Casim Elvan
| Casim Elvan | |
|---|---|
| |
| Elvan askerî mahkeme duruşması sırasında, 1963 | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 4 Temmuz 1928 Deyrizor, Suriye Devleti |
| Ölüm | 3 Ocak 2018 (89 yaşında) Kahire, Mısır |
| Milliyeti | Suriyeli |
| Mesleği | Katana Askerî Üssü Komutanı (1958-1961) |
| Askerî hizmeti | |
| Hizmet yılları | 1946-1963 |
| Rütbesi |  Yarbay
|
Casim Elvan (Arapça: جاسم علوان 4 Temmuz 1928 - 3 Ocak 2018),[1] özellikle Şam yakınlarındaki Katana Üssü'nün komutanlığını yaptığı Birleşik Arap Cumhuriyeti (BAC) döneminde (1958-1961) Suriye Ordusunun önde gelen yarbaylardan biriydi. BAC Cumhurbaşkanı Cemal Abdünnasır'ın sadık bir destekçisi olan Elvan, Suriye'nin 1961'de birlikten ayrılmasına karşı çıktı ve 1962'de ayrılıkçı hükûmeti devirmek için iki başarısız darbe girişimine liderlik etti.
1963'te Devlet Başkanı Nazım el-Kudsi'yi deviren Baas liderliğindeki 8 Mart Darbesi'ne katıldı, ancak Baasçıların Nasırcı subayları ordudan tasfiye etme girişiminin ardından, yeni hükûmete karşı bir ayaklanmaya önderlik etti. Başarısızlıkla sonuçlanan bu ayaklanma, Elvan'ın hapsedilmesine ve idama mahkûm edilmesine neden oldu. 1964 yılında Nasır ve diğer Arap devlet başkanlarının araya girmesiyle serbest bırakıldı. Elvan'ın başarısızlıkla sonuçlanan karşı darbesi Mısır ve Suriye hükûmetleri arasındaki ilişkilerin bozulmasına yol açan önemli bir olaydı. O tarihten sonra Elvan Mısır'da yaşadı ve 2005 yılında Suriye'ye dönene kadar Baas hükûmetine karşı aktivizmini sürdürdü.
İlk yılları ve kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Elvan, 1928 yılında Suriye'nin doğusunda Fırat Nehri kıyısında yer alan Deyrizor şehrinde Bedevi kökenli Sünni Müslüman bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi.[2][3] Humus Askeri Akademisinde bir süre eğitim gördükten sonra 1946 yılında Suriye Ordusuna katıldı. Edib Çiçekli'nin devlet başkanlığı sırasında Elvan akademide ders veriyordu. Elvan'a göre, Çiçekli kendisinden Arap ve Sünni Müslüman kökenli yeni subayları tercih etmesini ve mezun olacak sınıflardaki etnik-dini azınlıkların sayısını "mutlak minimumda" tutmasını istemiş, Elvan ise bu isteği reddetmişti.[3] Elvan'ın sınıfına katılan subaylar arasında geleceğin devlet başkanı Hafız Esad, generaller Ali Aslan ve Muhammed Nebhan gibi geleceğin önde gelen askeri figürleri de vardı, üçü de Nusayri'ydi.[3] Elvan 1950'ler boyunca Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdünnasır'ın öncülük ettiği Arap milliyetçi hareketine katılmıştı.[4]
Askerî kariyer
