Erkenek (mitoloji)
Erkenek (Erkecel, Erkecey, Ernek, İrkenek, İrkeyel), Türk ve Tatar halk inancında parmak boyunda bir insan. Türklerde ruh başparmakta bulunur. Öbür Dünya'da insanlar çok küçük boyludur. Türkler, insanların binlerce yıldır boylarının ve ömürlerinin kısaldığına inanırlar. Eskiden insanlar çok iri ve uzun, ayrıca daha uzun ömürlüymüş, binlerce yıl yaşarlarmış. Boyları ve ömürleri kısalarak bugünkü durumlarına ulaşmışlardır.[1] Buna bağlı olarak insanların küçülerek bir cüce, hatta parmak kadar kalacağına inanılır. Biliz ve ecene/eçene (cüce) sözcükleri Türk masallarında zaman zaman geçer, fakat bunlar parmak kadar değildirler. Avrupa masallarındaki “Parmak Çocuk” motifini akla getirmektedir. Fakat tamamen özgün ve farklı bir varlıktır.
Parmak Çocuk
[değiştir | kaynağı değiştir]Parmak Çocuk – Avrupa halk kültüründe sık rastlanan bir masal karakteridir. Grimm masallarında ve Avrupa halk hikâyelerinde yer alır. Azeri masallarındaki Cırtdan'a da kısmen benzediği söylenebilir. Kurnaz, zeki, tâlihli bir çocuktur. Adının Avrupa dillerindeki değişik söyleyişleri (örneğin; Almanca: Däumling, İngilizce: Thumbling, Çekçe: Paleček) Başparmak anlamına gelen kelime köklerinden türemiştir.
Cırtdan
[değiştir | kaynağı değiştir]Cırtdan – Azerbaycan masallarındaki[2] cüce, talihli, kurnaz[3] kahramanlardan birisidir. Cırtdanın öyküsü çok bilinir, ancak en çok onun kendi arkadaşları ile birlikte devin evinde geçirdiği gecenin öyküsü anlatılır. Dev gece yarısı çocukların yattığı odaya girer ve bunun üzerine yaşananlar sonucu Cırtdan devi yener. Azeri ana-babalar çoğu zaman bebeklerinı "cırtdan" diye severler. Azeri ninnilerinde yine onun adı geçer:
- Ağlama, cırtdan yavru,
- (Ağlama, cırtdan bala,)
- Ağzı yoğurtlu yavru;
- (Ağzi yoğurtdan bala;)
- Gideyim, unu eleyim,
- (Gedim, unu ələyim,)
- Geleyim, seni beleyim.
- (Gəlim, səni bələyim.)
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir](Er/ir) kökünden türemiştir. Küçük kişi demektir. Moğolcada erhi/erhiy (Eski Moğolcada erekey/herekey/hereg) başparmak anlamına gelir. Eski Türkçede ergek/ernek/irgek/irnek, parmak veya başparmak manası taşır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Спектакль-"Джыртдан" 21 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Rusça)
- ^ Рамазан Кафарлы: «Сказочный Мир — Джыртдан» 18 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Rusça)
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bir Cırtdan Masalı Örneği 21 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
- Ernek ve Çıçalak Sözcükleri, Engin Çetin, Turkish Studies - International Periodical For The Languages[ölü/kırık bağlantı]
| Türk mitolojisi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |