Teorema (film)

Teorema

Teorema
"Teorema" filminin sinema afişi
Yönetmen	Pier Paolo Pasolini
Yapımcı	Manolo Bolognini Franco Rossellini
Senarist	Pier Paolo Pasolini Pier Paolo Pasolini (roman)
Oyuncular	Terence Stamp Laura Betti Silvana Mangano
Müzik	Ennio Morricone
Görüntü yönetmeni	Giuseppe Ruzzolini
Kurgu	Nino Baragli
Stüdyo	Aetos Film Euro International Film
Dağıtıcı	Continental Distributing Koch Lorber Films (DVD)
Cinsi	Sinema filmi
Türü	Dram
Renk	Renkli ve siyah beyaz bölümler
Yapım yılı	1968
Çıkış tarih(ler)i	4 Eylül 1968, Venedik Film Festivali
Süre	105 dakika
Ülke	İtalya
Dil	İtalyanca, İngilizce
Önceki film	Edipo Re (1967)
Devam filmi	Porcile (1969) Medea (1969)
Diğer adları	Théorème (Fransa) Theorem (Uluslararası) Teorema - Geometrie der Liebe (Almanya)

Teorema (Türkçe: Teorem) 1968 İtalya yapımı dramatik filmdir. Film, birçok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de çoğunlukla özgün adıyla anılmaktadır.

Pier Paolo Pasolini'nin yönettiği filmin senaryosunu da yine Pasolini aynı adlı kendi romanından uyarlayıp yazmıştır. Pasolini'nin Teorema adlı romanı da aynı yıl piyasaya çıkmıştı. Başlıca rollerinde Terence Stamp, Silvana Mangano, Laura Betti ve Massimo Girotti'nin oynadıkları filmin müziğini Ennio Morricone yapmıştır.

Pasolini'nin ilk kez ağırlıklı olarak profesyonel oyuncularla çalışmaya başladığı bir film olan "Teorema" aynı zamanda yönetmenin şoke edici ve kışkırtıcı sinemasının da başlangıç filmi olarak kabul edilebilir. Edebiyat kökenli şair yönetmenler kuşağının bir temsilcisi olan bu tartışmalı ve nevi şahsına münhasır sinemacının bu tarihe kadar olan filmleri biraz daha İtalyan Yeni Gerçekçiliği'ne yakın duruyordu. Bu filmden sonra ise klasik eserlerin erotik sinema uyarlamaları ile, Marksizm, ateizm, faşizm ve eşcinsellik üzerine kendi tartışmalı fikirlerini ifade ettiği kişisel filmleri ile gündeme geldi.

Film, ilk gösteriminin yapıldığı Venedik Film Festivali'nde Altın Aslan ödülüne aday gösterilmişti, aynı festivalde Laura Betti'ye "En İyi Kadın Oyuncu" dalında Volpi Kupası verildi.

2001 yılında filmin Japonya'da "Bijitâ Q" (Visitor Q) adıyla bir yeniden çevrimi yapıldı.

Konusu

Alegorik bir film olan "Teorema'da, Milano'lu varlıklı bir burjuva ailesinin malikhanesine gelen gizemli ziyaretçinin (Terence Stamp) çekiciliğiyle aileyi etkisi altına alması ve ailenin tüm fertlerini sırayla baştan çıkarması anlatılmaktadır. Ailenin tüm bireyleri ona bir anlamda aşık olurlar. Yabancı, bedenini karşılık beklemeden tüm ev ahalisine sunar ve birkaç gün sonra tıpkı geldiği gibi aniden ve gizemli bir şekilde ortadan kaybolur. Ziyaretçi evi terk ettikten sonra evin hizmetçisi memleketine döner, orada bir ermiş gibi karşılanır. Sadece ısırgan otuyla beslenir, hasta çocukları iyileştirir, kendini diri diri gömdürür, gözyaşlarından gerçek bir pınar oluşur. Baba, fabrikasını işçilere hediye edip yola koyulur. Milano istasyonunda soyunmaya başlar. Daha sonra onu çırılçıplak bir çölde görürüz. Anne kurtuluşu cinsellikte arar, bir çeşit nemfoman olur. Evin kızı art arda geçirdiği isteri krizleri sonucu bir hastaneye kapatılır, oğlu ise filmin yapıldığı yıllarda moda olan aksiyon sanatçısı olma yolunu seçer. Arkasında derin izler bırakan bu yabancı İsa mıdır, yoksa bir şeytan mı?