[değiştir | kaynağı değiştir]Katana Üssü komutanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Suriye ve Mısır 1958'de birleşerek Birleşik Arap Cumhuriyeti'ni (BAC) kurduğunda Elvan orduda yüksek rütbeli bir subay oldu ve Şam'ın dışında bulunan Katana Üssü'nün komutanı olarak görev yaptı. Elvan 1961 yılında yarbaylığa terfi etti.[5] 28 Eylül 1961'de Suriye'de gerçekleşen askeri darbe Mısır ile olan birliğin dağılmasıyla sonuçlandı. Elvan o gün üssünde değildi, onun yerine Şam'da bir göreve katılmıştı.[4] Resmi olarak onun komutası altındaki tank birlikleri, başkenti ele geçirmeden önce Dumayir üssündeki diğer isyancılarla bağlantı kurmak için kuzeye, Şam'a doğru ilerlerken darbe sırasında önemli bir rol oynadı. Ancak Katana birlikleri Elvan'ın bilgisi dışında hareket etti ve sonuç olarak darbenin başarısından kendisini sorumlu tuttu ve Katana'daki görevine devam etmiş olsaydı darbeyi önleyebileceği sonucuna vardı.[4][6]
Ayrılmaya muhalefet
[değiştir | kaynağı değiştir]Elvan darbenin ardından iktidara gelen ayrılıkçı Devlet Başkanı Nazım el-Kudsi hükûmetine karşı çıktı, ancak yetkililer Elvan'ın sadık bir müttefiki olduğu Nasır tarafından temsil edilen ve hala popüler olan Arap milliyetçiliği davasına ihanet etmekle suçlanmaktan korktukları için onu tutuklamadı veya tasfiye etmediler.[7] Ayrılmadan kısa bir süre sonra, Kudsi yönetimini görevden almak ve birlik yanlısı bir hükûmet kurmak için Elvan ve Arap Milliyetçi Hareketi (AMH) üyeleri liderliğindeki Nasırcı subaylar, Askerî Komite liderliğindeki Baasçı subaylar ve Ziyad el-Hariri liderliğindeki siyasi olarak bağımsız birlikçi subaylardan oluşan gevşek bir koalisyon kuruldu. Birlikçi darbe 2 Nisan 1962 için planlanırken, Elvan liderliğindeki Nasırcı subaylar 31 Mart'ta harekete geçerek Humus'taki ordu garnizonundan isyanı başlattılar. Ancak diğer ordu birliklerinin ayaklanmaya destek vermemesi, ayaklanmanın kısa sürede sona ermesine neden oldu. Bölünmüş bir ordu ve istikrarsız bir siyasi durum, hükûmetin darbeci subaylara karşı kararlı bir şekilde harekete geçmesini engelledi. Bunun yerine, 1 Nisan'da Humus'ta askerî gruplar arasında darbeye katılanlarla barışçıl bir şekilde başa çıkmak için bir anlaşma yapıldı; buna göre Abdülkerim en-Nahlavi (ayrılıkçı darbeyi düzenleyen ancak kısa süre sonra birlik yanlısı subaylara katılan subay), Elvan ve onlara sadık az sayıda subay sürgüne gönderilecekti.[8]
1 Nisan önerisi Elvan tarafından tamamen reddedildi ve subaylar arasındaki bağımsız ve Baasçı müttefiklerini orijinal darbe planına devam etmeleri için teşvik etmeye başladı.[9] Böylece 2 Nisan'da subaylar Elvan, Muhammed Ümran ve Hamad Übeyid Humus ve Halep'te, Lu'ay el-Etasi ise Deyrizor'da ayaklanmaya önderlik etti.[10] BAC'nin bayrağı Halep Kalesi'ne çekildi ve birlikçi subaylar, ayaklanmalarına yardım etmesi için Mısır'dan askeri müdahale talebinde bulundular.[11][12] Baasçı subayların çoğu,[10][11] özellikle de Süveyda'da (Salah Cedid liderliğinde) ve İsrail cephesinde[10] görev yapanlar, BAC ile hızlı bir birleşmenin sonuçlarından korktukları ve daha önceki darbe girişimine dayanarak Elvan'ın niyetinden şüphelendikleri için son anda darbeyi desteklemekten kaçındılar. Her ne kadar Baas Partisi BAC döneminde Nasır tarafından feshedilmiş ve liderliği başlangıçta Suriye'nin ayrılmasını desteklemiş olsa da Baasçı subaylar yeniden birleşme çabalarını açıkça desteklediler. Ancak planlanan darbeden geri çekilmeleri, Baasçılar arasında BAC'nin yeniden kurulmasına yönelik çelişkili duyguları ortaya çıkardı ve birçoğu Nasır ile koşulsuz bir birliğe hâlâ karşıydı. Baasçıların çekilmesinin bir sonucu olarak Elvan'ın ayaklanması bir kez daha başarısız oldu ve ardından Lübnan'a sürgüne gönderildi.[11]
