İçeriğe atla

Doğu Kanada İnuitçesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Doğu Kanada İnuitçesi
Inuktitut ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ
Ana dili olanlarKanada (Nunavut, Québec (Nunavik), Kuzeybatı Toprakları, Newfoundland ve Labrador (Nunatsiavut))
Konuşan sayısı35.000  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Eskimo - Aleut
Yazı sistemiİnuit hece yazısı ve Latin
Dil kodları
ISO 639-1iu
ISO 639-2iku
ISO 639-3ike
İnuit dilleri coğrafyası

Doğu Kanada İnuitçesi[kaynak belirtilmeli] (kendilerince ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ Inuktitut; İngilizce Inuktitut, Eastern Canadian Inuktitut,[1] East Inuktitun), Kanada'da Doğu Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

Kuzeybatı Topraklarında 11 resmî dilden biri

Nunavut'ta 4 resmî dilden biri

Eskimo dilleri içindeki yeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Diyalekt ve kabileleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

3 ana lehçe grubu oluşturur: Kivalliq-Aivilik, Qikiqtaaluk (Baffin), Nunavik-Labrador.[2]

  • Kivalliq-Aivilik İnuitçesi
    • Kivalliq İnuitçesi (kendilerince ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut, Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun; İngilizce Kivalliq, Keewatin dialect, Caribou dialect, Caribou Inuit (sensu stricto)). (Nunavut)'da ᖃᒪᓂᑦᑐᐊᖅ (Qamanittuaq/Baker Lake) ile ᑎᑭᕋᕐᔭᖅ (Tikirarjuaq/Whale Cove) şehirlerinde konuşulur.
      • Qaernermiut şivesi (İngilizce Qairnirmiut subdialect). Konuşan kabileler: Qaernermiut, (?) Harvaqtormiut
      • Hauneqtormiut ya da Kangiqliniqmiut (İngilizce Hauniqturmiut subdialect)
      • Padlermiut (İngilizce Paallirmiut subdialect)
      • Ahiarmiut (İngilizce Ahiarmiut subdialect)
    • Aivilik İnuitçesi (kendilerince Aivilingmiutut, Inuktitut; İngilizce Aivilik dialect, Walrus Inuit). ᓴᒡᓕᖅ (Sagliq/Southampton Island), ᐃᒡᓗᓪᓕᒑᕐᔪᒃ (Igluligaarjuk/Chesterfield Inlet) ve ᑲᖏᖅᖠᓂᖅ (Qangiqłiniq/Rankin Inlet) şehirlerinde konuşulur.
      • Southampton şivesi (İngilizce Southampton subdialect)
      • Rankin şivesi (İngilizce Rankin subdialect). Konuşan kabileler: Aivilingmiut, (?) Amitormiut
  • Qikiqtaaluk İnuitçesi
    • Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi (kendilerince Qikiqtaaluk uannangani, Inuktitut; İngilizce North Baffin dialect, North Qikiqtaaluk dialect). (Nunavut)'da ᐃᒡᓗᓕᒃ (Iglulik/Igloolik), ᓴᓂᕋᔭᖅ (Sanirajaq/Hall Beach), ᒥᑦᑎᒪᑕᓕᒃ (Mittimatalik/Pond Inlet), ᑲᖏᖅᑐᒑᐱᒃ (Kangiqtugaapik/Clyde River), ᐃᒃᐱᐊᕐᔪᒃ (Ikpiarjuk/Arctic Bay), ᓇᓂᓯᕕᒃ (Nanisivik), ᖃᐅᓱᑦᑐᖅ (Qausuittuq/Resolute) ve ᐊᐅᔪᐃᑦᑐᖅ (Aujuittuq/Grise Fiord) şehirlerinde konuşulur.
      • Tununirmiut şivesi (İngilizce Tununirmiut subdialect). Konuşan kabileler: Nedlungmiut, Tununirusirmiut, Tununermiut, Mittimatalingmiut (halk) Mittimatalingmiutut (dil), Aggomiut, (?) Pilingmiut
