Karşılaştırmalı anatomi
Karşılaştırmalı anatomi, farklı türlerin anatomisindeki benzerliklerin ve farklılıkların incelenmesidir. Evrimsel biyoloji, filogenenetik[1] ve veteriner anatomi ile yakından ilişkilidir.
Karşılaştırmalı anatomi bilimi, klasik çağda başladı, Erken Modern zamanlarda, kuş ve insan iskeletlerinin benzerliklerini kaydeden Pierre Belon'un çalışmasıyla devam etti. Karşılaştırmalı anatomi, ortak ataya dair kanıtlar sağlamış ve hayvanların sınıflandırılmasına yardımcı olmuştur.[2]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir cerrahi veya tıbbi prosedürden ayrı olarak ilk spesifik anatomik araştırma, Krotōnlu Alkmaiōn tarafından yapılmıştır.[3] Leonardo da Vinci, ayılar da dahil olmak üzere çeşitli hayvanların ellerini karşılaştırmayı amaçladığı planlı bir anatomik inceleme için notlar almıştır.[4] 1517 doğumlu Fransız doğa bilimci Pierre Belon, yunus embriyoları ve kuş iskeletleri ile insan iskeletleri arasındaki karşılaştırmalar hakkında araştırmalar ve tartışmalar yaptı. Onun araştırmaları, modern karşılaştırmalı anatominin başlangıcına yol açtı.[5]
Aynı zamanlarda, Andreas Vesalius da kendi başına bazı adımlar atıyordu. Flaman asıllı genç bir anatomist olan Andreas Vesalius, Yunan hekim ve anatomist Galen'in anatomik bilgisini sistematik olarak araştırıyor ve hatalarını ortaya çıkarıp düzeltiyordu. Galen'in gözlemlerinin çoğunun gerçek insanlara bile dayanmadığını fark etti. Bunun yerine, insansılar, maymunlar ve öküzler gibi hayvanlara dayanıyordu.[6] O zamana kadar Galen ve onun öğretileri insan anatomisi konusunda dogmatik bir otorite oluşturmuştur. İroni şu ki, Galen, kişinin başkalarının gözlemlerini kullanmak yerine kendi gözlemlerini yapması gerektiğini vurgulamış, ancak bu tavsiye, eserinin sayısız çevirisi sırasında kaybolmuştur. Vesalius bu hataları ortaya çıkarmaya başlayınca, zamanın diğer hekimleri Galen'inkilerden daha çok kendi gözlemlerine güvenmeye başladılar. Bu doktorların bazıları tarafından yapılan ilginç bir gözlem de, insanları da içeren çok çeşitli hayvanlarda homolog yapıların varlığıydı. Bu gözlemler, daha sonraları Darwin tarafından Doğal seçilim teorisini oluştururken kullanıldı.[7]
Edward Tyson, modern karşılaştırmalı anatominin kurucusu olarak kabul edilir. Balinaların ve yunusların aslında memeliler olduğunu belirlemesiyle tanınır. Ayrıca, şempanzelerin kollarından dolayı maymunlardan çok insanlara benzediği sonucuna varmıştır. Marco Aurelio Severino, karşılaştırmalı anatominin ilk eserlerinden biri olan Zootomia democritaea'da kuşlar da dahil olmak üzere çeşitli hayvanları karşılaştırdı. 18. ve 19. yüzyılda George Cuvier, Richard Owen ve Thomas Henry Huxley gibi önemli anatomistler, omurgalıların temel yapısı ve sistematiği konusundaki anlayışımızda devrim yaratarak Charles Darwin'in evrim konusundaki çalışmalarının temellerini attılar. 20. yüzyılın karşılaştırmalı anatomistlerine bir örnek, gırtlağın yapısı ve evrimi üzerinde çalışan Victor Negus'tur. DNA dizilimi gibi genetik tekniklerin ortaya çıkışına kadar, karşılaştırmalı anatomi ve embriyoloji, Alfred Romer'in çalışmasında örneklendiği gibi, filogenetiği anlamak için birincil araçlardı.[kaynak belirtilmeli]
Kavramlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Karşılaştırmalı anatominin iki ana kavramı şunlardır:
- Homolog yapılar: türlerin ortak bir ataya sahip olması ve ortak bir atadan genellikle farklı şekilde evrimleşmesi nedeniyle farklı türlerde benzer olan yapılardı. Aynı işlevi görebilirler veya gerçekleştirmeyebilirler. Bu duruma bir örnek, kediler ve balinalar tarafından paylaşılan ön ayak yapısıdır.
- Analog yapılar - farklı organizmaların kökeni farklı olmasına rağmen benzer yapılar geliştirmesidir. Bu durumun ortaya çıkması, yakınsak evrim ile açıklanır. Çünkü bu canlılar, yakın bir ortak atadan miras alınmak yerine benzer bir ortamda evrimleşmişlerdir. Analog yapılar genellikle aynı veya benzer amaçlara hizmet ederler. Bu duruma bir örnek, yunusların ve köpekbalıklarının aerodinamik vücut şeklidir. Dolayısıyla, farklı atalardan evrimleşmiş olsalar da, musurlar ve köpekbalıkları aynı su ortamındaki evrimlerinin bir sonucu olarak benzer yapılar geliştirmişlerdir. Bu durum homoplazi olarak da bilinir.[8]
Kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Karşılaştırmalı anatomi uzun zamandır evrim için bir kanıt olarak hizmet etmiştir. Günümüzde karşılaştırmalı genomik de evrim için kanıtlar sunmaya başlamıştır.[9] Karşılaştırmalı anatomi ve karşılaştırmalı genomik, bize organizmaların ortak bir atayı paylaştığını gösterir.
Ayrıca karşılaştırmalı anatomi bilim adamlarına, anatomik yapılarının benzer özelliklerine göre organizmaları sınıflandırmada yardımcı olur.
Karşılaştırmalı anatominin yaygın bir örneği, kedilerin, balinaların, yarasaların ve insanların ön ayaklarındaki benzer kemik yapılarıdır. Tüm bu yapılar aynı temel parçalardan oluşur; yine de farklı işlevlere hizmet ederler. Yüzgeç gibi yüzmek için kullanılan bir yapıyı oluşturan iskelet parçaları, uçuş için daha uygun olan bir kanat oluşturmak için ideal olmayacaktır. Rastgele mutasyonlar ve doğal seleksiyon yoluyla, her organizmanın anatomik yapıları kademeli olarak kendi habitatlarına uyacak şekilde uyarlanır.[10]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Deep phylogeny--how a tree can help characterize early life on Earth". Cold Spring Harbor Perspectives in Biology. 2 (1): a002238. January 2010. doi:10.1101/cshperspect.a002238. PMC 2827910 $2. PMID 20182607.
- ^ National Academy of Sciences (US) (22 Nisan 1999). Science and Creationism. doi:10.17226/6024. ISBN 978-0-309-06406-4. PMID 25101403. Yazar eksik
|soyadı1=(yardım) - ^ "Aristotle: form, function, and comparative anatomy". The Anatomical Record. 257 (2): 58-63. April 1999. doi:10.1002/(SICI)1097-0185(19990415)257:2<58::AID-AR6>3.0.CO;2-I. PMID 10321433.
- ^ Drawings from New York Collections I: The Italian Renaissance. Greenwich, CT: Metropolitan Museum of Art. 1965. s. 28.
- ^ "The Five Great Naturalists of the Sixteenth Century: Belon, Rondelet, Salviani, Gesner and Aldrovandi: A Chapter in the History of Ichthyology". Isis. 22 (1): 21-40. 1934. doi:10.1086/346870.
- ^ "Andreas Vesalius 500 years--A Renaissance that revolutionized cardiovascular knowledge". Revista Brasileira de Cirurgia Cardiovascular. 30 (2): 260-5. March 2015. doi:10.5935/1678-9741.20150024. PMC 4462973 $2. PMID 26107459.
- ^ "Comparative Anatomy: Andreas Vesalius". University of California Museum of Paleontology. 2006. 23 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2011. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Vertebrates: Comparative Anatomy, Function, Evolution. New York: McGraw-Hill Education. 2015. ss. 15-16. ISBN 978-0-07-802302-6.
- ^ "Comparative genomics". PLOS Biology. 1 (2): E58. November 2003. doi:10.1371/journal.pbio.0000058. PMC 261895 $2. PMID 14624258.
- ^ Biology. 6th. San Francisco, CA: Benjamin Cummings. February 2002. ss. 438-439. ISBN 978-0-8053-6624-2. OCLC 1053072597.