1963 Darbesi ve karşı darbe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Baasçıların başını çektiği ve aralarında Elvan'ın da bulunduğu[13] Nasırcıların da katıldığı pan-Arabist bir subay koalisyonu, 8 Mart 1963'te Şam'daki hükûmeti başarılı bir şekilde devirmeyi başardı ve ülkeyi geçici olarak yönetmek üzere Baasçıların hakim olduğu, ancak bazı Nasırcıların da yer aldığı Ulusal Devrim Komutanlığı Konseyini (UDKK) kurdular.[14] 17 Nisan'da Mısır, Irak ve Suriye arasında Nasır'ın cumhurbaşkanı olacağı federal bir sistemi öngören bir birlik anlaşması imzalandı.[15] Haftalar sonra düzinelerce Nasırcı subay Baasçılar tarafından tasfiye edildi ve bunun sonucunda hükûmetin Nasırcı üyeleri istifa etti. Bu sırada, Askeri Komitenin ne gerçek bir güç paylaşımı anlaşmasıyla ne de Nasır'ın Suriye'ye başkanlık etmesiyle ilgilenmediğini düşünerek hayal kırıklığına uğrayan Elvan, AMH ve Mısırlı istihbarat subaylarıyla birlikte Baas hükûmetini ortadan kaldırma planları yapmaya başladı.[13]
Tasfiyelere ve istifalara rağmen Nasırcı subaylar ordu içinde nispeten güçlü konumlarını korumaya devam ettiler. 18 Temmuz'da sürgünden dönen Elvan üçüncü darbe girişimini gerçekleştirdi.[16] Elvan'ın kuvvetleri gündüz vakti Ordu Genel Karargâhına ve Şam'daki yayın istasyonuna saldırılar düzenledi.[16][17] Baasçı İçişleri Bakanı Emin el-Hafız bizzat ordu karargâhını savundu ve ardından çıkan çatışmada aralarında çok sayıda sivilin de bulunduğu yüzlerce kişi öldü.[13][17] Sonunda Baas yanlısı birlikler ve partinin Ulusal Muhafızları isyanı bastırdı.[17]
Elvan'ın operasyonu büyük bir katliamla sonuçlandı ve operasyona katılan en az 27 subay tutuklanarak idam edildi.[16][17][18] Elvan ve yardımcısı Albay Raif el-Maarri yetkililerden kaçarak Şam'ın Guta kırsalında saklanmaya başladılar. Sonunda saklandıkları ev güvenlik güçleri tarafından tespit edilip kuşatıldı ve her ikisi de tutuklanarak Mezzeh Hapishanesi'ne götürüldü. Elvan askeri mahkemede ifade vermeyi reddetti ve mahkeme onu vatana ihanetten suçlu bularak el-Maarri, Yüzbaşı Muhammed el-Nebhan ve başarısız darbeye katıldıkları iddia edilen 16 Filistinli ile birlikte idama mahkûm etti. Ölüm cezaları 10 Aralık'ta müebbet hapse çevrildi.[19][20] Elvan; Nasır, Irak Cumhurbaşkanı Abdüsselam Arif, Cezayir Cumhurbaşkanı Huari Bumedyen ve Yugoslavya Devlet Başkanı Josip Broz Tito'nun müdahalesi sonucu 5 Aralık'ta serbest bırakılmadan önce bir yıldan az bir süre hapiste kaldı.[13][21] Elvan, el-Maarri, el-Nebhan ve suçlanan diğer Filistinli katılımcılar sürgüne gönderildi ve üç gün sonra Lübnan sınırına kadar eşlik edildikten sonra Mısır'ın Beyrut'taki büyükelçiliğine götürüldüler.[22]