Tepkiler

Pasolini, bir konuşmasında yapıtındaki ziyaretçinin Eski Ahiti çağrıştırdığını, ziyaretçinin rolünün insanları din yoluyla uyarması olduğunu ifade eder: "Aslında bu ziyaretçinin bir bereket tanrısı olmasını düşünmüştüm. Sanayi öncesi dininin tipik tanrısı, güneş tanrısı, İncil'deki tanrı, Tanrı Baba. Doğal olarak gerçeklerle yüz yüze gelince başlangıçtaki fikrimden vazgeçtim ve Terence Stamp'a bu dünyanın dışından gelen metafizik bir görünüm verdim: O, şeytan olabilirdi ya da Tanrı'yla Şeytan'ın bir karışımı. Önemli olan özgün ve durdurulamaz bir şey olmasıydı." Ama evdeki bireylerden sadece hizmetçi bu çağrıya yanıt verebilir. Burjuvazinin temsilcileri olan evin ahalisi anlamsız edimlerle çürümüşlüklerinden kurtulmaya çalışırlar.

Pasolini gibi homoseksüel bir ateistin kendisi, muhafazakâr kesimler için zaten yeterince rahatsız ediciyken, 1968'de Venedik Film Festivalinde Katolik Sinema Ofisi ödülünü kazanması Vatikan'ı iyice çileden çıkardı. Filmin yapımcısı ve yönetmeni hakkında müstehcenlik suçlamasıyla üst üste davalar açıldı ve filmin gösterimi durduruldu. Açılan davalar filmin sanatsal değerinin yüksekliği nedeniyle düştü ve 1970'te yeniden gösterimine izin verildi. Film, o dönem yönetmenin en çok tartışma yaratan filmi oldu. Ancak daha büyük tartışmalar 1975'te çekeceği Salo ya da Sodom'un 120 Günü ile gündeme geldi.

Filmin adı ve etimolojisi

Teorema İtalyancada teorem anlamına gelir. Sözcüğün Yunanca kökeni theorima (θεώρημα) ise aynı zamanda "görülecek şey/oyun", "içe doğma" ve "teorem" anlamlarına gelir. Maurizio Viano, A Certain Realism: Making Use of Pasolini’s Film Theory and Practice adlı kitabında filmin isminin izleme, seyretme anlamında düşünülmüş olabileceğini, zira bütün aile üyelerinin gözlerini misafire ve onun beline diktiklerini belirtir.

Terim, sık sık bir matematik terimi ya da formülü olarak kullanılır. Film, bu anlamda da programatik bir kurgu içermektedir. Dokümanter bir film benzeri görüntülerle başlar ve ardından karanlık volkanik çöllere, sonra bir ev partisine, gri tonda çekilmiş fabrika sahnelerine, yine gri ve sessiz şekilde aile bireylerinin tek tek tanıştırılmasına ve daha sonra da renkli çekimlerle arka avluda oturan ziyaretçiye geçer. Aradaki bölüm üçe ayrılmıştır:"baştan çıkma", "itiraf etme" ve "dönüşüm".

Sadece filmin kurgusu değil, her bir karakterin psikolojik gelişimi de bu şekilde formüle edilmiş gibidir. Tüm karakterler "baştan çıkma", "itiraf etme" ve "dönüşüm" aşamalarını yaşarlar. Tüm karakterlerin yaşadıkları değişim aynı biçimde olur. Önce hepsi ziyaretçiye karşı cinsel istek duyarlar. Hepsi onunla sevişirler. Hizmetçi kadın dışında hepsi, ziyaretçi gittikten sonra, kendilerini nasıl hissettiklerini itiraf ederler. Ve filmin final sahnesinde, hepsi daha önce sahip oldukları kimliklerini kaybederler. Evin hizmetçisi köyüne döner ve ısırgan otuyla beslenerek mucizeler göstermeye başlar, fakat sonra diri diri gömülmeyi ister. Evin kızı histeri krizleri geçirir. Evin oğlu ziyaretçiye hissettiği arzularını psikozlu bir biçimde resimlere dökmeye başlar. Anne bir nemfomana dönüşür ve ziyaretçiye benzeyen gençleri bulup onlarla seks yapmaya başlar. Baba, bir tren istasyonunun orta yerinde soyunmaya başlar.

