İçeriğe atla

Cafer Numeyri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Tümgeneral
Cafer Muhammed Numeyri
Ulusal Devrimci Komuta Konseyi Başkanı
Görev süresi
25 Mayıs 1969 - 12 Ekim 1971
Başkan Yardımcısı Babikir İvadullah
Yerine geldiği İsmail el-Ezheri
Yerine gelen Devlet Başkanı olarak kendisi
4. Sudan Devlet Başkanı
Görev süresi
12 Ekim 1971 - 6 Nisan 1985
Başkan Yardımcısı Birinci Başkan Yardımcıları
Abil Alier
Muhammed el-Baghir Ahmed
Abilkasım Muhammed Haşim
İkinci Başkan Yardımcıları
Abdülmacid Hamid Halil
Ömer Muhammed el-Tayyib
Yerine geldiği Ulusal Devrimci Komuta Konseyi Başkanı olarak kendisi
Yerine gelen Abdurrahman Suar el-Dahab
9. Sudan Başbakanı
Görev süresi
28 Ekim 1969 - 11 Ağustos 1976
Cumhurbaşkanı Kendisi
Yerine geldiği Babikir İvadullah
Yerine gelen Raşid Bekir
Görev süresi
10 Eylül 1977 - 6 Nisan 1985
Cumhurbaşkanı Kendisi
Yerine geldiği Raşid Bekir
Yerine gelen El-Cazuli Dafallah
16. Afrika Birliği Örgütü başkanı
Görev süresi
2 Temmuz 1977 - 18 Temmuz 1978
Yerine geldiği Omar Bongo
Yerine gelen William R. Tolbert Jr.
Kişisel bilgiler
Doğum 26 Nisan 1928(1928-04-26)
Omdurman, Britanya-Mısır Sudanı
Ölüm 30 Mayıs 2009 (81 yaşında)
Hartum, Sudan
Partisi
Askerî hizmeti
Bağlılığı Sudan
Hizmet yılları 1952-1985
Rütbesi Tümgeneral

Cafer Muhammed en-Numeyri (Arapça: جعفر محمد نميري; 26 Nisan 1928[2][3] – 30 Mayıs 2009[4]), 1969'dan 1985'e kadar Sudan Devlet Başkanı olarak görev yapmış Sudanlı politikacı.

Bir subay olarak, 1969 askeri darbesinden sonra iktidara geldi. Ülkedeki tek yasal siyasi varlık olan Sudan Sosyalist Birliği ile tek partili bir devlet kuran Numeyri, sosyalist ve Pan-Arabist politikalar izledi ve Mısır'dan Cemal Abdünnasır ve Libya'dan Muammer Kaddafi ile yakın işbirliği yaptı. 1971'de Numeyri, Sovyet yanlısı bir darbe girişiminden kurtuldu, ardından Çin'den Mao Zedong (ona önemli askeri ve ekonomik yardım sağladı) ve nihayetinde ABD ile ittifak kurdu.[4] 1972'de Birinci Sudan İç Savaşı'nı sona erdiren Addis Ababa Anlaşması'nı imzaladı. İktidardaki son yıllarında İslamcılığı benimsedi ve 1983'te İkinci Sudan İç Savaşı'nı hızlandırarak ülke genelinde şeriat yasasını dayattı. 1985'te iktidardan indirildi ve Mısır'a sürgüne gitti. 1999'da geri döndü ve 2000'deki Cumhurbaşkanlığı seçimlerine katıldı, ancak başarısız oldu.

Hayatının erken dönemi ve eğitimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cafer Numeyri soyunu, Nübyeli kabilelerinin Kuzey Sudan'da yoğun bir şekilde yaşadığı ve yayıldığı en önemli yerlerden biri olan Dongola şehrine kadar takip etti.[5] Omdurman ilk ve ortaokulunda, ardından Wad Madani ortaokulunda ve son olarak İngiliz sömürge karakterine sahip Hantub okulunda eğitim gördü. Daha sonra Hartum Üniversitesinde okudu, ancak askeri bir kariyer istediği için[6] sonunda 1952'de Omdurman'daki Savaş Koleji'nden mezun oldu. Ayrıca 1966'da Fort Leavenworth, Kansas, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Ordu Komutanlığı ve Genelkurmay Koleji'nden Askeri Bilimler Yüksek Lisansını kazandı.[7]

Numeyri, Sudan Ordusunda farklı pozisyonlara geçti. 1955'te o zamanki ülkenin demokratik sistemine karşı bir darbe düzenlemekle suçlandı[8] ancak bu olaya karıştığını gösterecek yeterli kanıt yoktu. Halid Yusuf adlı bir subayın liderliğindeki başarısız bir darbe girişimi hakkında tekrar sorguya çekildi, ancak soruşturmada, darbe girişiminde Numeyri'yi suçlayacak hiçbir şey bulunamadı.

