Hasan Rıza Paşa Çeşmesi (Osmanağa)
 Çeşmenin ön cephesinden görünümü (Mart 2021) | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Çeşme |
| Mimari tarz | Klasik Osmanlı mimarisi |
| Konum | Kadıköy, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 40°59′22″K 29°01′40″D / 40.98944°K 29.02778°D |
| Tamamlanma | 1845 ya da 1846 |
| Yenileme | 2014 |
| Sahip | Vakıflar Genel Müdürlüğü |
| Yükseklik | 4,66 m (alınlığa kadar) · 5,6 m (alınlıkla birlikte) · 7,84 m (su terazisi) |
| Teknik ayrıntılar | |
| Yapı sistemi | Kâgir |
| Malzeme | Küfeki taşı · tuğla |
Hasan Rıza Paşa Çeşmesi ya da Rıza Paşa Çeşmesi,[1] İstanbul'un Kadıköy ilçesindeki bir çeşmedir. Hasan Rıza Paşa tarafından 1845 ya da 1846 yılında yaptırıldı. 1970'lerden itibaren tahrip edilmeye başlayan çeşme, işlevini de yitirdi. 2014'te tamamlanan restorasyon çalışmasıyla birlikte tekrar faaliyete geçti.
Küfeki taşı ile tuğla hatıllı duvarlarla, yığma tekniğiyle Klasik Osmanlı mimarisine uygun olarak inşa edilen dikdörtgen planlı çeşmenin ön cephesinin her iki yanında birer pilaster yer alır. Pilaster başlıklarının üzerinden geçen silme ile çeşmenin düz kornişi arasında konumlanan mermer kitâbenin üzerine, kabartma tekniğiyle inşasına dair dört satırlık bir metin işlenmiştir. Cephenin ortasındaki basık kemerli bir niş içerisinde, mermerden yapılan düz bir ayna taşı ile bir musluk vardır. Yapının ön cephesinde bir alınlık, arka kısmında bir su terazisi bulunur. Üzeri çatısız olan çeşmenin; alınlığa kadar yüksekliği 4,66 m, alınlıkla birlikte yüksekliği 5,6 m iken su terazisinin yüksekliği 7,84 m'dir.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çeşme, Hasan Rıza Paşa tarafından 1845 ya da 1846 yılında yaptırıldı.[a][2] 1970'lerden itibaren, çevresindeki dükkânların yaptığı eklemelerle tahribata uğramaya başladı.[3] Seyyar bir kitap satıcısı tarafından ön cephesindeki teknesi bir kitap sergileme alanı, su deposu ise kitap deposu olarak kullanıldı. Kitapçının buradan ayrılması sonrasında ise çöp biriktirilen bir yer hâline geldi.[4]
Mülkiyeti, Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı İstanbul 5 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünde olan yapı,[5] kurumdan alınan izin doğrultusunda, Kadıköy Belediyesinin 2011'de hazırladığı rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerine göre Belediye tarafından 2014 yılında restore edildi.[3][4] Daha önceleri teknesi doldurulmuş, şehrin su şebekesiyle bağlantısı kopmuş ve musluğu olmayan çeşme, Mart 2014'te tamamlanan çalışmalar sonucunda bu sorunların giderilmesi ve pirinç bir musluk eklenmesiyle tekrar işlevsel hâle geldi.[1][2][4] Çalışmalar kapsamında, iç yan duvarları ile tavanında var olan yıkılmalar onarılırken yapıdaki çimento bazlı sıvalar kaldırılarak bu sıvaların yerine Horasan harcı kullanıldı ve işlevini yitiren taşların yerine benzer malzeme yerleştirildi.[6][4] Yapının yüzeylerinde temizlik yapılırken kitâbesindeki yazılar altın varak kullanılarak belirginleştirildi.[4]
Konumu ve mimarisi
