Geronticus
| Geronticus | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Yuvasında yavrusuyla birlikte Güney Afrika kelaynağı (G. calvus). | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Türler | |||||||||||||||
Fosil türler için metne bkz. | |||||||||||||||
Geronticus, Threskiornithidae familyasında yer alan bir kuş cinsidir. Koyu renkli olan ve başları tüysüz deri ile kaplı bu kuşların adı Yunanca "yaşlı adam" anlamına gelen γέρωντος (gerontos) kelimesinden gelir.[1] Kelaynak olarak adlandırılırlar.
Geronticus cinsinde yaşayan iki tür vardır. Boynunda uzun sorguç benzeri tüyler olan kelaynak (G. eremita) Akdeniz'de yaşar ve kritik tehlikedeki türlerdendir. Son buzul çağından sonra dağılımı Almanya Alp Dağları|Alpleri]]ne kadar yayılmış olsa da yaşam alanı yok olması ve avlanma nedeniyle buralarda soyu tükenmiştir. Tepesi kırmızı tüysüz deri ile kaplı olan ama sorguç tüyleri bulunmayan Güney Afrika kelaynağı (G. calvus) hassas türler arasında yer alır ve Afrika'nın güneyinde subtropikal kesimde yaşar.
Aynakların çoğı gibi uzun bacaklı ve aşağıya kıvrık uzun gagalı olan bu cins de sosyal kuşlardır. İki Geronticus türü tüysüz yüzleri ve kafaları ile birlikte ağaçlar yerine kayalıklarda üremeleri ve su havzalarından çok kurak bölgeleri tercih etmeleri nedeniyle diğer aynaklardan ayrılırlar. Daha az su hayvanı ve daha çok kara hayvanı ile beslenirler. Toplu olarak çekirge sürülerini avladıkları bilinir. Ancak 20. yüzyılın ortalarından itibaren pestisitlerin kullanılmasıyla birlikte birçok bölgede soyları tükenmiştir.[2]
Fossil kayıtları
[değiştir | kaynağı değiştir]Geronticus perplexus bu cins içinde sınıflandırılan en eski fosildir. Fransa'da Miyosen'in ortasından kalma 12 ila 14 milyon yıl önceye ait tek buluntu humerusun bir parçasıdır. İlk önce bir balıkçıl olarak değerlendirilmiş veArdea ile Proardea cinsinde sınıflandırılmıştır. Yaşayan türlerden daha plesiomorf olan bu türün tüm yaşayan aynak türlerinin yaklaşık 15 milyon yıl kadar önce evrimleştiği teorisine uygun olarak Geronticus soyunun eski bir üyesini temsil ettiği düşünülmektedir.[3]
Geronticus apelex Güney Afrika kelaynağının doğrudan atasıdır. Güney Afrika'da Pliyosen'in başlarına ait beş milyon yıl önceye giden fosil kalıntıları bulunmuştur.
Avrupa'da yaşayan ataları Geronticus balcanicus Bulgaristan'da Pliyosen'in sonlarından kalma fosil kalıntılarıyla tanımlanmıştır. Bulunan tek kalıntılar yaşayan kelaynakların kemikleri ile aynı sayılabilen bir sol ve bir sağ carpometacarpus parçalarıdır. Bununla birlikte günümüz kelaynağından ayırt edilemeyecek kuşların iki milyon yıl önce en azından İspanya olmak üzere Akdeniz'in batısında yaşadıkları düşünülmektedir. Dolayısıyla soyu tükenmiş bu tür G. eremita'nın doğrudan atası olabilir. Ancak bazı otoriteler G. balcanicus türünün Avrupa'nın kuzeydoğusunda yaşamış olan başka bir tür olduğunu düşünmektedir.[4]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Boev, Zlatozar (1998): Presence of Bald Ibises (Geronticus Wagler, 1832) (Threskiornithidae - Aves) in the Late Pliocene of Bulgaria. Geologica Balcanica 28 (1–2): 45–52.
- Boev, Zlatozar (2002):Additional Material of Geronticus balcanicus Boev, 1998, and Precision of the Age of the Type Locality. Acta Zoologica Bulgarica 52 (2): 53–58 [English with Bulgarian abstract]. full text
- Brookes, Ian (ed.) (2006): The Chambers Dictionary (9th ed.). Chambers, Edinburgh. ISBN 0-550-10185-3
- |del Hoyo, Josep; Elliott, Andrew & Sargatal, Jordi (eds.) (1992): Handbook of Birds of the World (Vol. 1: Ostrich to Ducks). Lynx Edicions, Barcelona. ISBN 84-87334-10-5
- Mlíkovský, Jirí (2002): Cenozoic Birds of the World (Part 1: Europe). Ninox Press, Prague. Şablon:Listed Invalid ISBN PDF fulltext
- Sinclair, Ian; Hockey, Phil & Tarboton, Warwick R. (2002): SASOL Birds of Southern Africa. Struik, Cape Town ISBN 1-86872-721-1
- Snow, David W. & Perrins, Christopher M. (eds.) (1998): The Birds of the Western Palearctic (concise ed.). Oxford University Press. ISBN 0-19-854099-X