28 Aralık 1966'da Teğmen Hüseyin Osman, diğer genç Komünist subaylarla birlikte başkanlık sarayını ve merkez postaneyi ele geçirmeye çalıştı, ancak başarısız oldular. Darbe girişimi başarısız olduktan sonra tutuklanan 400 kişi arasında, o zamanlar Doğu Komutanlığı komutanı Albay Cafer Numeyri de vardı. 9 Ocak 1967'de serbest bırakıldı ve piyade okuluna komuta etmek üzere transfer edildi.[9]

1969-1980

[değiştir | kaynağı değiştir]

İktidarının ilk yılları ve sosyalist reformlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: 1969 Sudan Darbesi

25 Mayıs 1969'da Hartum Garnizonuna komuta eden Albay Numeyri, diğer dört subayla birlikte İsmail el-Ezheri'nin sivil hükûmetini devirdi ve darbesi "Mayıs Devrimi" olarak adlandırıldı. Devrimci Komuta Konseyi'ni (DKK) kurdu ve yönetti. 1977'deki yazısında O'Ballance, Sudan Silahlı Kuvvetlerinin en üst düzey 14 subayının o sırada "resmi veya özel ziyaretlerle" ülke dışında olduğunu, bu nedenle "seçilen zamanın uygun olduğunu" söyledi. [10] 26 Mayıs'ta anayasayı askıya aldı, Yüksek Konseyi, Ulusal Meclis'i ve Kamu Hizmeti Komisyonunu feshetti ve tüm siyasi partilerin kapatılmasını emretti. O gün ayrıca kendisini tümgeneralliğe terfi ettirdi, çoğu kendisinden kıdemli olmak üzere 22 subay emekli oldu, 30'dan fazlasını görevden aldı ve en önemli görevlere 14 yeni subay atadı. [10]

Numeyri daha sonra 26 Ekim 1969'da başbakan oldu. Bankaların ve endüstrilerin kamulaştırılması ve bazı toprak reformları yoluyla Sudan ekonomisini reforme etmeyi amaçlayan bir kampanya başlattı. Konumunu bir dizi sosyalist ve Pan-Arabist reformu yürürlüğe koymak için kullandı.

Numeyri, Nasır ve Kaddafi, Trablus, 1969.

Mart-Nisan 1970'te Numeyri, Aba Adası'na, kendisine karşı çıkan Ümmet Partisi üyeleri olan birkaç bin Ensar'ı öldüren bir hava bombardımanı emretti[11] O'Ballance, 30 Mart'ta uçaklarla desteklenen yaklaşık 4.000 asker ve tankın Aba Adası'na baskın düzenlediğini yazıyor. [10]

1971'de oyların yüzde 98,6'sını alan bir referandum kazanarak devlet başkanı seçildi. Daha sonra DKK'yi feshetti ve tek yasal siyasi örgüt olduğunu ilan ettiği Sudan Sosyalist Birliği'ni kurdu.[7][11] 1972'de, Birinci Sudan İç Savaşı'nı sona erdiren, bölgeye 11 yıllık bir barış ve istikrar dönemini başlatan, Sudan'ın gayrimüslim güney bölgesine özerklik veren Addis Ababa Anlaşması'nı imzaladı. 1973'te Sudan'ın demokratik, sosyalist bir devlet olduğunu ilan eden ve başkanlık makamına önemli ölçüde yetki veren yeni bir anayasa taslağı hazırladı.

