Ак кәрлә

Ак кәрләләр - йолдызлар эволюциясе соң чорындагы Чандрасекар чигеннән зуррак булмаган массалы йолдызлар, ак кәрләнең үз термотөш энергиясе чыганагы юк. Ак кәрлә - кызыл зур йолдызның тышчасы ташланганнан соң, ялангач калган төше.

Үзлекләр

**Сулда**: A-class IK Pegasi A (икеләтә йолдыз), **Үзәктә**: Ак кәрлә IK Pegasi B , **Уңда** - Кояш. Ак кәрләнең температурасы 35500 K

Ак кәрләләр массалары Кояшныкына якын, ләкин аларның радиуслары һәм яктыртучанлыгы ~10 000 тапкыр азрак.

Ак кәрләләр уртача тыгызлыгы 10⁵—10⁹ г/см³. Шул зур тыгызлыкта атомнар электрон тышчалары җимерелә, матдә электрон-төш плазмасына әйләнә, аның электрон өлеше - тәлгәшләнгән^[1] электрон газ булып тора, басымы $\!P=K\rho ^{5/3}$ , ләкин релятивистик очракта

\!P=K\rho ^{4/3}

Гравитацион көчләр тәлгәшләнгән электрон газ басымына каршы тора:

{{\rho GM} \over {R^{2}}}\sim {{M^{2}} \over {R^{5}}}

,

Бу тигезләмәдән Чандрасекар чиге исәпләнә. Чандрасекар чиге 1.38-1.44 $M_{Sol}$

Чыгыш

Кояшның борынгы һәм киләчәк тормышы. Кызыл зур йолдыз чоры - иң зур радиуслы Кояш. 5,5 млрд. елдан Кояш Кызыл зур йолдызга әйләнәчәк (Җирдә тормыш юкка чыгар), соңрак үз тышчасын ташлап, Кояш ак кәрләгә әвереләчәк

Ак кәрлә - кызыл зур йолдызның ачык калган төше. Гадәттә, ак кәрләләр күмер тудыргыч, әче тудыргыч һәм һелий-су тудыргыч тышчасыннан тора.

Галактикабызның йолдызларын 3—10% ак кәрлә тәшкил итә.

Ак кәрлә Сириус В үзлекләре Җир һәм Кояшның үзлекләре белән чагыштыру

Үзлекләр	Җир	Сириус В	Кояш
масса (M_sun)	3 10⁻⁶	0.94	1.00
радиус (R^_sun)	0.009	0.008	1.00
яктыртучанлык (L_sun)	0.00	0.0028	1.00
өслек температурасы (К)	287	27,000	5770
уртача тыгызлык (г/см³)	5.5	2.8 10⁶	1.41
үзәк температура (К)	4200	2.2 10⁷	1.6 10⁷
үзәк тыгызлык (г/см³)	9.6	3.3 10⁷	160

Әдәбият

↑ вырожденный, «Физика» Галимов Д.Г., Даутов Г.Ю., Тимеркаев Б.А.

[1] вырожденный, «Физика» Галимов Д.Г., Даутов Г.Ю., Тимеркаев Б.А.

[1]