popullsisë të së folësve dhe kjo gjë krijon dhe rrezaton përdorime që gjallërojnë deri sa të përhapen aq sa të kapërcejnë linjën e normës, duke u bërë pronë e të gjithë bashkësisë së të folësve. Kjo tendencë, në kontekste të tjera si Italia, u emërua prej gjuhëtarëve si “varietet i përdorimit mesatar” të gjuhës dhe ne, në rastin e shqipes, mund ta quajmë “shqipja e përdorimit mesatar”. Dikush propozoi edhe termin “neostandard”, por ky në kontekstin e shqipes nuk na duket i përshtatshëm për atë që sapo kemi shprehur më sipër. Më 1983 gjuhëtari italian Alberto Mioni përdori për herë të parë shprehjen “italishte tendenciale” dhe këtë emërtim mendojmë ta përdorim edhe ne në rastin e shqipes së folur që në këtë kontribut po marrim në shqyrtim vetëm nga pikëpamja fonetike.
Materialin që kemi përdorur e kemi nxjerrë ngar një emision televiziv të regjistruar në prill të 2016 në një kanal shqiptar privat. Në këtë emision i propozohet publikut një bisedë midis një gazetare (me formin universitar) dhe tre pedagogëve të universitetit të Tiranës. Në studio tematika është gjuha shqipe dhe dialektet e saj, pra analiza jonë gjuhësore do të merret me të folurit të lirë dhe të kontrolluar, ose të kujdesur, i përdorur nga folës që jo vetëm në profesionin e tyre merren me gjuhën por që në kontekstin formal të televizionit flasin për gjuhën dhe ofrojnë një përdorim të kujdesur të shqiptimit të shqipes bashkëkohore, d. m. th. një model që të katër folësit "kujdesen" që të pasqyrojë sa më shumë një regjistër të lartë, d. m. th. “standardin e folur”. Synimi i analizës është ai të verifikojë cilët janë prirjet shqiptimore të shqipes së sotme diamezike dhe diabrezore si edhe nëse është i mundshëm përcaktimi i tendencave (pikërishtë atë që nënkupton shprehja “shqipe tendenziale”) që mund të ndjek gjuha e folur në të ardhmen.
How is Albanian spoken in the Balkans?
Articulation Rate and Speaking Rate in seven different news broadcastings in Albanian from six different national radios of the Balcans (Radio Tirana, Macedonia, Montenegro, Kosovo, Serbia, Bulgaria and Turkey). Electroacoustic data, analysis, discussion, linguistic main characteristics and features, plus fifteen transcriptions of broadcasted news.
1. Demiraj B. (2008), Trema <..> në kodin alfabetik të at Gjergj Guxetës dhe ndonjë çështje që lidhet me të. Hylli i Dritës 3, p.26.
"Receptimi" (italisht: ricezione) i një autori, ose të veprës së tij, përmbledh shfaqje të ndryshme të një personaliteti letrar në vendin e vet si edhe në vende dhe kultura të tjera. Vlerësimi i "receptimit" kalon së pari brenda shtegut të përbërë nga numri i përkthimeve të veprave letrare në gjuhën e huaj, pra, për të vlerësuar pranishmërinë e Poetit tonë në kontekstin letrar dhe kulturor italian, shqyrtohet këtu, për herë të parë, përfaqësimi i veprës së tij poetike në gjuhën italiane pasi u bë një kërkim paraprak po të këtij autori në antologjitë që u botuan në Shqipëri. Megjithëse kjo analizë nuk mund të konsiderohet shteruese, meqenëse nuk mund të thuhet i plotë leximi ynë i të gjitha burimeve, jemi të bindur që përqindja e përfaqësueshmërisë së realitetit letrar agollian në përkthimin italisht del mjaft e lartë. Përveç veprave poetike të plota të botuara në Itali, siç është për shembull Nënë Shqipëri, japim edhe të dhëna rreth botimeve të poezive të Agollit nëpër antologjive, kurse, në formë tabele, jepen përzgjedhjet e poezive më të botuara (por edhe të përsëritura) në intervalin 1967-2007. Ky kontribut mund edhe të lexohet si një "antologji kritike" e vogël duke qenë se në shtojcë jepen si barazim disa variante përkthimesh që u botuan në Itali, si edhe, në fillim, një buqet poezish të përkthyera italisht për hërë të parë pikërisht me këtë rast. Bibliografia pëmban listën e plotë të botimeve poetike origjinale të Agollit (1958-2000), botimet në gjuhën italiane (1967-2007) si edhe botimet në të tjera gjuhë të huaja (1976-2010).