      • Iglulirmiut (İngilizce Iglulingmiut subdialect)
    • Güney Qikiqtaaluk İnuitçesi (kendilerince Qikiqtaaluk nigiani, Inuttitut; İngilizce South Baffin dialect (sensu lato), South Qikiqtaaluk dialect). (Nunavut)'da ᑲᖏᖅᑐᒑᐱᒃ (Kangiqtugaapik/Clyde River), ᕿᑭᖅᑕᕐᔾᔪᐊᖅ (Qikiqtarjuaq/Broughton Island), ᐸᖕᓂᖅᑐᐅᖅ (Pangniqtuuq/Pangnirtung), ᐃᖃᓗᐃᑦ (Iqaluit/Frobisher Bay), ᑭᖕᒥᕈᒃ (Kingmiruk/Lake Harbour) ve ᑭᙵᐃᑦ (Kinngait/Cape Dorset) şehirlerinde konuşulur.
      • Güneydoğu şivesi (İngilizce Southeast Baffin subdialect, East Baffin dialect). Konuşan kabileler: Akudnirmiut, Padlimiut, Qinguamiut, Saumingmiut, Kingnaitmiut, Qinguamiut, Okomiut, Talirpingmiut
      • Güneybatı şivesi (İngilizce Southwest Baffin subdialect, South Baffin dialect (sensu stricto)). Konuşan kabileler: Kingarmiut ya da Sikosuilarmiut (İngilizce Cape Dorset dialect), Akuliarmiut, Nugumiut, Qaumauangmiut
  • Nunavik-Nunatsiavut İnuitçesi
    • Nunavik İnuitçesi (kendilerince Inuttitut, Nunavimmiutitut, Nunavimiut; İngilizce Nunavik dialect, Arctic Quebec Inuit). ᑰᑦᔪᐊᕌᐱᒃ (Kuujjuaraapik/Great Whale River), ᐅᒥᐅᔭᖅ (Umiujaq), ᐃᓄᑦᔪᐊᖅ (Inujjuaq/Inukjuak), ᐳᕕᕐᓂᑐᖅ (Puvirnituq), ᓴᓂᑭᓗᐊᖅ (Sanikiluaq), ᒣᓚᓯᒃᑯᑦ (Mailasikkut/Chisasibi), ᐊᑯᓕᕕᒃ (Akulivik), ᐃᕗᔨᕕᒃ (Ivujivik), ᓴᓪᓗᐃᑦ (Salluit), ᑲᖏᖅᓱᔪᐊᖅ (Kangiqsujuaq), ᖁᐊᖅᑕᖅ (Quaqtaq), ᑲᖏᕐᓱᒃ (Kangirsuk), ᐊᐅᐸᓗᒃ (Aupaluk), ᑕᓯᐅᔭᖅ (Tasiujaq), ᑰᑦᔪᐊᖅ (Kuujjuaq/Fort Chimo), ᑲᖏᖅᓱᐊᓗᑦᔪᐊᖅ (Kangiqsualujjuaq), ᑕᕐᐸᖓᔪᖅ (Tarpangajuq) ve ᑭᓪᓕᓂᖅ (Killiniq/Port Burwell) şehirlerinde konuşulur.
      • Tahagmiut ya da Tarramiut (halk), Tarramiutut ya da Taqramiutut (dil). Konuşan kabileler: Nuvugmiut, Ungavamiut, Tahagmiut
      • Siqinirmiut. konuşan kabileler: Koksoakmiut, Kangiqsualujjuamiut, Kidlinungmiut
      • Itivimiut
      • Qikirtamiut (İngilizce Belcher Islands Inuit)
    • Nunatsiavut İnuitçesi ya da Labrador İnuitçesi (kendilerince Inuttut, Inuttitut, Nunatsiavummiutut, Labradorimiutut; İngilizce Labrador Inuttut, Labrador Inuttitut). Naini (Nain), Hopedale, Maqûvik (Makkovik), Ukkusitsalik (Davis Inlet), Vaali (Goose Bay–Happy Valley), Nutâk (Nutak), Hebron†, Tikirarsuarusik (Rigolet) şehirlerinde konuşulur.
      • Kuzey Nunatsiavut İnuitçesi (İngilizce Northern Labrador subdialect, Labrador Inuttut (sensu stricto)). Konuşan kabileler: Kongithlushuamiut, Chuckbuckmiut, Nunenumiut, Avitumniut
      • Rigolet İnuitçesi (İngilizce Rigolet subdialect, Rigolet Inuttut). konuşan kabileler: Aivitumiut, (?) Netcetumiut, (?) Puthlavamiut

Linguist List 3 child dialect groups ve 6 child dialects olarak alt bölümlere ayırır. Kivalliq İnuitçesi kısmen Doğu Kanada İnuitçesi (ike-che → Chesterfield Inlet; Igluliagaarjuk) kısmen de Batı Kanada İnuitçesi (ikt-car → Caribou; Caribou Eskimo; Keewatin; Kivalliq) içine dahil edilir:[3]

