Tasfiye

Tasfiye ya da temizlik, belirli kişi veya kişilerin siyasi, dinî yahut toplumsal manada belirli bir çevreden dışlanmasıdır. Tasfiyelerin şiddet içeren ya da içermeyen çeşitli biçimleri olabilir. Genellikle hedef alınan kişinin görevden alınmasıyla uygulanan tasfiye işlemi bazı durumlarda hapis, sürgün yahut öldürülmeyle de sonuçlanabilir.^[1]

Uygulamalar

Bir siyasi parti liderinin aynı parti içerisindeki belirli bir grubu hedef göstererek öldürülmelerini sağladığı Şanghay Katliamı ve Uzun Bıçaklar Gecesi gibi ırkçılık ve zenofobiye bağlı örnekler tasfiye olarak tanımlanır.

Tasfiyeler genellikle aniden uygulansa da Çekoslovakya Komünist Partisinin belirli aralıklarla yaptığı büyük tasfiyeler veya Almanya'da Nazilerin Yahudiler ile siyasi muhalifleri 1933-1934'te memurluktan men etmeleri gibi yavaş yavaş ölüm yahut sürgün içermeyen çözümlerin görüldüğü örnekler de mevcuttur. Çin örneğinde Mao Zedong, Kültür Devrimi kapsamında Devlet Başkanı Liu Şaoçi'nin de bulunduğu çoğu kişiyi tasfiye ederek ölümlerine sebep olmuştur. Maoculuğu benimseyen ülkelerde tasfiye edilen kişiler genellikle loagai adı verilen kamplarda ağır şartlar altında çalışmak zorunda bırakılıyor ve bazıları da infaz ediliyordu. Deng Şiaoping de Mao iktidarında birkaç kez tasfiye edilerek bu kamplarda çalışmaya zorlanmış ancak Mao sonrası dönemde devlet başkanlığına kadar yükselmiştir.

Tarihteki tasfiyeler

İngiliz İç Savaşı tasfiyeleri

Tasfiye teriminin tarihte tespit edilebilen en eski kullanımı İngiliz İç Savaşı sırasında yaşanan Pride Tasfiyesi'ne uzanır. 1648 ila 1650 yıllarında Uzun Parlamento'nun ılımlı üyeleri ordu tarafından tasfiyeye uğradı. Zaman içerisinde Lordlar Kamarası üyelerinin tamamının görevden uzaklaştırılmalarına kadar uzanan tasfiye hareketi sonucunda kralcılar gibi karşı devrimciler ile birlikte Düzleyiciler gibi daha radikal görüşlere sahip olanlar da tasfiye edildi.

Stalin tasfiyeleri

Josef Stalin'in Sovyetler Birliği'nin başında olduğu dönemde rakip siyasetçiler, askerî görevliler, makbul olmayan etnik azınlıklar veya Komünizme karşı komplo kurmakla suçlanan vatandaşlar ya Gulag adı verilen çalışma kamplarında hapsedildi ya da infaz edilerek "temizlendiler".^[2] Sovyetler Birliği Komünist Partisi tasfiyelerinin en geniş kitlelere yayılanı 1930'lar boyunca Stalin ile Nikolay Yejov tarafından uygulandı ve Büyük Temizlik adıyla anıldı.

II. Dünya Savaşı sonrası Fransız tasfiyeleri

Fransa'nın 1944'te Müttefikler tarafından kurtarılmasından sonra, Özgür Fransızlar ve özellikle Fransız Direnişi Alman işbirlikçilerini tasfiye etiler. II. Dünya Savaşı sırasında Alman işgaline uğrayan benzer ülkelerde de yaşanan denazifikasyon ve dekomünizasyon süreçlerinin işletildiği dönem zamanla Épuration légale (yasal tasfiye) adıyla bilinir hâle geldi.

Castro tasfiyeleri

Fidel Castro, 1959'da başarıyla gerçekleştirdiği Küba Devrimi'nden sonra kendisinden önceki Batista rejimine dahil olanları sık sık tasfiye etti. İlk etapta mahkûmların infazını içeren süreç daha sonra parti içi tasfiyeye dönüştü. 1990'larla birlikte gittikçe seyrekleşmeye başlayan tasfiyeler 2010'larda Raúl Castro'nun iktidara gelmesiyle birlikte durma noktasına geldi.

