İçeriğe atla

Sadık el-Mehdi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sadiq al-Mahdi
el-Mehdi, 1964
7. Sudan Başbakanı
Görev süresi
6 Mayıs 1986 - 30 Haziran 1989
Cumhurbaşkanı Ahmed el-Mirghani
Yerine geldiği El-Cazuli Dafallah
Yerine gelen Bekri Hasan Salih (2017)
Görev süresi
27 Temmuz 1966 - 18 Mayıs 1967
Cumhurbaşkanı İsmail el-Ezheri
Yerine geldiği Muhammed Ahmed Mahgub
Yerine gelen Muhammed Ahmed Mahgub
Kişisel bilgiler
Doğum 25 Aralık 1935(1935-12-25)
Al-Abasya, Britanya-Mısır Sudanı
Ölüm 26 Kasım 2020 (84 yaşında)
Abu Dabi, Birleşik Arap Emirlikleri
Partisi Ulusal Ümmet Partisi
Çocuk(lar) Sddık, Büşra, Ribah, Meryem

Sadık el-Mehdi (Arapça: الصادق المهدي, romanize: aṣ-Ṣādiq al-Mahdī; 25 Aralık 1935 - 26 Kasım 2020), Sadık es-Sıddık olarak da bilinir, 1966'dan 1967'ye ve 1986'dan 1989'a kadar Sudan başbakanı olan siyasi ve dini figürdü. Ulusal Ümmet Partisinin başkanı ve İslam'ın kurtarıcısı mehdi olduğunu iddia eden Ensar imamı Muhammed Ahmed'e (1844-1885) bağlılık sözü veren bir sufi tarikatındandı.

Kişisel yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sadık el-Mehdi, 25 Aralık 1935'te Sudan'ın Omdurman iline bağlı El-Abasya'da doğdu.[1][2]

Ümmet Partisinin kurucusu Seyyid Abdurrahman el-Mehdi'nin baba tarafından torunu[3] ve Sudan'ı Britanya-Mısır yönetiminden kurtarmak için Mehdi Savaşı'na öncülük eden Ensar ve Mehdi'nin Sudanlı şeyhi Muhammed Ahmed'in büyük torunuydu.[4] Aynı zamanda Sudanlı-İngiliz aktör Alexander Siddig'in amcasıydı.[5]

Sadık el-Mehdi iki kez evlendi ve şu anda Ulusal Ümmet Partisinin yöneticilerinden biri olan ve adını dedesi İmam el-Sıddık'tan alan Sıddık adında bir oğlu da dahil olmak üzere on çocuğu oldu.[6] Kızı Meryem de Ulusal Ümmet Partisi'nin yöneticilerinden biridir.[7]

Siyasi yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sadık el-Mehdi iki kez Sudan'ın başbakanıydı: ilki 1966-67'de ikincisi 1986'dan 30 Haziran 1989'da görevden alınmasına kadar.[8]

Başbakan olarak ilk dönem (1966-1967)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Birinci Sudan İç Savaşı

1965 seçimlerinden sonra Ulusal Ümmet Partisi ile Ulusal Birlik Partisi arasında bir koalisyon hükûmeti kuruldu. Partisinden Muhammed Ahmed Mahgub başbakan, UBP başkanı İsmail el-Ezheri ise devlet başkanı oldu. Ancak bu koalisyon, iki tarafın Dışişleri Bakanlığı'nın denetimi konusunda anlaşamamaları üzerine Ekim 1965'te çöktü. Temmuz 1966'da Başbakan Mahgub, parlamentoda yapılan veto oylamasından sonra istifa etti.[9]

1987'de Sadık el-Mehdi

Mahgub'un istifası Ümmet Partisi'ni iki gruba ayırdı: Muhalefet grubu Mahgub liderliğindeydi ve Sadık'ın amcası İmam el-Hadi el-Mehdi tarafından onaylanırken, Sadık UBP ile çalışmaya istekli olan gruba liderlik etti. Sadık'in taraftarları daha büyük olduğu için UBP desteğiyle başbakan oldu. Güney illeri için bölgesel kalkınmayı ve daha fazla özerkliği destekledi. Bu vaatler, Sudanlı sivillerin ve ordu subaylarının birçoğu tarafından beğenilmedi. Mayıs 1967'de Sadık, koalisyon ortaklarının desteğini kaybetti. Mahgub, Ulusal Birlik Partisi ve Demokratik Halk Partisi koalisyonu ile başbakan olarak geri döndü. 1968 seçimlerinde Sadık'ın fraksiyonu, Mahgub'un fraksiyonundan daha fazla sandalye kazandı. Ancak Sadık kendi koltuğunu Mahgub'un fraksiyonundan bir adaya kaybetti.[10]

