Sidonlu Zeno
Sidonlu Zeno (Grekçe: Ζήνων ὁ Σιδώνιος; yaklaşık MÖ 150-75), Fenike şehri Sidon'dan Epikürcü bir filozof ve matematikçi.[1] Yazıları günümüze ulaşamamıştır, ancak öğrencisi Philodemus'un yazıları arasında derslerinin bazı özetleri korunmuştur.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Lübnanlı filozof Said Akl'ın onayladığı üzere Zeno, Sidon şehrinde modern Saida kentinin doğusundaki tepelerde Miye ou Miye köyünde Karm El Razzine denilen bir bölgede doğdu. Cicero'nun çağdaşıydı ve onu Atina'dayken duymuştu.[2][3]
Bazen "önde gelen Epikürcü" olarak adlandırılırdı. (Latince: Coryphaeus Epicureorum)[2] Cicero, Zeno'nun diğer filozofları hor gördüğünü ve hatta Sokrates'e "Atinalı Şaklaban (İngilizce: Attic Buffoon, Latince: scurram Atticum)" adını verdiğini belirtir.[4] Apollodorus'un bir öğrencisiydi[5] ve Cicero ile Diogenes Laërtius, onu doğru ve gösterişli bir düşünür olarak tanımlar.[2][6][7]
Çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Zeno, çok çeşitli konularda yazılar yazan çok bilgili bir adamdı. Çalıştığı alanlar arasında mantık, atom teorisi, biyoloji, etik, edebi üslup, hitabet, şiir, bilgi teorisi ve matematiğe katkı sağladığına inanılıyor. Son bahsedilen iki konu dışında yaptığı katkılar hakkında çok az şey biliyoruz.
Felsefe
[değiştir | kaynağı değiştir]Zeno, mutluluğun yalnızca mevcut zevk ve refaha bağlı olmadığını, aynı zamanda onların sürekliliği ve takdir edilmesine ilişkin makul bir beklentiye de bağlı olduğunu belirtti.[3][6]
Zeno'nun yazıları günümüze ulaşamamıştır, ancak Herculaneum'daki Papyri Köşkü'ndeki kömürleşmiş papirüs kalıntıları arasında, öğrencisi Gadaralı Philodemus tarafından yazılan Zeno Derslerinden Davranış ve Karakter Özeti (İngilizce: Epitome of Conduct and Character from the Lectures of Zeno) vardır. Frenk Eleştiriciliği Üzerine (İngilizce: On Frank Criticism)[8] ve Öfke Üzerine (İngilizce: On Anger)[9] adlı makaleleri içerir.
Philodemus Atina'da Zeno'nun yanında okudu ve ardından MÖ 75 yılında Romalı aristokrat Lucius Calpurnius Piso için çalışmak üzere Roma'ya taşındı. Philodemus daha sonra Lucius'un Napoli yakınlarındaki Herculaneum'daki villasında yaşamaya gitti ve yanında önemli papirüs kütüphanesini de aldı.
MS 79'da Vesuvius patladığında Herculaneum, Pompeii ve Stabiae ile birlikte yıkıldı. Herculaneum, 18. yüzyılda kazılar başlayana kadar şehri koruyan yaklaşık 16 metre derinliğinde kompakt bir malzeme kütlesiyle gömüldü. Zeminin özel nem koşulları odun, kumaş, yiyecek ve özellikle Philodemus'un papirüsünü korudu.
Papirüs, Philodemus tarafından öğretmeni Zeno'nun Stoacılar ile olan argümanlarını anlatan dikkate değer bilgiler içerir. Zeno'nun Epikürcü zevk arzusu felsefesi, Stoacı'nın görev etiğinin tam tersi gibi görünse de, hayatlarını nasıl yaşadıklarının sonuçları oldukça benzerdi. Philodemus tarafından açıklanan argümanlar bilginin temelleriyle ilgiliydi. Zeno ayrıca tüm bilgilerin deneyimden türetilmesine dayanan matematik felsefesini de inceledi. Bu hususu Von Fritz de yazmıştır:[10]
| “ | Bu tartışmada Zeno, tüm insan bilgisinin yalnızca deneyimden kaynaklandığı şeklindeki eski Epikürcü öğretiyi savundu. Bununla birlikte, onu ilginç kılan, savunmasını esasen John Stuart Mill'in tümevarım teorisinin bir öngörüsü olan bir teoriye dayandırmasıdır. ... Zeno, tüm bilginin temelde, pek çok durumda, karşı örnek gözlemlenmeden tüm vakalardan çıkarım yoluyla elde edildiğinde ısrar etti. | „ |
Geometrinin temel ilkelerinden (Grekçe: ἀρχαί) yapılan çıkarımların kendi başlarına kanıtlanamayacağını göstermeye çalışan Öklid'i eleştirdi:
| “ | [Bazıları] ilkeleri kabul ediyor, ancak ilkelerden sonra gelen önermelerin, ilkelerde yer almayan bir şeyi vermedikçe gösterilebileceğini reddediyorlar. Bu tartışma yöntemini, Epikür okuluna ait olan ve Posidonius'un kendisine karşı bir kitap yazdığı Sidonlu Zenon izledi.[11] | „ |
Matematik
[değiştir | kaynağı değiştir]Zeno'nun ait olduğu okulun kurucusu Epicurus'un gerçek matematiksel yetenekleri olmamasına ve konuyu cehalet konumundan eleştirmesine rağmen, bu durum konuyu derinlemesine anlayan Zeno için doğru değildir. Zeno, Öklid'in Elemanlar'da ortaya koyduğu aksiyomlara derin eleştiriler yaptı. Örneğin, Öklid'in ilk önermesinin iki düz çizginin en fazla bir noktada kesişebileceğini varsaydığını, ancak Öklid'in bunu aksiyom olarak almadığını ve diğer aksiyomlardan çıkarılamayacağını iddia etti.
