İçeriğe atla

Uyku felci

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Uyku felci
The Nightmare, Henry Fuseli (1781) uyku felcinin şeytani bir sebepten kaynaklandığını ifade eden klasik tarifidir
UzmanlıkUyku bilimi
BelirtilerUykuya dalarken veya uyanırken farkında olmak ama hareket edememek[1][2]
SüreBirkaç dakikadan az[2]
Risk faktörüNarkolepsi, obstrüktif uyku apnesi, alkol kullanımı, uyku eksikliği[1][2]
TanıAçıklamaya göre[2]
Ayırıcı tanıNarkolepsi, atonik nöbet, hipokalemik periyodik felç, gece terörü[1][2]
Tedaviİçini rahatlatma, uyku hijyeni, bilişsel davranışçı terapi, antidepresanlar[1]
Sıklık%8–50[2]

Uyku felci (Halk arasında "karabasan" olarak da bilinir), uyandıktan hemen sonra (hipnopompik felç olarak da bilinir) veya seyrek olarak, uykuya dalmadan hemen önce, bedenin geçici olarak hareket edememesi (felç olması) ile karakterize edilen bir durumdur.

Fizyolojik olarak, REM atonia olarak da bilinen REM uykusu sırasında oluşan normal felç ile yakından ilgilidir. Buna göre bazı bilim insanları ve fizikçiler bunun uyku döngüsünün "doğal" bir etkisi olduğuna inanır. Uyku felci beyin REM durumundan tamamen uyanık duruma geçse de beden felcinin devam etmesi durumunda oluşur. Bu durum, kişinin bilincinin tamamen açık olmasına rağmen hareket edememesine sebep olur. Ayrıca bu durum ile birlikte hipnopompik sanrılar olabilir.

Çoğu zaman, uyku felcine uğrayan kişi tarafından bunun bir rüya sebebiyle oluştuğuna inanılır. Bu yüzden, insanların hareket etmek istese de hareket edemediği rüya sayısı bu kadar fazladır. Uyku felcinin sebep olduğu sanrılar bazen durumun normal bir rüya olarak algılanmasına, bazen de oda içerisinde hayali şeyler görülmesine sebep olur.

Belirtiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Uyku felcinin başlıca belirtisi uyanma öncesi veya uyuma öncesi görülen kısmı veya geçici iskelet kası felcidir. Diğer bir deyişle, bir kişinin uykuya dalarken veya uyanırken hareket edememesi veya konuşamaması hissidir. Uyku felci ile birlikte hipnopompik sanrılar olabilir.[3] Bu halüsinasyonlar işitsel, dokunsal ve/veya görsel olabilir. Uyku felci kişi tekrar REM uykusuna dönmeden önce veya tamamen uyanmadan önce birkaç saniye veya birkaç dakika sürebilir.[3]

Olası sebepleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Uyku felci, rüya gören bir kişinin rüyasında yaptığı hareketleri aynen yapmasını engellemek için REM uykusu süresince oluşur. Uyku felcinin fizyolojisi hakkında çok az şey bilinir. Bununla birlikte, uyku felcinin beynin pons bölgesindeki motor nöronların post-sinaptik inhibisyonu ile bağlantılı olduğu önerilmektedir. Özellikle, düşük seviye melatonin kasların uyarılmasını engelleyecek şekilde sinirlerdeki depolarizasyon akımı durdurabilir ve rüyada yaşanan eylemin gerçekte yaşanmamasını sağlayabilir (mesela, rüyasında koştuğunu gören bir kişinin gerçekte koşmasını engellemek gibi).

Ayrıca, bu düzensizliği yaşayanlar ve narkolepsiden muzdarip olanlar arasında belirgin bir ilişki vardır. Fakat, değişik çalışmalar çoğu insanın hayatlarında en az bir kez uyku felci yaşadığını göstermektedir.

Bazıları, değişik faktörlerin uyku felci ve halüsinasyonların yaşanma olasılığını arttırdığını rapor etmişlerdir. Bunlar:[4]

  • Sırtüstü yatmak
  • Düzensiz uyuma saatleri; şekerlemeler, çok veya az uyumak
  • Fazla stres[5]
  • Ani çevre/yaşam tarzı değişiklikleri
  • Olaydan hemen önce görülen berrak rüya. Ayrıca berrak rüya durumuna girebilmek için kullanılan bilinçli indüksiyon yaygın bir yöntemdir. WILD 15 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. olarak da bilinir.
  • Yapay uyku yardımcıları ve antihistaminler.
  • Uyku öncesi açlık.

Terapisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Uyku Felci için Meditasyon-Rahatlama Terapisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Baland Jalal Cambridge Üniversitesi nörologları direkt uyku felcine yönelik bir tedavi yayınladılar, bu tedavinin adı Meditasyon-Rahatlama Terapisi ya da MR Terapi.[6][7] Bu tedavi, çeşitli ülkelerdeki çalışmalara dayanmaktadır. Bu tedavinin bir kısmı nörolog Vilayanur S. Ramachandran ile oluşturulan nöroloji teorisinden alınmıştır. MR Terapi uyku felci sırasında uygulanan dört basamaktan oluşturmaktadır.[8][9][10][11][12] (1) Atağın yeniden değerlendirilmesi (bilişsel yeniden değerlendirme); kişi gözlerini kapar, paniklemekten kaçınır ve atağı hayati tehlikesi olmaması şeklinde yeniden değerlendirir. (2) psikolojik ve duygusal mesafe alma (duygu regülasyonu); uyuyan kişi kendine olayı felaketleştirmenin (örneğin korku ve kaygının) durumu kötüleştireceğini ve süresini uzatacağını hatırlatır. (3) Dikkati içe odaklama meditasyonu; dikkati iç dünyadaki duygusal olarak önemli bir nesneye odaklamak. (4) Kasları gevşetme; kişinin kaslarını gevşetmesi, nefesini kontrol etmekten kaçınması, hareket etmeye çalışmaktan kaçınması. Bu tedaviyi destekleyen öncül vaka incelemeleri bulunmaktadır.

Halüsinasyonlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Uyku felciyle ilişkilendirilen birkaç halüsinasyon türü vardır: odada bir yabancının olduğu inancı, başka birinin varlığı hissi ve havada süzülme hissi.[13][14] Bu halüsinasyonlar görsel, işitsel veya her ikisi de olabilir.[15] Yaygın bir halüsinasyon, bir Incubus'un varlığıdır.[16] Nörolojik hipotez, uyku felcinde, normalde vücut hareketlerini koordine eden ve vücut pozisyonu hakkında bilgi sağlayan beynin kısa bir miyoklonik beyin aktivitesi patlaması yaşadığı ve buğulama hissine neden olduğudur.[17]

Davetsiz misafir ve inkübüs halüsinasyonları birbirleriyle yüksek oranda korelasyon gösterirken üçüncü bir halüsinasyon olan vestibüler-motor oryantasyon bozukluğu ile de orta derecede korelasyon göstermektedir. Bu halüsinasyonlar diğer ikisinden farklı olarak tehditle aktive olan uyanıklık sistemini devreye sokmamaktadır.[18]

Kültürel referanslar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Çin halk kültüründe, uyku felci "gǔi yà chúang" (鬼压床,鬼壓床, sözcüğü sözcüğüne : "Hayalet yatağa basıyor": 鬼: hayalet, 压: basmak, 床: yatak), olarak bilinir. İnanışa göre bir ruh veya hayalet uyuyan kişinin üzerinde oturup veya yatıp uyku felcine sebep olur. Bu ölümün güçleri tarafından, küçük çapta ruhun ele geçirilmesi olarak düşünülür ve genellikle kurban bir zarar görmez.
  • Hindistan'da, uyku felci hakkında iki düşünce vardır. Bunlardan biri uyku felcinde olduğu gibi uyurken bilincin açık olması aydınlanmaya ulaşırken görülen işaretlerden biri olmasıdır. Fakat aynı zamanda kendi aydınlanması için yol alan kişilere saldıran rakshasanın da (Hindu şeytanlar) bir hareketidir.
  • Japonya'da, uyku felci kanashibari (金縛り, sözcüğü sözcüğüne: "metal içerisinde bağlanmış olmak": kana: metal, shibaru: bağlı olmak"), olarak bilinir.
  • İskandinavya mitolojisinde, uyku felcine bir Mara sebep olur ya da bir mare - kâbuslara da sebep olabilen kötü bir dişi hayalet. İlk olarak Norse Ynglinga destanında görülmüştür, fakat bu inanış muhtemelen daha eskidir. "Mara"; eski Norveççe, İsveççe ve İzlandaca ismidir, "mare" ise Norveççe ve Danimarkacadır.
  • Newfoundland'de, yaşlı bir cadının ziyareti olarak bilinir, Newfoundland İrlandacası ile Ag Rog.
  • Meksika'da, subida del muerto (tepeye tırmanan ölü) olarak bilirnir.
  • Yunancada, mora (Yunanca: μώρα) olarak bilinir, isim Slav bir kökenden gelmektedir.
  • Almancada, Hexendrücken (cadı basması) olarak bilinir.
  • Türkçede, karabasan olarak bilinir. Türkiye'deki genel inanışa göre bu metafiziksel bir olaydır ve özellikle inançlı insanlar buna bir cinin sebep olduğuna inanırlar ve bazı dualar tavsiye ederler.[19]
  • Hazaragi dili'nde, Syahi Zer Kado (basan mürekkep) olarak bilinir.
  • Güney Birleşik Devletler'de, insana binmiş bir cadı olarak tarif edilir.
  • Kore'de, Gawinullim, (가위눌림 sözcüğü sözcüğüne: "Gawi tarafından bastırılmak."), olarak bilinir. Gawi'nin anlamı tam olarak belli değildir fakat genellikle "ruhlar" veya "şeytanlar" olarak bilinir.
  • Endonezya'da, Cavali insanlar tindihan derler, yerel lehçede okunuşu "tindhihen" (üzerine uzanılmak).
  • Filipinler'de, uyku felci genellikle Bangungot ile bağdaştırılır.
  • Vietnam'da,uyku felci, anlamı insanın üzerinde bastıran bir hayalet veya ruh olan "ma đè" olarak bilinir.
  • Antiller'de, "duppy tarafından binilmek" olarak bilinir.
  • Orta Çağ Avrupasında uyku felci, mara, incubi, succubi, diğer şeytanlar ve büyücülüğe bağlanırdı. İngiltere'de insanlar uyurken cadıların insanların göğsüne bindiğine ve nefes alamama, kıpırdayamama gibi hislere bunların sebep olduğuna inanırdı.
  • Geleneksel Rusya inanışında uyku felcine, kötü evlilik, ihanet için ev halkını cezalandıran ev ruhu domovoi sebep olur.
  • Gelenksel İslam kültüründe uyku felci bir cin ile açıklanır; insanlara benzeyen ve dünyada yaşayan bir ırk. "Cin" sözcüğü sözcüğüne olarak gizli, görünmez, ıssız, yabancı olan her şey için bir yan anlam olarak kullanılır ve Kur'an tarafından doğrudan işaret edilen iki yaratılmıştan biridir (diğeri de insandır). İslami kaynaklarda ve İslam ilminde, Cinler irade sahibi, dolayısıyla insanlar gibi yaptıklarından sorumlu yaratıklar olarak tanımlanmıştır. Onlar da insanlar gibi yaşarlar ve ölürler, toplum olarak yaşamları, bir kültürleri ve dinleri vardır.
  • Laos kültüründe, "hayalet seni sessizleştiriyor" diye çevrilebilen "pee um" diye bilinir. İnanışa göre hayalet geceleri gelir, kurbanın kollarını ve bacaklarını tutar, üzerine bastırır, hatta ses çıkartamasın diye ağzını bile kapatır.
  • Finlandiya dilinde kâbusa painajainen denir, fakat sözcük olarak "basmak" demektir. Uyku felcinden esinlenilerek böyle bir sözcük kullanıldığı düşünülüyor.
  • Macaristan halk kültüründe uyku felcine "lidércnyomás" ("lidérc: basmak") ve "lidérc", "boszorkány", "tündér" veya "ördögszerető" gibi doğaüstü varlıklarla ilişkilendirilebilinir.[20] "boszorkány" sözcüğü Türkçe kökü "bas-"'tan türemiştir.[21]
  • Bilim insanları uzaylı kaçırmaları, beden dışı seyahat ve diğer paranormal olaylarından birçoğunun aslında uyku felci sırasında yaşananların yanlış yorumlanmasından kaynaklandığını düşünüyor.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Özel