Günümüzdeki tasfiyeler

Çin

2012'de 18. Çin Komünist Partisi Ulusal Kongresi'nde alınan kararla Çin'de yolsuzluğa karşı geniş kapsamlı bir kampanya başlatıldı.^[3] Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri Şi Cinping'in himayesinde yürütülen kampanya, Çin'deki Komünist yönetim tarihindeki en büyük organize yolsuzlukla mücadele çabası hâline gelse de bazı çevreler tarafından tasfiye olarak görülmektedir.^[4]^[5]

Kuzey Kore

Kuzey Kore liderleri Kim İl-sung, Kim Jong-il ve Kim Jong-un 1950'lerden başlayarak siyasi rakiplerini belirli aralıklarla tasfiye ettiler. İlk olarak Kore'deki Komünist rejimin kurucusu İl-sung, oğlu Jong-il'in kendisinden sonra devletin başına geçmesine karşı çıkanları idari görevlerden uzaklaştırdı. 1956'da yaşanan Ağustos Olayı'nda Çin ve Sovyet yanlısı Yan'an hizbinin Kim ailesini tasfiye etme operasyonunun başarısız olmasından sonra Kore İşçi Partisinde İl-sung tarafından geniş çaplı temizlik yapıldı. Komploya karışan çoğu kişi idam edilirken bir kısmıysa Çin ve Sovyetler Birliği'ne kaçtı. İl-sung döneminde belirli aralıklarla sürekli yaşanan tasfiye operasyonları Jong-il ve Jong-un dönemlerinde de yaşanagelse dahi eskisi kadar geniş çaplı olmadı.

Türkiye

Başarısız 15 Temmuz Darbe Girişimi sonrasında Türkiye hükûmetince devlet ve ordu içerisinde bir tasfiye hareketi başlatıldı. Tasfiye, esas olarak hükûmetin darbeden sorumlu tuttuğu Gülen Hareketi'ne mensup olduğu iddia edilen memurlar ve askerlere yönelikti. Aralarında binlerce hakimin de bulunduğu yaklaşık 200 bin kamu görevlisi görevden alındı ve gözaltına alındı.

Kaynakça

^ Goldring, Edward; Matthews, Austin S. (2022). "To Purge or Not to Purge? An Individual-Level Quantitative Analysis of Elite Purges in Dictatorships". British Journal of Political Science (İngilizce). doi:10.1017/S0007123421000569. ISSN 0007-1234. 25 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2022.
^ Hunt, Lynn (2008). The Making of the West: Peoples and Cultures, Vol. C: Since 1740 (İngilizce) (3 bas.). Bedford/St. Martin's. s. 846. ISBN 9780312465100.
^ Kabakcı, Fuat (10 Ekim 2018). "Çin'de yolsuzlukla mücadelede 'kaplan avı'". Anadolu Ajansı. 8 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2022.
^ "Charting China's 'great purge' under Xi". BBC News (İngilizce). 23 Ekim 2017. 6 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2021.
^ Shih, Gerry (22 Ekim 2018). "In China, investigations and purges become the new normal". Washington Post (İngilizce). ISSN 0190-8286. 23 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2019.

[1] Goldring, Edward; Matthews, Austin S. (2022). "To Purge or Not to Purge? An Individual-Level Quantitative Analysis of Elite Purges in Dictatorships". British Journal of Political Science (İngilizce). doi:10.1017/S0007123421000569. ISSN 0007-1234. 25 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2022.

[2] Hunt, Lynn (2008). The Making of the West: Peoples and Cultures, Vol. C: Since 1740 (İngilizce) (3 bas.). Bedford/St. Martin's. s. 846. ISBN 9780312465100.

[3] Kabakcı, Fuat (10 Ekim 2018). "Çin'de yolsuzlukla mücadelede 'kaplan avı'". Anadolu Ajansı. 8 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2022.

[4] "Charting China's 'great purge' under Xi". BBC News (İngilizce). 23 Ekim 2017. 6 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2021.

[5] Shih, Gerry (22 Ekim 2018). "In China, investigations and purges become the new normal". Washington Post (İngilizce). ISSN 0190-8286. 23 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]