Darbe girişimleri, Çin ve Batı ile ittifak

[değiştir | kaynağı değiştir]

Numeyri, 1970 yılında Sadık el-Mehdi'nin (dini bir şahsiyet, 1966-67 yılları arası başbakan ve İslami Ümmet Partisi'nin lideri) yaptığı darbe girişimini başarıyla atlattı ve 1971'de restore edilmeden önce bir komünist darbeyle kısa süreliğine iktidardan uzaklaştırıldı. Komünist darbe sırasında yandaşları imdada yetişince Numeyri hapsedildiği yerin penceresinden atladı.[4]

Bu darbeden sonra Sovyet etkisinden uzaklaşmaya başladı ve ABD ile Maoist Çin'den silah almaya başladı.[4][12] Nisan 1972'de Çin ile, Çinli askeri danışmanların Sudan Ordusunu eğitmeye başladığı ve ayrıca Çin'in MiG-19 savaş uçağı satışını sağladığı bir anlaşma imzaladı; Mao Zedong ayrıca Sudan'a faizsiz kredi sağladı ve Çin devlet şirketleri Sudan'da fabrikalar, yollar, köprüler ve konferans merkezleri de dahil olmak üzere bir dizi kamu binası inşası için çalışmaya başladı.[13] Sudan'ın Çin ile işbirliği, 1985'te Numeyri'nin devrilmesinden sonra bile devam etti.

1975'in sonlarında, Tuğgeneral Hassan Hüseyin Osman liderliğindeki silahlı kuvvetlerin komünist üyeleri tarafından yapılan bir askeri darbe, Numeyri'yi iktidardan uzaklaştırmayı başaramadı. Numeyri'nin yardımcısı General Elbagir, Numeyri'yi birkaç saat içinde geri getiren bir karşı darbeye öncülük etti. Tuğgeneral Osman yaralandı ve daha sonra mahkemece idam edildi.

1970'lerin ortalarında Sudan'da tarım ve sanayiyi geliştirmek için çeşitli girişimler başlattı ve yabancı Batılı ile Çinli şirketleri petrol aramaya davet etti.[11] (Chevron, 1979'da Güney-Orta Sudan'daki petrol rezervlerini keşfedecekti) Genel olarak, bazı bankaların ve endüstrilerin özel mülkiyete döndürüldüğü (devletin ekonominin büyük bir kısmını kontrol etmesine rağmen) ve bir dizi ikili yatırım anlaşmasının kanıtladığı gibi, yabancı yatırımın teşvik edildiği daha ılımlı bir ekonomi politikası başlattı. Çeşitli ülkeler ile bu konuda anlaşmalar imzalandı: Hollanda 22 Ağustos 1970, İsviçre 17 Şubat 1974, Mısır 28 Mayıs 1977 ve Fransa 31 Temmuz 1978. Temmuz 1978'de Hartum'daki Afrika Birliği Örgütü (ABÖ) zirvesinde Numeyri, Temmuz 1979'a kadar ABÖ Başkanı seçildi.

1976'da, Libya tarafından silahlandırılan ve eğitilen Sadık el Mehdi komutasındaki bin isyancıdan oluşan bir güç, Ma'tan es-Serra'dan sınırı geçti. Darfur ve Kurdofan'dan geçtikten sonra, isyancılar Hartum ve Omdurman'da üç gün boyunca ev ev savaşa giriştiler, bu da yaklaşık 3000 kişinin ölümüne ve Libya lideri Muammer Kaddafi'ye karşı ulusal bir kızgınlığa yol açtı. Numeyri ve hükûmeti, bir dizi askeri tank şehre girdikten sonra kıl payı kurtuldu.[14] Komploya karışan 98 kişi idam edildi.[4]

Batı Almanya'ya 1978'deki devlet ziyareti sırasında ordu kamyonlarını test eden Numeyri

Ulusal uzlaşma

[değiştir | kaynağı değiştir]

1977'de muhalefetin yurt dışındaki yerleşik lideri Sadık el Mehdi ile Numeyri arasında bir Ulusal Uzlaşma gerçekleşti. Sınırlı birçoğulculuğa izin verildi ve Sadık el Mehdi ve Demokratik Birlik Partisi üyeleri Sudan Sosyalist Birliği çatısı altında yasama meclisine katıldı. Mayıs Devrimi'nden sonra hapse atılan ve ardından sürgüne gönderilen İslamcı bir lider olan Hasan et-Turabi, 1979'da ülkeye tekrar davet edildi ve adalet bakanı ve başsavcı oldu. Hartum ve Güney Sudan liderliği arasındaki ilişkiler, Ulusal Uzlaşma ve Ulusal Uzlaşma'nın kendisinin muhalefet ve Numeyri arasındaki anlaşmazlıklar ışığında erken sona ermesinden sonra kötüleşti.

1980-1985

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkan olarak ikinci dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]
Numeyri, ABD'ye bir devlet ziyareti için geliyor, 1983

Numeyri, 1978'de imzalanan Camp David sonrası Enver Sedat ile yakın ilişkilerini devam ettiren iki Arap liderden biriydi (diğeri Umman'dan Sultan Kabus). 1981 yılında Sedat'ın cenazesine katıldı.

1981'de İslami muhalifleri tarafından baskı gören ve halen Sudan Devlet Başkanı olan Numeyri, İslamcı siyasi yönetime doğru dramatik bir geçiş başlattı ve Müslüman Kardeşler ile ittifak kurdu. 1983'te, çoğunluğu Hristiyan ve animist olan Güney'i yabancılaştırarak, ülke geneline şeriatı veya İslam hukukunu empoze etti. Güneyin idari sınırları da yeniden düzenlendi. Addis Ababa Anlaşmasını ihlal ederek Güney Sudan hükûmetini feshetti ve böylece iç savaşın, İkinci Sudan İç Savaşı olarak yenilenmesine yol açtı. 1984'te olağanüstü hal ilan ederek orduya özel yetkiler verdi.[7] 1985'te Numeyri, barışçıl ancak tartışmalı siyasi muhalif ve İslami reformcu Mahmud Muhammed Taha'nın - ilk kez 1960'larda Sudan Devlet Başkanı İsmail el-Ezheri'yken dini ayaklanmayla suçlanan - bir Sudan mahkemesi tarafından mürted ilan edildikten sonra idam edilmesine izin verdi.

ABD ile ittifak, Ronald Reagan'ın yönetimi altında güçlendirildi. Amerikan yardımı 1979'da 5 milyon dolardan 1983'te 200 milyon dolara, ardından 1985'te esas olarak askeri programlar için 254 milyon dolara yükseldi. Böylece Sudan, Afrika'da (Mısır'dan sonra) ABD'den en çok yardım alan ikinci ülke oldu. Rapid Deployment Force birimlerini barındıracak dört hava üssünün ve Port Sudan yakınlarında CIA için güçlü bir dinleme istasyonunun inşasına karar verildi.

1984 ve 1985'te, bir kuraklık döneminden sonra, özellikle batı Sudan'da birkaç milyon insan kıtlık tehdidiyle karşı karşıya kaldı. Hükûmet durumu uluslararası alanda gizlemeye çalıştı.

Enflasyon

[değiştir | kaynağı değiştir]

1980-85 döneminde Sudan Lirası, enflasyon ve yenilenen iç savaş nedeniyle değerinin yüzde 80'ini kaybetti.[kaynak belirtilmeli]

1985 Devrimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

The New York Times'ın röportaj yaptığı Sudanlıya göre, Numeyri'ye karşı siyasi ve ekonomik hoşnutsuzluk 1985'ten birkaç yıl önce büyüdü ve Numeyri'nin "Sudan toplumunun neredeyse her kesimini yabancılaştırmaya başladığını" söyledi. Başlıca şikayetler, Sudan genelinde, özellikle Sudan'ın güneyindeki gayrimüslimleri rahatsız eden İslam hukukunun zorunlu olarak kullanılması ve ABD (ABD) ve Uluslararası Para Fonu'nun baskısı altında uygulanan ekonomik kemer sıkma programından kaynaklanan fiyat artışlarını içeriyordu. Mart 1985 sonundaki fiyat artışlarının protestoları tetikleyen önemli bir faktör olduğu düşünülüyordu. Sekiz doktor, avukat ve üniversite öğretim üyesi derneği 3 Nisan'da protesto gösterileri ve "mevcut rejim kaldırılıncaya kadar genel siyasi grev" çağrısında bulundu. 3 Nisan'da Hartum ve Sudan çevresinde kitlesel gösteriler düzenlendi. Genel grev, Numeyri'nin görevden alındığı 6 Nisan'a kadar, Sudan'ın yönetimini devirmede yüksek bir etkinlikle gerçekleşti. 6 Nisan'da Numeyri'yi devlet başkanlığından indiren darbeye yol açan kitlesel sivil itaatsizlik eylemi, genellikle Sudan'da Ekim 1964 Devrimi'ni izleyen 1985 Devrimi olarak anılır.