  1. ^ a b c d Sharpless, BA (2016). "A clinician's guide to recurrent isolated sleep paralysis". Neuropsychiatric Disease and Treatment. 12: 1761-67. doi:10.2147/NDT.S100307. PMC 4958367 $2. PMID 27486325. 
  2. ^ a b c d e f Avidan, Alon Y.; Zee, Phyllis C. (2011). Handbook of Sleep Medicine (İngilizce) (2 bas.). Lippincott Williams & Wilkins. s. Chapter 5. ISBN 9781451153859. 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020. 
  3. ^ a b J. A. Cheyne. "Sleep Paralysis and Associated Hypnagogic and Hypnopompic Experiences". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2006. 
  4. ^ J. A. Cheyne. "Preventing and Coping with Sleep Paralysis". 16 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2006. 
  5. ^ Barış Ünver. "Karabasan, Diğer Adıyla "Uyku Felci"". 4 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2012. 
  6. ^ Baland Jalal, How to Make the Ghosts in my Bedroom Disappear? Focused-Attention Meditation Combined with Muscle Relaxation (MR Therapy)—A Direct Treatment Intervention for Sleep Paralysis, in Frontiers in Psychology, vol. 7, 2016, DOI:10.3389/fpsyg.2016.00028.
  7. ^ Baland Jalal, Response: Commentary: How to Make the Ghosts in my Bedroom Disappear? Focused-Attention Meditation Combined with Muscle Relaxation (MR Therapy)—A Direct Treatment Intervention for Sleep Paralysis 28 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in Frontiers in Psychology, vol. 8, 2017, DOI:10.3389/fpsyg.2017.00760
  8. ^ Baland Jalal and Vilayanur S. Ramachandran (2014). Sleep paralysis and “the bedroom intruder”: The role of the right superior parietal, phantom pain and body image projection 28 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in Medical Hypotheses, pp. 755–757, DOI:10.1016/j.mehy.2014.10.002
  9. ^ Baland Jalal and Vilayanur S. Ramachandran, Sleep Paralysis, “The Ghostly Bedroom Intruder” and Out-of-Body Experiences: The Role of Mirror Neurons 28 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in Frontiers in Human Neuroscience, vol. 11, 2017, DOI:10.3389/fnhum.2017.00092
  10. ^ Baland Jalal, Andrea Romanelli and Devon E. Hinton (2015). Cultural Explanations of Sleep Paralysis in Italy: The Pandafeche Attack and Associated Supernatural Beliefs 9 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in Culture, Medicine, and Psychiatry, pp. 651–664, DOI:10.1007/s11013-015-9442-y
  11. ^ Baland Jalal and Devon E. Hinton (2013). Rates and Characteristics of Sleep Paralysis in the General Population of Denmark and Egypt 29 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in Culture, Medicine, and Psychiatry, pp. 534–548, DOI:10.1007/s11013-013-9327-x
  12. ^ Baland Jalal, Joseph Simons-Rudolph and Bamo Jalal (2013). Explanations of sleep paralysis among Egyptian college students and the general population in Egypt and Denmark 29 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in Transcultural Psychiatry, pp. 158–175, DOI:10.1177/1363461513503378
  13. ^ "What does my sleep paralysis demon look like?". www.interviewarea.com. 26 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2023. 
  14. ^ "An Overview of Sleep Paralysis". psy-minds.com. 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2023. 
  15. ^ "Sleep Paralysis: What It Is & How To Stop It". www.mattressnextday.co.uk. Erişim tarihi: 3 Ekim 2023. 
  16. ^ "Sleep paralysis and the structure of waking-nightmare hallucinations". psycnet.apa.org. 14 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2023. 
  17. ^ "A brief review on sleep paralysis: management and treatment". ijpsr.com. Erişim tarihi: 3 Ekim 2023. 
  18. ^ "Isolated sleep paralysis and fearful isolated sleep paralysis in outpatients with panic attacks". onlinelibrary.wiley.com. 2 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2023. 
  19. ^ Jalal, B., Sevde Eskici, H., Acarturk, C., & Hinton, D. E. (2020). Beliefs about sleep paralysis in Turkey: Karabasan attack. Transcultural Psychiatry. https://doi.org/10.1177/1363461520909616
  20. ^ lidérc 24 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Magyar Néprajzi Lexikon, Akadémiai Kiadó, Budapest 1977, ISBN 963-05-1285-8
  21. ^ boszorkány 3 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Magyar Néprajzi Lexikon, Akadémiai Kiadó, Budapest 1977, ISBN 963-05-1285-8
Genel
  • Bower, Bruce (Temmuz 9, 2005). "Night of the Crusher." Science News.
  • Conesa, J. (2000). Geomagnetic, cross-cultural and occupational faces of sleep paralysis: An ecological perspective. Sleep and Hypnosis, 2, (3), 105-111.
  • Conesa, J. (2002). Isolated Sleep Paralysis and Lucid Dreaming: Ten-year longitudinal case study and related dream frequencies, types, and categories. Sleep and Hypnosis, 4, (4), 132-143.
  • Conesa, J. (2003). Sleep Paralysis Signaling (SPS) As A Natural Cueing Method for the Generation and Maintenance of Lucid Dreaming. Presented at The 83rd Annual Convention of the Western Psychological Association, May 1 - 4, 2003 in Vancouver, BC, Canada.
  • Conesa-Sevilla, Jorge (2004). Wrestling With Ghosts: A Personal and Scientific Account of Sleep Paralysis. Pennsylvania: Xlibris/Randomhouse.
  • Firestone K. The “Old Hag”: sleep paralysis in Newfoundland. The Journal of Psychoanalytic Anthropology 1985; 8:47-66.
  • Fukuda K, Miyasita A, Inugami M, Ishihara K. High prevalence of isolated sleep paralysis: kanashibari phenomenon in Japan. Sleep 1987; 10:279-286.
  • Hartmann E. The nightmare: the psychology and biology of terrifying dreams. New York:Basic,1984.
  • Hufford D.J. The terror that comes in the night: an experience-centered study of supernatural assault traditions. Philadelphia:University of Pennsylvania Press, 1982
  • Jalal, B. (2016). How to make the ghosts in my bedroom disappear? Focused-attention meditation combined with muscle relaxation (MR therapy)—a direct treatment intervention for sleep paralysis. Frontiers in Psychology. 7:28. doi: 10.3389/fpsyg.2016.00028
  • Jalal, B. & Ramachandran, V. S. (2017). Sleep paralysis, "the ghostly bedroom intruder" and out-of-body experiences: the role of mirror neurons. Frontiers in Human Neuroscience. 11:92. doi: 10.3389/fnhum.2017.00092
  • Jalal, B. (2017). Response: "Commentary: How to make the ghosts in my bedroom disappear? Focused-attention meditation combined with muscle relaxation (MR therapy)—a direct treatment intervention for sleep paralysis". Frontiers in Psychology. doi: 10.3389/fpsyg.2017.00760 
  • Jalal, B., Romanelli, A., & Hinton, D. E. (2015). Cultural explanations of sleep paralysis in Italy: The pandafeche attack and associated supernatural beliefs. Culture Medicine and Psychiatry. 39(4), 651-664.
  • Jalal, B. & Hinton, D. E. (2015). Sleep paralysis among Egyptian college students: Association with anxiety symptoms (PTSD, trait anxiety, pathological worry). The Journal of Nervous and Mental Disease, 203(11), 871-875.
  • Jalal, B. & Ramachandran, V. S. (2014). Sleep paralysis and the shadowy bedroom intruder: The role of the right superior parietal, phantom pain and projection of body image. Medical Hypotheses, 83(6), 755-757.
  • Jalal, B [Baland], Simons-Rudolph, J., Jalal, B [Bamo], & Hinton, D. E. (2014). Explanations of sleep paralysis among the general population in Egypt and Denmark. Transcultural Psychiatry, 51, 158-175.
  • Jalal, B. & Hinton, D. E. (2013). Rates and characteristics of sleep paralysis in the general population of Denmark and Egypt. Culture, Medicine and Psychiatry, 37, 534-548.
  • Jalal, B., Taylor, C. T., & Hinton, D. E. (2013). A comparison of self-report and interview methods for assessing sleep paralysis: A pilot investigation in Denmark and the United States. Journal of Sleep Disorders: Treatment and Care, 3, 9-13.
  • Kettlewell, N; Lipscomb, S; Evans, E. (June, 1993). "Differences in neuropsychological correlates between normals and those experiencing "Old Hag Attacks'." Perceptual and Motor Skills. 76 (3 Pt 1): 839-45; discussion 846. PMID 8321596
  • Ness RC. “The Old Hag” phenomenon as sleep paralysis: a bicultural interpretation. Culture, Medicine and Psychiatry 1978; 2:15-39.
  • Ohayon MM, Zulley J, Guilleminault C, Smirne, S. Prevalence and pathologic associations of sleep paralysis in the general population. Neurology, 1999; 52:1194-1200.
  • Sagan, Carl (1997). The Demon-Haunted World: Science as a Candle in the Dark.
  • Schneck JM. Sleep paralysis and microsomatognosia with special reference to hypnotherapy. The International Journal of Clinical and Experimental Hypnosis 1977; XXV:72-77.
  • Takeuchi T, Miyasita A, Sasaki Y, Inugami M, Fukuda K. Isolated sleep paralysis elicited by sleep interruption. American Sleep Disorders Association and Sleep Research Society, 1992; 15: 217-225.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Uyku_felci&oldid=33943363" sayfasından alınmıştır