Elvan'ın isyanının başarısızlığa uğraması, Nasırcıların Suriye'nin askeri ve sivil kurumlarındaki önemli etkisinin sonunu getirdi ve Nasır yanlısı güçlerin büyük ölçüde yenilmesiyle Baas Partisinin Askeri Komitesi ülkenin tek güç merkezi haline geldi.[16]
Mısır'da sürgün ve Suriye'ye dönüş
[değiştir | kaynağı değiştir]Nasır tarafından Mısır'a iltica ettirilen Elvan, Suriye'deki Baas hükûmetine karşı faaliyetlerini burada sürdürdü.[13] Arap Sosyalist Birliğinin Suriye şubesinin (ASB) genel sekreteri oldu.[23][24] Daha sonra, Lu'ay el-Etasi'nin yerine devlet başkanı olan Emin el-Hafız'ın Şubat 1966'da Salah Cedid ve Hafız Esad liderliğindeki Baas Partisinin bölgeselci bir fraksiyonu (el-Hafız'ın ait olduğu pan-Arabist fraksiyonun aksine) tarafından devrilmesinden sonra Elvan, Suriye'de iktidardaki Baasçılara karşı muhaliflerden oluşan çeşitli bir koalisyon kurmak için eski düşmanı Emin el-Hafız'a katıldı.[13]
1982 yılında Suriyeli muhalifler Fransa'nın başkenti Paris'te Suriye'nin Kurtuluşu için Ulusal İttifak (SKUİ) adında bir muhalefet koalisyonu kurdu. Koalisyonda bağımsızlar, Elvan'ın ASB'si ve el-Hafız'ın Irak merkezli Suriye Baas Partisi gibi Arap milliyetçisi grupların yanı sıra Müslüman Kardeşler'in Suriye fraksiyonu ve Şeyh Abdülfettah Ebu Guda liderliğindeki İslami Cephe de yer aldı.[25][26] Bu örgütler Irak Cumhurbaşkanı Saddam Hüseyin tarafından mali olarak destekleniyordu. Kasım 1984'te Elvan, Filistin Ulusal Konseyinin (FUK) bir konferansına katıldı ve 13 SKUİ koalisyonu üyesinden oluşan bir delegasyona liderlik etti. Grubun faaliyetlerinin çoğu, 1970 darbesiyle devlet başkanlığına gelen Devlet Başkanı Hafız Esad'ın hükûmetini gayrimeşrulaştırma girişimlerine odaklanıyordu.[26]
Elvan gibi Mısır'daki muhalif koalisyon üyelerine yönelik Irak finansmanı, Mısır Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek'in 1991 yılında Irak'a karşı Körfez Savaşı'na katılmasının bir sonucu olarak sona erdi. Elvan'ın Mısır'da sahip olduğu onursal statü ve diplomatik pasaport daha sonra iptal edildi, ancak Elvan Kahire'de yaşamaya devam etti. Elvan nihayet Nisan 2005'te, Beşşar Esad'ın devlet başkanlığı döneminde, Suriye eski savunma bakanı Mustafa Talas'ın kişisel müdahalesinin ardından Suriye'ye döndü.[13] Talas anılarında Elvan'ın ve sürgündeki diğer muhaliflerin vatandaşlık haklarının geri alınmasına karşı çıktığını yazdı. Elvan, Şam Uluslararası Havaalanı'nda törenle karşılandı ve ardından kentteki Cham Otel'e götürüldü.[27] Hükûmet karşıtı aktivistlere göre, Suriye İç Savaşı devam ederken 9 Ağustos 2011 tarihinde Suriye güvenlik güçleri Elvan'ın Deyrizor'daki evine baskın düzenledi.[28]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Syrian politicians recall mass adoration of Nasser". gulfnews.com. 14 Ocak 2018. 18 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2018.