Film hakkında notlar

• "Teorema" filmi Pier Paolo Pasolini'nin dört filmden oluşan "Efsaneler dizisi" nin (Mythical Cycle) ikinci filmidir. Diğer üçü ise Edipo Re (Kral Oedipus) (1967), Porcile (Domuz Ağılı) (1969) ve Medea (1969) filmleridir. Medea'nın çekimleri Kapadokya'da yapılmıştı.
• "Teorema" aynı zamanda Pasolini'nin, kapitalist büyük burjuva değerlerine acımasızca saldırdığı dolayısıyla şimşekleri üzerine çekmeye başladığı ayrıksı üç filminin ilkidir. Diğer ikisi ise Porcile (Domuz Ağılı) (1969) ve Salo ya da Sodom'un 120 Günü'dür (1975).
• Marksist ve ateist olmasına rağmen İsa hakkında yapılan filmlerin en iyisi de 1965 yılında yine Pier Paolo Pasolini'nin elinden çıkmıştı; Matta'ya Göre İncil (The Gospel According to St. Matthew veya özgün adıyla "Sopralluoghi in Palestina per il vangelo secondo Matteo"). Sıklıkla kilisenin değerlerine de saldıran ve gey olduğunu saklamayan Pasolini yine İsa'yla ilgili olduğu ileri sürülen "Teorema" filmi için "Uluslararası Katolik Jüri Ödülü" OCIC'i aldı. Ancak Vatikan aynı fikirde değildi, ödülü sert bir dille kınadı ve Pasolini müstehcenlik suçlamasıyla mahkemeye verildi ama davayı kazandı
• Sağın ve solun bağnazlarıyla aynı ölçüde mücadele eden Pasolini bir ara üyesi olduğu İtalyan Komünist Partisi'nden de gey olduğu gerekçesiyle ihraç edilmişti. Hiçbir felsefenin dar kalıplarının içinde kalmayan Pasolini bütün kesimlerin şimşeklerini eşit derecede üzerine çekiyordu. Zaten 1975'te Salo ya da Sodom'un 120 Günü'nü tamamladıktan kısa bir süre esrarengiz bir cinayete kurban gitti.
• 1968 yılının Mart ve Mayıs ayları arasında çekimleri gerçekleştirilen "Teorema" 'da oyuncular sadece 923 sözcük sarf ediyorlar. Filmin tanıtım sloganında da buna vurgu yapılmış ve; " "Teorema"da sadece 923 sözcük var, ama her şeyi söylüyor!" denmiştir.

Oyuncu kadrosu

Bu alegorik sahnede, hasta yatağındaki ev sahibine (Massimo Girotti) Lev Tolstoy'un İvan İlyiç'in Ölümü'nden pasajlar okuyan "yabancı" (Terence Stamp) tıpkı hikâyede anlatıldığı gibi onun ayaklarını omuzuna alarak rahatlatır..

• Terence Stamp ... Gizemli ziyaretçi
• Silvana Mangano ... Lucia, anne
• Massimo Girotti ... Paolo, baba
• Anne Wiazemsky ... Odetta, kızları
• Laura Betti ... Emilia, hizmetçi
• Andrés José Cruz Soublette ... Pietro, oğulları
• Ninetto Davoli ... Angelino - haberci
• Carlo De Mejo ... Erkek çocuk
• Adele Cambria ... Emilia - ikinci hizmetçi
• Luigi Barbini ... İstasyondaki çocuk
• Giovanni Ivan Scratuglia ... İkinci çocuk
• Alfonso Gatto ... Doktor

Flmin müziği

Özgün müziğini Ennio Morricone'nin yaptığı filmde ayrıca şu müzik parçaları kullanılmıştır:

• Requiem - (KV 626) - Beste Wolfgang Amadeus Mozart. Yorumlayan: Moskova Filarmoni Orkestrası ve Rus Akademi Korosu.
• Tears for Dolphy - Ted Curson

Dış bağlantılar

• IMDb'de Teorema
• Roger Ebert'in eleştirisi10 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)