Muhalefet dönemi (1967-1986)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cafer Numeyri, 25 Mayıs 1969'da bir darbe ile Sudan'da iktidara geldi. Mart 1970'te Aba Adası'na yapılan saldırıdan sonra [9] Sadık, Numeyri tarafından defalarca kez hapse atıldı ve 1974'te sürgüne gönderildi.[2] Sadık, yurtdışında Ulusal Cephe olarak bilinen bir muhalefet örgütü kurdu. 1977'de Sadık ve Numeyri, 1000 siyasi tutukluyu serbest bırakan, Sadık'a af veren, partizan olmayan muhalefet adaylarının parlamentoda bulunmasına izin veren ve daha fazla demokratik reformlar planlayan bir anlaşmayı müzakere etti. Sadık daha sonra geri döndü ve Numeyri'nin Sudan Sosyalist Birliğine muhalefet etmeye başladı.[9]

Başbakan olarak ikinci dönem (1986-1989)

[değiştir | kaynağı değiştir]

1986 seçimlerinden sonra Sadık, (liderliğini yaptığı) Ümmet Partisi, Ulusal İslami Cephe (kayınbiraderi Hasan et-Turabi liderliğindeki); Demokratik Birlik Partisi (Muhammed Osman el Mirghani el-Hatim liderliğindeki); ve dört küçük Güney partisinden oluşan bir koalisyon hükûmeti kurdu. Ancak, bu koalisyon başarısız oldu ve Sadık'in İkinci Sudan İç Savaşı'nı sona erdirme ve devam eden ekonomik krizi düzeltme girişimleri de sonuçsuz kalmış oldu.[9] 30 Haziran 1989'da Tuğgeneral Ömer el Beşir liderliğindeki bir darbeyle hükûmeti devrildi. Sudan Başbakanlığı görevi daha sonra kaldırıldı.[11]

1989 darbesi ve sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]
2015 yılında Mehdi

Sadık, devrildikten sonra Beşir'e karşı Ümmet Partisi'ne liderlik etmeye devam etti.[12][13] Bir dönemi sürgünde geçirdi. Kasım 2000'de Sudan'a döndü.[13] Eski bir hükûmet başkanı olarak Madrid Kulübü'ne katıldı.[2]

2010 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde başarısız oldu. Seçim kampanyasında Beşir'i, ülkenin istikrarını bozacağı gerekçesiyle insanlığa karşı suçlar ve savaş suçları suçlamalarıyla karşı karşıya kalması için Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne teslim etmeyeceğine söz verdi.[14] 2014 yılında hükûmet, Sadık'in isyancılarla işbirliği yaptığını iddia etti ve onu Mısır'a kaçmaya zorladı. Sadık, 26 Ocak 2017'de Hartum'a döndü.[15]

Nisan 2019'da Beşir, aylarca süren kitlesel protestoların ardından bir darbeyle devrildi.[16] Sadık, partisinin protestolara verdiği desteği ve bunların gelecekteki sivil geçiş hükümetlerinin bir parçası olmayacaklarını söyledi. Ayrıca, Sudan'ın Uluslararası Ceza Mahkemesine katılması ve suçlamalarla yüzleşmek üzere Beşir'i teslim etmesi gerektiğine karar verdi.[17] Mayıs 2019'da Sadık siyasetten emekli olduğunu açıkladı.[18]

24 Ekim 2020'de Sudan İsrail'le diplomatik ilişkilerini normalleştirmeye başladığında, Mehdi bu adımı şiddetle kınarken, ABD Başkanı Donald Trump'ı (anlaşmanın baş arabulucularından biri) Müslümanlara ve siyahlara karşı ırkçı olmakla ve İsrail'i "apartheid devleti" olmakla suçladı.[19]

Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sadık, 26 Kasım 2020'de Birleşik Arap Emirlikleri'nin Abu Dabi kentinde yaklaşık bir ay hastanede tedavi gördükten sonra COVID-19 komplikasyonlarından dolayı öldü.[20]