  • child dialect groups
    • ike-arq → Arctic Quebec
    • ike-nba → North Baffin
    • ike-sba → South Baffin
  • child dialects
    • ike-rep → Repulse Bay; Naujat; Southampton
    • ike-rig → Rigolet; Tikiraqsuarusik
    • ike-cor → Coral Harbour; Sagliq
    • ike-lab → Labrador; Labrador Eskimo; Inuktitut (Quebec-Labrador)
    • ike-che → Chesterfield Inlet; Igluliagaarjuk
    • ike-aiv → Aivilik; Kangiqłniq; Aivillirmiut

Alfabe

[değiştir | kaynağı değiştir]

İnuit hece yazısı:

kısa uzun karşılığı kısa uzun karşılığı kısa uzun karşılığı sonda karşılığı
ᐃ ᐄ i (ii) ᐅ ᐆ u (uu) ᐊ ᐋ a (aa) ᐦ h
ᐱ ᐲ pi ᐳ ᐴ pu ᐸ ᐹ pa ᑉ p
ᑎ ᑏ ti ᑐ ᑑ tu ᑕ ᑖ ta ᑦ t
ᑭ ᑮ ki ᑯ ᑰ ku ᑲ ᑳ ka ᒃ k
ᒋ ᒌ gi ᒍ ᒎ gu ᒐ ᒑ ga ᒡ g
ᒥ ᒦ mi ᒧ ᒨ mu ᒪ ᒫ ma ᒻ m
ᓂ ᓃ ni ᓄ ᓅ nu ᓇ ᓈ na ᓐ n
ᓯ ᓰ si ᓱ ᓲ su ᓴ ᓵ sa ᔅ s
ᓕ ᓖ li ᓗ ᓘ lu ᓚ ᓛ la ᓪ l
ᔨ ᔩ ji ᔪ ᔫ ju ᔭ ᔮ ja ᔾ j
ᕕ ᕖ vi ᕗ ᕘ vu ᕙ ᕚ va ᕝ v
ᕆ ᕇ ri ᕈ ᕉ ru ᕋ ᕌ ra ᕐ r
ᕿ ᖀ qi ᖁ ᖂ qu ᖃ ᖄ qa ᖅ q
ᖏ ᖐ ngi ᖑ ᖒ ngu ᖓ ᖔ nga ᖕ ng
ᙱ ᙲ nngi ᙳ ᙴ nngu ᙵ ᙶ nnga ᖖ nng
ᖠ ᖡ łi ᖢ ᖣ łu ᖤ ᖥ ła ᖦ ł

Bazı gramer özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Kanada İnuitçesi, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:

  • Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul
tekil ikil çoğul anlamı
ᐃᖃᓗᒃ iqaluk ᐃᖃᓘᒃ iqaluuk ᐃᖃᓗᐃᑦ iqaluit balık
ᐃᕐᖑᓯᖅ irngusiq ᐃᕐᖑᓰᒃ irngusiik ᐃᕐᖑᓰᑦ irngusiit fincan
ᓵ saa ᓵᒃ saak ᓵᑦ saat masa
ᑎᑎᕋᐅᑦ titiraut ᑎᑎᕋᐅᑏᒃ titirautiik ᑎᑎᕋᐅᑏᑦ titirautiit kalem
ᐅᑳᓚᐅᑦ uqaalaut ᐅᑳᓚᐅᑏᒃ uqaalautiik ᐅᑳᓚᐅᑏᑦ uqaalautiit telefon
  • Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif eki alırlar: daha çok -q ya da -k, daha az olarak da -n
  • Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur:
    • kök (İng. stem)
    • yapım eki (İng. postbase)
    • çekim eki (İng. ending)
    • bağlaç (İng. enclitic)
  • Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz

Örnekler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • ...ujunga ...ᐅᔪᖓ Adım...
  • aagga ᐋᒡᒐ Hayır
  • aatsuu ᐋᑦᓲ Bilmiyorum
  • qanuippit? ᖃᓄᐃᑉᐱᑦ? Nasılsın (İyi misin) ?
  • qanuinngittunga ᖃᓄᐃᙱᑦᑐᖓ İyiyim
  • nakurmiik ᓇᑯᕐᒦᒃ Teşekkür ederim
  • nakurmiimmarialuk ᓇᑯᕐᒦᒻᒪᕆᐊᓗᒃ Çok teşekkür ederim
  • aput ᐊᐳᑦ kar
  • anaana ᐊᓈᓇ anne
  • ataata ᐊᑖᑕ baba
  • qallunaatitut ᖃᓪᓗᓈᑎᑐᑦ İngilizce
  • uivititut ᐅᐃᕕᑎᑐᑦ Fransızca

Dipnotlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2010. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2012. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012. 

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Doğu_Kanada_İnuitçesi&oldid=32762899" sayfasından alınmıştır