Sürgün ve dönüş

[değiştir | kaynağı değiştir]

6 Nisan 1985'te Numeyri, Washington'dan daha fazla mali yardım alma umuduyla Amerika Birleşik Devletleri'ne resmi bir ziyaretteyken, savunma bakanı General Abdurahman Suar el-Dahab liderliğindeki kansız bir askeri darbe onu iktidardan uzaklaştırdı. Sonraki seçimlerde (1976'da Numeyri'ye karşı darbe girişiminde bulunan) İslam yanlısı lider Sadık el-Mehdi başbakan oldu.

Numeyri, 1985'ten 1999'a kadar Mısır'da sürgünde Heliopolis, Kahire'de bulunan bir villada yaşadı. Mayıs 1999'da Sudan'a, kendisini eleştirenlerin çoğunu şaşırtan coşkulu bir karşılamayla döndü. Ertesi yıl, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde görevdeki cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir'e karşı yarıştı, ancak başarısız oldu, Sudan muhalefeti tarafından boykot edilen ve hile yapıldığı iddia edilen seçimlerde oyların sadece %9,6'sını aldı. 2005 yılında, Numeyri'nin partisi Halkların Çalışma Güçleri İttifakı, iktidardaki Sudan Ulusal Kongresi ile bir birleşme anlaşması imzaladı. Ulusal Kongre, 9 Ocak 2005'te Kapsamlı Barış Anlaşması ile İkinci Sudan İç Savaşı'na son verilmesini müzakere etti.

Numeyri, 30 Mayıs 2009'da Omdurman'daki evinde doğal sebeplerden dolayı öldü. Sudan'ın yönetimine karşı çıkan siyasi güçlerin üyeleri de dahil olmak üzere on binlerce kişi resmi cenazesine geldi. Mayıs 2009'da Numeyri'nin ölümünden sonra, eski Devrim Komuta Konseyi üyesi Halid Hasan Abbas, Halkların Çalışma Güçleri İttifakı başkanlığına seçildi. Numeyri'nin destekçileri arasında, bazıları Ulusal Kongre ile ortaklığı onaylayan ve diğerleri Ulusal Kongre'nin birleşme anlaşmasını ihlal ettiğini ve uygun şekilde uygulamadığını iddia ederek bölünmeler meydana geldi. Parçalanmış gruplar, 2010'da Sudan'da yapılan parlamento seçimlerine katılan Mayıs Sosyalist Birliği'ni kurdu. Profesör Dr. Fatma Abdülmahmud önderliğindeki diğer grup Sudan Sosyalist Birliği'nin ardılı bir parti olarak Sudan Sosyalist Demokratik Birliği Partisini kurdu. Abdülmahmud, 1970'lerde Sudan'daki ilk kadın kabine Bakanı ve 2010 Sudan seçimlerinde cumhurbaşkanlığına aday olan ilk Sudanlı kadındı.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Sudan: A Country Study 12 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi "Role in Government" United States Library of Congress. Accessed on September 10, 2007.
  2. ^ "Archived copy". 5 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2018. 
  3. ^ Heads of States and Governments Since 1945. 4 Şubat 2014. ISBN 9781134264902. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2021. 
  4. ^ a b c d e Dennis Hevesi (11 Haziran 2009). "Gaafar al-Nimeiry, a Sudan Leader With Shifting Politics, Dies at 79". The New York Times. 1 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2021. 
  5. ^ "Information about prominent Sudanese personalities". 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2018. 
  6. ^ "Archived copy". 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2018. 
  7. ^ a b c An Encyclopedic Dictionary of Conflict and Conflict Resolution, 1945-1996. Greenwood Publishing Group. 1998. ss. 530-531. ISBN 9780313281129. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2021. 
  8. ^ "Archived copy". 25 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2018. 
  9. ^ O'Ballance, Secret War in the Sudan, F&F, 1973, 93.
  10. ^ a b c OBallance 1977.
  11. ^ a b c Omar Al-Bashir's Sudan. Twenty-First Century Books. 2010. s. 40. ISBN 978-0-8225-9096-5. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2011. 
  12. ^ "CHINA'S INVOLVEMENT IN SUDAN: ARMS AND OIL". Human Right Watch. 2003. 11 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020. 
  13. ^ Ismail Debeche, The role of China in international relations: the impact of ideology on foreign policy with special reference to Sino-African relations (1949-1986), pp. 851-858, 1987, University of York
  14. ^ Burr, J. Millard and Robert O. Collins, Darfur: The Long Road to Disaster, Markus Wiener Publishers: Princeton, 2006, 1-55876-405-4, p. 111

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Cafer_Numeyri&oldid=33791443" sayfasından alınmıştır