- ^ Petran, 1972, s. 157.
- ^ a b c Van Dam, 1996, p. 29.
- ^ a b c Moubayed, p. 37.
- ^ Simon, Mattar, Bulliet, 1996, p. 132.
- ^ Oron, 1961, p. 607.
- ^ Seale, 2004, p. 69.
- ^ Mufti, p. 137.
- ^ Mufti, pp. 137-138.
- ^ a b c Rabinovich, p. 34.
- ^ a b c Mufti, p. 138.
- ^ "Journal of South Asian and Middle Eastern Studies". 7–8. Pakistan American Foundation. 1985: 314. 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- ^ a b c d e f g Moubayed, p. 38.
- ^ Mufti, pp. 147-148.
- ^ Mufti, p. 153.
- ^ a b c d Mufti, p. 157.
- ^ a b c d Seale, p. 83.
- ^ Rabinovich, p. 70.
- ^ "جاسم علوان ج2". www.aljazeera.net (Arapça). 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- ^ Chronology of Arab Politics (İngilizce). Political Studies and Public Administration Department of the American University of Beirut. 1963. s. 263.
- ^ Chronology of Arab Politics (İngilizce). Political Studies and Public Administration Department of the American University of Beirut. 1964. s. 377.
- ^ Mideast Mirror (İngilizce). Arab News Agency. Temmuz 1964. s. 78.
- ^ Mideast Mirror (İngilizce). Temmuz 1965. s. 22.
- ^ "Chronology of Arab Politics". 3 (3–4). Political Studies and Public Administration Department of the American University of Beirut. 1965: 228-229.
- ^ Ismael, 1998, p. 197.
- ^ a b Rabinovich, 1987, p. 648.
- ^ Moubayed, Sami. Soft de-Baathification in Syria 27 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Al-Ahram Weekly. Al-Ahram Organisation. 2005-05-18.
- ^ Zeinobia (10 Ağustos 2011). "Egyptian Chronicles: Syrian Revolution : Military operations stopped in Hama but the death machine is still on". Egyptian Chronicles. 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ismael, Tareq Yousif (1998). The Communist Movement in Syria and Lebanon. University Press of Florida. ISBN 0813016312. 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- Moubayed, Sami M. (2006). Steel & Silk: Men and Women who shaped Syria 1900–2000. Cune Press. ISBN 978-1885942418.
- Mufti, Malik (1996). Sovereign Creations: Pan-Arabism and Political Order in Syria and Iraq. Cornell University Press. ISBN 0801431689.
Alwan Syria 1962.
- Oron, Yitzhak (1961). Middle East Record. 2. The Moshe Dayan Center.
- Petran, Tabitha (1972). Syria.
Jasim Alwan.
- Rabinovich, Itamar (1972). Syria Under the Baʻth, 1963-66: The Army Party Symbiosis. Transaction Publishers. ISBN 0706512669.
- Itamar Rabinovich, (Ed.) (1987). Middle East Contemporary Survey. 4. The Moshe Dayan Center. ISBN 9780813374451.
- Seale, Patrick (1990). Asad of Syria: The Struggle for the Middle East. University of California Press. ISBN 978-0520069763.
- Simon, Reeva S.; Mattar, Phillip; Bulliet, Richard W. (1996). The encyclopedia of the modern Middle East. 1, A-C. Macmillan Publishing Company, Incorporated. ISBN 9780028970615. 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- Van Dam, Nikolaos (1996). The struggle for power in Syria: politics and society under Asad and the Baʻth Party. I. B. Tauris. ISBN 9781860640247. 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Cassim Elvan ile söyleşi 5 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. . Al Jazeera. 12 Eylül 2003.