Zeno ayrıca, Öklid'in dik açıların eşitliğine dair kanıtına, bir dik açının varlığını önceden varsaydığı gerekçesiyle saldırdı. Proclus ayrıca bir Epikürcünün (neredeyse kesinlikle Zeno'yu anlatır ama Proclus adını vermez), Öklid'in her eğrinin sonsuz bölünebilir olduğunu varsaydığını iddia ettiğini, ancak yine bunun aksiyomlardan çıkarılamayacağını söylüyor.
Bazı modern yazarlar, bu iddiaların Sidonlu Zenon'un Öklid dışı geometri olasılığını göz önünde bulunduran ilk kişi olarak kabul edilmesi için bazı gerekçeler verdiğini öne sürmüşlerdir. Bu, özellikle Zeno'nun amacı kesinlikle bu olmadığı için biraz abartılıdır. Daha ziyade, matematiğe karşı Epikuros'un anti-matematiksel inançlarını destekleyen önemli argümanlar vermeyi amaçlıyordu.
Heath, Proclus'un Zeno ile ilgili yorumlarıyla ilgili olarak aşağıdakileri yazmaktadır:[12]
| “ | Zeno, genel olarak, geometrinin temel ilkelerini kabul etsek bile, onlardan elde edilen çıkarımların, söz konusu ilkelerde yer almayan başka bir şey de kabul edilmeden ispatlanamayacağını savundu ve bu eleştirilerle tüm geometriyi yok etmeyi amaçladı. | „ |
Elbette matematikçiler, Zeno'nun derin ve haklı yorumlarını anlamaya çalışmak yerine, konularının savunmasına geldi. Von Fritz'in yazdığı gibi:[10]
| “ | Bununla birlikte, Zeno'nun Öklid eleştirisi konuyla ilgilidir ve onları çürütmeye çalışan eski filozoflar ve matematikçilerden herhangi biri bunların tüm sonuçlarını kavrayabilmiş olsaydı, matematiğin gelişimi farklı bir şekilde birbiri ardına gelebilirdi. | „ |
Pek çok insan şans eseri tarihte önemli bir yer edinir veya böyle bir pozisyonu elde edemez. Zeno'nun ardından fikirlerini geliştirmeye devam edebilecek bir matematikçi olsaydı, bugün Zeno'yu matematik dehası parıltısı matematiğin gidişatını değiştiren büyük bir figür olarak tanıyabilirdik. Ancak bu olmayacaktı ve Zeno'nun fikirlerinin parlaklığı yüzyıllar boyunca takdir edilmedi.
Elbette matematikte Zeno'nun birçok vakaya ilişkin gözlemlerinin aslında yanlış bir sonuca işaret ettiği pek çok örnek vardır.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Dorandi 1999, s. 52.
- ^ a b c Cicero, de Natura Deorum, i. 59 .
- ^ a b Cicero, Tusculan Disputations, iii. 17.
- ^ Cicero, de Natura Deorum, i. 93.
- ^ Laërtius 1925b, § 26
- ^ a b Önceki cümlelerden bir veya daha fazlası artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Zeno of Sidon". Encyclopædia Britannica. 28 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 972.
- ^ Laërtius 1925, § 35
- ^ PHerc. 1471
- ^ PHerc. 182
- ^ a b K. von Fritz. "Zeno of Sidon | Encyclopedia.com" (PDF). Dictionary of Scientific Biography (New York 1970-1990). 7 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Proclus, ad I. Euclid. iii.
- ^ T. L. Heath, A history of Greek mathematics I, II (Oxford, 1931)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dorandi, Tiziano (1999). "Chapter 2: Chronology". Algra, Keimpe (Ed.). The Cambridge History of Hellenistic Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press. s. 52. ISBN 9780521250283.
- Laërtius, Diogenes (1925). "The Stoics: Zeno". Lives of the Eminent Philosophers. 2:7. Translated by Hicks, Robert Drew (Two volume ed.). Loeb Classical Library. § 35.
- Laërtius, Diogenes (1925b). "Epicurus". Lives of the Eminent Philosophers. 2:10. Translated by Hicks, Robert Drew (Two volume ed.). Loeb Classical Library. § 26.
- O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Sidonlu Zeno", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