Yayıncılık kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sadık, çeşitli bilimsel ve politik kitapların yazarıydı: Güney Sorunu (1964); Sürgündeki Konuşmalar (1976); Mehdicilik Üzerine Sorular (1979); Meşru Cezalar ve İslami Sosyal Sistemdeki Konumları (1987); Sudan'da Demokrasi: Geri Dönecek ve Zafer (1990); Doksanların Zorlukları (1991).[2] Siyasi kariyerinin yanı sıra, "Kur'an ve Hadis'ten modern dünyanın ihtiyaçlarına uyarlanmış bir şeriat çıkaracak yeni bir tür dini düşüncenin" teorileştirilmesine ve açıklanmasına yardımcı olduğu için hatırlanmaktadır.[21] Tarih Profesörü Albert Hourani, Sadıkın entelektüel katkılarını "sorumlu ama cesur" olarak nitelendiriyor.[21]

Eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "السيرة الذاتية". alsadigalmahdi.com (Arapça). 5 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2022. 
  2. ^ a b c d e f "Sadig Al-Mahdi". Club De Madrid. 12 Eylül 2007. 8 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2008. 
  3. ^ Gabriel Warburg (2003). Islam, sectarianism, and politics in Sudan since the Mahdiyya. University of Wisconsin Press. s. 171. ISBN 0-299-18294-0. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021. 
  4. ^ Gamal Nkrumah (21 Temmuz 2004). "Sadig Al-Mahdi: The comeback king". Al-Ahram. 23 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2011. 
  5. ^ Gayle Stever (1998). "Sid's Biography". Sidcity.net. 30 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ "مريم الصادق المهدي: هذه ليست حكومة كفاءات بل "كفوات"". France 24 (Arapça). 19 Mart 2019. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2022. 
  7. ^ "Mariam Al Mahdi: Revolutionary 'Kandake' as Sudan's Top Diplomat". eng.majalla.com. 14 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ Staff (26 Kasım 2020). "Sudan's last democratically elected PM dies from COVID-19". Reuters (İngilizce). 26 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2020. 
  9. ^ a b c d Berry, LaVerle, (Ed.) (2015). "Historical Setting". Sudan: A Country Study (PDF). 5th. Washington, DC: Federal Research Division, Library of Congress. ss. 1-58. ISBN 978-0-8444-0750-0. 7 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Kasım 2020. 
  10. ^ Metz, Helen Chapin, (Ed.) (1991). "Return to Civilian Rule, 1964-69". Sudan: A Country Study. Washington, D.C.: GPO for the Library of Congress – countrystudies.us vasıtasıyla. 
  11. ^ "FACTBOX – Sudan's President Omar Hassan al-Bashir". Reuters. 14 Temmuz 2008. 2 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2008. 
  12. ^ Polgreen, Lydia; Gettleman, Jeffrey (28 Temmuz 2008). "Sudan Rallies Behind Leader Reviled Abroad". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 4 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2024. 
  13. ^ a b Political Parties of the World. 6th edition, 2005, Bogdan Szajkowski (ed.), John Harper, 0955114403, p. 113.
  14. ^ "Sudanese Candidate Al-Mahdi Wouldn't Hand Over Bashir to ICC - Bloomberg". web.archive.org. 26 Kasım 2015. 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2024. 
  15. ^ "Sudanese opposition leader Sadiq al-Mahdi returns from two-year exile". Yahoo News (İngilizce). 26 Ocak 2017. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2024. 
  16. ^ "Omar al-Bashir: Sudan military coup topples ruler after protests" (İngilizce). 11 Nisan 2019. 22 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2024. 
  17. ^ "Opposition leader denies Bashir ouster was 'military coup', calls for Sudan to join ICC". France 24 (İngilizce). 27 Nisan 2019. 27 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2020. 
  18. ^ "Sudan's Last Democratically-Elected Leader Retiring From Politics | Voice of America - English". www.voanews.com (İngilizce). 18 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2020. 
  19. ^ "Head of Sudan's largest party slams Trump and Israel deal". AP News (İngilizce). 24 Ekim 2020. 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2024. 
  20. ^ "Sudan mourns former Prime Minister Sadiq al-Mahdi". Africanews. 26 Kasım 2020. 26 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  21. ^ a b Hourani, Albert. "A Disturbance of Spirits (since 1967)." In A History of the Arab Peoples. Cambridge, Massachusetts: Belnap Press of Harvard University Press, 1991.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Sadık el-Mehdi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Siyasi görevi
Önce gelen
Muhammed Ahmed Mahgub 		Sudan Başbakanı
1966-1967 		Sonra gelen
Muhammed Ahmed Mahgub
Önce gelen
El-Cazuli Dafallah 		Sudan Başbakanı
1986-1989 		Boş
Sonraki tarafından düzenlenen makam
Bekri Hasan Salih
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sadık_el-Mehdi&oldid=33095893" sayfasından alınmıştır