Starting from the proposal of a database of the poetry collection Ëndërrimet ... I discuss briefly some most important aspects such as the contents of the book, the structures of the poems according to their meter and rhymes. The aim of the study is to propose a comprehensive view of the fifty years long poetry production by Ismail Kadare and the project for a modern and accurate philological analysis accompanied by concordances, frequency lists and statistical evaluations. At the end of the my contribution I give a table with the titles of the poems which make up Ëndërrimet..., the incipit (the first line) of each poem, the rhyme structure, the meter and (in the last column) some other information such as the exergos used by the Author in some of his poems, references to editions etc.
All letters are written in Italian but one written in Albanian and sent in April 1869 from San Marco Argentano to Corigliano Calabro, where De Rada worked as a teacher in the local Gymnasium. In this letter (even with many missing parts) Santori informs De Rada about his economic difficulties and how he tries to earn some money thanks to his intelligence making original multiple spinners. Here we present only some of the letters and try to draw a thematic path regarding alphabets, places, editions etc. quoting from time to time excerpts from the letters.
The first audio recordings of this field have been done by anthropologists like Diego Carpitella. Other recordings had been made during the 1950s by Giuseppe Gangale and Eric Hamp. In the following decades, the material has been enriched by more recent fieldwork until today, not only by priests, but also by anthropologists and ethnomusicologists, who have grown up in these communities and who decided to correct and improve the earlier and current fieldwork of interested strangers.
The more or less improvised forms of polyphony have not been analysed according to the methodology, as Ignazio Macchiarella has developed it for this study group. I would like to use these occasion for 2 purposes:
(1) to discuss two local traditions which have not been studied thoroughly so far;
(2) to improve and to refine our understanding of the subject "multipart music," which brought us here together, also in a vocal sense which includes not only a multipart way of singing, but also a multipart way of singing several songs "together," which is not based on the concept of singing together, but apart.
As genre of canto popolare, both processions, Maundy Thursday at San Basile and Good Friday at San Benedetto Ullano, are more or less derived from the "Kalimera," the Passion told in the local Arbëresh or Griko dialect, which had been done during the night from Lazarus Saturday and Palm Sunday in Italian "Orthodox" communities, usually by singers reciting a popular version on the street.
lexues? Me një fjalë: ku fshihet identiteti i shqiptarëve në letërsi? Cilët janë autorët dhe librat në të cilët, sipas kampionit të intervistuar, del më i theksuar identiteti? Si del? Pse? Analiza jonë do të tentojë t’u japë përgjigje këtyre pyetjeve dhe të përshkruajë aspektet e ndryshme të identitetit në letërsinë shqiptare të botuar gjatë shekullit të parë të shtetit shqiptar të pavarur
Unlike the Italo-Greek kalimera the kalimeret in Arbëresh are usually sung by women (with a few exceptions)!
The corpus of texts is based on Jul Variboba as the author of a literary prototype dating back to the 18th century. Due to the local oral tradition the texts had been adapted to the local dialect of Arbëresh as it exists in each village until the present day. But each village uses an own melody, sometimes tonal in regular meter, sometimes modal with assymetric rhythm as monodic chant close to liturgical monody and its ornaments (since the para-liturgical custom had become liturgised during the Holy Week), sometimes multipart according to polyphonic traditions of the Balkans.
The books tries to describe each local tradition and its history starting from own fieldwork made during the last years (2012-2020) and integrating historical fieldwork.
Pubblicata sulla rivista "Incontri linguistici" n. 41-2018
(to be continued...)
(to be continued...)
(to be continued...)
Gjashtë poezi nga përmbledhja Rreze hëne të poeteshës kineze Wang Xiaoni të përkthyera nga origjinalet kineze në shqip prej Damiano Barci dhe Gianni Belluscio Wang Xiaoni (1955, 王小妮 Uang Ksiaonì), poeteshë kineze, lindi në Changchun të provincës së Jilin-it. Punoi në fushë gjatë Revolucionit kulturor kinez dhe filloi të shkruajë poezi në vitin 1974. Mbaroi studimet universitare pranë Universitetit Jilin në vitin 1982, dhe po aty ishte redaktore letrare edhe bashkëpunëtore në një studio kinematografike. Në vitin 1985 shkoi në Shenzen ku u emërtua pedagoge në universitetin e Hainan-it. Botoi 25 libra me poezi, është fituese e shumë çmimeve letrare. Poezia e saj është më shumë intime, private dhe e drejtpërdrejtë sesa me pamje të jashtme dhe politike, duke qenë se eksploron atë që ajo vetë ka quajtur "gjendje komplekse e psikikës njerëzore". Meqenëse jetoi dhe u formua në klimën e tensionuar dhe të dhunshme të Revolucionit kulturor, ajo bën pjesë në grupin e madh të poeteve që mund të ushtronin po të njëjtin zjarr intelektual i cili, deri në fund të viteve 1970, sipas Partisë Komuniste Kineze, duhej të ishte plotësisht i nënshtruar qëllimeve politike të kohës si edhe duhej të konsiderohej si një "ushtrim i vërtetë për luftën e klasave". Anasjelltas këta poetë të rinj vunë në pah një kthesë të vërtetë në poezinë kineze, duke e zgjeruar shijen e saj, e cila ishte gjithnjë lirike, deri sa ta shndërronin atë në një hetim të mirëfilltë të vetvetes. Këto gjashtë poezi janë pjesë e përmbledhjes poetike Rreze hëne (月光), u përzgjodhën nga Damiano Barci (1994) i cili i përktheu italisht dhe, nëpërmjet komentit të tij varg pas vargu, u shqipëruan së bashku me Giovanni Belluscio dhe u botuan në revistën Alternativa, periodike shqiptaro-italiane artistiko kulturore, nr. 4, viti II, korrik 2019, ff. 41-48, [ISBN 978-9928-4559-4-9]. Ky, me sa dimë, duhet të jetë përkthimi i parë i kësaj poeteshe në gjuhën shqipe. [D. Barci]
...
Vena di Maida, as an Albanian speaking village is part of the Comune of Maida in the province of Catanzaro. Originally it had a separate administration ad for several times the vinoti (as are called the inhabitants) asked for a new authonomy. The article speaks about this problem.
This article gives information about the first Meeting of the Arbereshe of Calabria at Caraffa di Catanzaro.
E anche in questo manifesto nemmeno una parola arbëreshe!
Edhe këtu asnjë fjalë arbëreshe!
^^^
Poster of the Seminar held by Gezim Hajdari at the University of Bari in 2007 (Albanian language ad literature program, dr. Belluscio)
THE OXEN OF THE ABBOT AND THE TRACTOR OF STALIN: A true story of mid 20th century from Spixana (Spezzano Albanese in Calabria, Italy).
Unfortunately, the Italoalbanian dialect called Arbëresh, registered as world heritage at the UN, is since 2007 on the red list of seriously endangered languages (like Italo-Greek dialects before), despite the fact that the number of active speakers is still is considerably higher. We do not know, if these traditions will be continued during the next decades, so we hope that our recordings might help for a later revival of a lost tradition. Concerning the texts, it seems that all of them are taken from Variboba, although some of them are Calabrian and Italian texts, but we would like to point out how the literary poems have been transformed and adapted to the local tradition. Concerning the melodic models, we would like to describe, what they have in common and what is unique for the tradition of one community.
В няколко региона на Южна Италия намираме традиция на епична рецитация на Пасиони (Страстите), изпълнявана на местни диалекти. Обикновено това са балкански диалекти, които се смесват с локалния италиански, но нейната ритуална рецитация обикновено се нарича калимера (kalimera), защото тя се пее през нощта или рано сутрин между Лазаровден и Цветница и включва официално приветствие към присъстващите. Има дори калимера на италиански диалекти, там където вече са загубени езиковите знания на така наречените малцинствени езици. Ние бихме искали да представим сравнително изследване на пет общини, които изпълняват калимера в повече или по-малко литургичен контекст по време на Страстната седмица: Акуаформоза (Фирмоза), Лунгро (Унгра), Фирмо (Ферма), Сан Базиле (Шън Васили), и Фрашинето (Фраснита). Петте общности използват повече или по-малко същите текстове, които са създадени от един свещеник на име Джул Варибоба през XVIII век, но всяко село използва различни мелодии или строфични модели. Рецитацията в Сан Базиле дори се осъществява като многогласно пеене между мъжки и женски певци, докато едногласната рецитация на другите села се извършва в различна степен неофициално от певици.
За съжаление, италианско-албанският диалект наречен "Arbëresh", регистриран като световно наследство в рамките на ООН, от 2007 е в червения списък на сериозно застрашените езици (като италианско-гръцките диалекти), въпреки факта, че броят на активните говорещите този диалект все още е значително висок. Ние не знаем, дали тези традиции ще бъдат продължени през следващите десетилетия, така че се надяваме нашите записи да могат да помогнат при по-късно възраждане на изгубена традиция. По отношение на текстовете, изглежда, че всичките са взети от Варибоба, въпреки че някои от тях са калабрийски и италиански текстове, но бихме искали да посочим как литературните стихове са трансформирани и адаптирани към местната традиция. Що се отнася до мелодичните модели, бихме искали да опишем това, което е общото между тях и това, което е уникално за традицията на една общност.
Remark: Unfortunately, the published version available under the link:
https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=542930
has graphics in deficient quality. Therefore we cannot authorise the published version!
During the last decades within a complex process of oral transmission, often modulated by interactions of written transmission which was usually reduced to the text, a rather spontaneous way of improvisation became frozen, also under influence of field recordings which the singers either did themselves or by listening to officially published recordings, like the republication of Diego Carpitella’s recordings made of multipart songs of the Parco nazionale Pollino between Lucania and Calabria in 1954. The study is concerned about changing multipart competences as they have been documented between the 1950s and today.