[değiştir | kaynağı değiştir]İstanbul'un Kadıköy ilçesinin Osmanağa Mahallesi'nde, Serasker Caddesi'ndeki 104 numaralı ve 18,50 m2 tapu alanına sahip olan yapı, bu cadde ile Osmancık Sokağı'nın kesiştiği yerde konumlanan bir köşe çeşmesidir.[2][7][8] Dikdörtgen planlı kâgir yapı, kesme küfeki taşı ve tuğla hatıllı duvarlarla inşa edilmiştir.[9] Güneydoğu ile kuzeybatıya bakan yan cepheleri tuğla hatıllı duvarlar şeklindeyken kuzeydoğu cephesinde bir su terazisi yer alır.[10] Klasik Osmanlı mimarisi tarzındaki yapının kesme küfeki taşından yapılan ön cephesinin iki yanında birer pilaster bulunur.[2][9] 19,73 m rakımında yer alan yapının alınlığına kadar yüksekliği 4,66 m, alınlıkla birlikte yüksekliği 5,6 m iken su terazisinin yüksekliği 7,84 m'dir.[10]
Yapının çatısı yok olmuştur.[11][10] Ön cephesinin ortasındaki mermerden yapılan düz ayna taşı, yukarısında kilit taşlı basık kemerin bulunduğu bir niş içerisinde yer alır.[1][2][12] Teknesi de mermerden inşa edilmiştir.[1][2] Pilaster başlıklarının üzerinden geçen silme ile çeşmenin düz kornişi arasında konumlanan dikdörtgen şeklindeki mermer kitâbeye, kabartma tekniğiyle bir Besmele ile Enbiyâ Suresi'nin 30. ayetinden bir bölüm işlenmiştir. Celî sülüs tekniğiyle yazılmış altın varaklı hat, Abbas Kemal Efendi'ye aittir. Bu kısmın altında bulunan ve görece daha küçük boyutlu dikdörtgen kartuşta sanatçının imzası, onun altındaki kartuşta ise eserin yapılış yılı, celî talik üslubuyla yazılıdır. Kitâbe metni şu şekildedir:[1][2][7][11]
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ |
Bismillâhirrahmânirrahîm |
-
Çeşmenin ön cephesinden görünümü (Mart 2019) -
Çeşmenin kuzeydoğu cephesinden görünümü (Mart 2019) -
Çeşmenin teknesi (Mart 2019)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Kitâbesindeki 1261 yılı, miladi takvimde 1845 ya da 1846'ya denk gelir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Özel
- ^ a b c d e Tanışık, İbrahim Hilmi (1945). İstanbul Çeşmeleri. 2. İstanbul: Maarif Matbaası. s. 442.
- ^ a b c d e f g Ertuğ, Necdet, (Ed.) (2006). İstanbul Tarihî Çeşmeler Külliyatı. 2. İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü. s. 150. ISBN 9789944100335.
- ^ a b Kızılkayak 2011, s. 97.
- ^ a b c d e "Küçük Bir Şey: Çeşme Restorasyonu". Mimdap.org. 31 Mart 2014. 5 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.
- ^ "Kültürel yapılar". İstanbul 5 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü. 5 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.
- ^ Kızılkayak 2011, ss. 97-98.
- ^ a b Arpacı, Kubilay (2020). İstanbul Mimarisinde Sanatkâr İmzaları (1800-1923) (yüksek lisans). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı. ss. 280-281.
- ^ "TKGM Parsel Sorgulama Uygulaması - Öznitelik bilgisi". Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü. 19 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Kızılkayak 2011, ss. 98-99.
- ^ a b c Kızılkayak 2011, s. 99.
- ^ a b Egemen, Affan (Ekim 1993). "478 - Hasan Rıza Paşa Çeşmesi". İstanbul'un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi. s. 355.
- ^ Verim, Yasemin. "Kütahya'da II. Abdülhamid Han döneminde inşa edilmiş iki çeşme: Çinili Çeşme ve Hürriyet Çeşmesi". Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi. 2 (1): 75-92. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021.
- Genel
- Kızılkayak, Görkem, (Ed.) (Aralık 2011). Kadıköy Çeşmeleri. Kadıköy Belediyesi.