İçeriğe atla

Basra Körfezi adlandırma sorunu

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Basra Körfezi, farklı adlarla anılmaktadır. Körfezin Türkçe yaygın adı olan Basra Körfezi, körfezin kıyısında yer alan Basra şehrinden kaynaklanır.

Körfez, tarih boyunca eskiden "Fars ülkesi" olarak adlandırılan İran sebebiyle Fars Körfezi (veya "Pers Körfezi") adıyla anılmıştır. Bu ad, Arap ülkeleri tarafından 1960'lardan beridir tartışılmaktadır.[1] Farslar ve Araplar arasındaki rekabet ile Pan-Arabizm ve Arap milliyetçiliği sebebiyle Arap Körfezi adı pek çok Arap ülkesinde benimsenmiştir.[2][3] Körfez için bu iki ismin dışında da isimler önerilmiştir.

Ekim 2018'de, Birleşmiş Milletler'in bir ajansı olan Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü, Menşe Adlarının Korunması için Lizbon Anlaşmasına ve Uluslararası Kayıtlarına dayanan resmi belgede Basra Körfezi'ne kaydolur. İran Körfezi İncisi'nin Tescil Belgesinde bu ismin kabul edilmesi, su kütlesinin isminin bu şekilde kabul edildiğini gösterdi. Uluslararası hukuka dayanan bu anlaşmaya göre, hiçbir ülke, hükûmet veya kuruluş, Basra Körfezi'ne başvurmak için başka bir isim kullanamaz.[4]

Genel bakış

[değiştir | kaynağı değiştir]

1960'tan önceki tüm haritalarda ve pek çok çağdaş uluslararası antlaşma, belge ve haritada, körfez (İngilizce olarak) "Fars körfezi" adıyla geçmektedir. Bu, Yunan coğrafyacılar Strabon ve Batlamyus'dan beridir Pers İmparatorluğu'nun bir dönem körfezin tüm kuzeyini kaplamasına ve bunun dışında körfez kıyısında pek çok Arap emirliği bulunmasına dayanan bir adlandırmaydı. 10. yüzyılda Hristiyan bir Arap olan tarihçi Agapius, körfezi "Fars körfezi" olarak adlandırmıştır.[5]

Arap ülkeleri de 1960'lara kadar "Fars körfezi" ismini kullanmışlardır;[6][7] fakat bu onyılda yükselen Arap milliyetçiliği nedeniyle, körfeze kıyısı olan Arap ülkeleri de dahil olmak üzere bazı arap ülkeleri körfez için yaygın bir şekilde "الخليج العربي" (el-Ḫalīǧ el-ʻArabiyy; Arap Körfezi) adını kullanmaya başladı. Bu İran'ın batı üzerinde azalan politik etkisi ve Arap ülkelerinin petrol ticareti nedeniyle artan etkisiyle birleşince "Arap körfezi" adının da batıda yaygınlaşmasına sebep oldu.

"Arap Körfezi" (Sinus Arabicus) adı, daha önce Kızıl Deniz için kullanılmıştı.

Gerard Mercator, 1541 yılında Basra şehri Osmanlı hakimiyetindeyken körfez için "Eski Fars Körfezi, şimdi Basra Denizi" ifadesini kullandı.[8] 1569 yılındaki haritasında ise körfez için Mare di Mesendin (Musandam Körfezi) adını kullandı.[9] Günümüzde Türkçede kullanılan "Basra Körfezi" adı da buradan gelmektedir.

Birleşik Krallık'ın 1830'ların sonlarında bölgedeki deniz yollarını kontrol altına almak isteğinden dolayı, Londra'da 1840 yılında yayımlanan Times Dergisi körfezi "Britanya Denizi" olarak adlandırdı; fakat bu ad başka hiçbir yerde kullanılmadı.[10]

İnternet arama motoru google, google maps'den Pers Körfezi adını çıkararak yerini boş bıraktı. Bunun üzerine İran Kültür Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada "Google, çok açık bir gerçek olan 'Fars Körfezi' tanımlamasını kullanmaktan kaçındığına göre, artık onun saygınlığı ve güvenilirliği de tartışmalı hale gelmiştir" denildi.[11]

Önerilen alternatif isimler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Belli devletler ülke içinde yazılanlar dışında uluslararası alanda da belli isimleri kullandıklarından adlandırma halen çekişmelidir. Bazı kaynaklar "Körfez" veya "Arap-Fars Körfezi" adlarını kullanmışlardır. 1979 yılındaki İran İslam Devrimi'nden sonra bazı İslami gruplar "İslam Körfezi" ismini önermişlerdir. Bu önerinin kaynağı bilinmemektedir; fakat bazı kaynaklar bu önerinin İslam cumhuriyetinin ilk önderleri olan Ruhullah Humeyni, Mehdi Bazargan ve Sadık Halkali tarafından desteklendiğini öne sürmektedir. İran, Arap ve Müslüman çoğunluğa sahip olan komşusu Irak tarafından işgal edildiğinde bu öneri reddedildi.

İran'ın bakış açısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

İran sadece "Fars körfezi" adını kullanır ve "Arap Körfezi" veya sadece "Körfez" olarak adlarını tanımaz. İran bunlardan ikincisini yansız bir adlandırma olarak kabul etmez ve tarihsel ismin kullanılmasını önlemek için etkin bir katkı olduğunu iddia eder.[12] "Fars körfezi" adını kullanmayan yabancı havayolu şirketlerinin, İran havasına girmeleri yasaklanmıştır.[13][14]

Ulusal Fars Körfezi Günü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulusal Fars Körfezi Günü 30 Nisan günü (ilk olarak 2010 yılında) tüm İran'da ve özellikle Basra Körfezi'ne kıyısı olan şehirlerde törenlerle kutlanır.[15]

İran İslam Cumhuriyeti, 30 Nisan gününü I. Abbas'ın Portekizlileri Hürmüz Boğazı'ndan dışarı atarak Hürmüz Adası'nı ele geçirmesinin yıldönümü olması nedeniyle Ulusal Fars Körfezi günü ilan etti. Karar Yüksek Kültür Devrimi Kurulu tarafından Muhammed Hatemi'nin yönetiminde alındı ve kararın sebebinin belli Arap ülkelerinin "Fars Körfezi"ni yeniden adlandırmak istemelerinin olduğu açıklandı.[16][17]

İran İslam Cumhuriyeti Posta Kurumu, "Ulusal Fars Körfezi Günü" anısına bir seri pul bastı.[18]

Üçüncü grupların bakış açısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel Sekreterlik

[değiştir | kaynağı değiştir]
Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği'nin adlandırma sorunu üzerine aldığı karar.
"Fars Körfezi" (Latince), Amsterdam Üniversitesi, 1689 dünya haritasi. Basra Körfezi, kırmızı bir ok ile gösterilir.
"Fars Körfezi" (Waldseemuller'in haritası)

Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği, personelinden körfez için sadece "Fars Körfezi" adını kullanmalarını istemiştir. Son olarak, genel sekreterlik 1994 ve 1999 yıllarında BM belgelerinde sadece Fars Körfezi adının kullanılması gerektiği yönünde iki talimat yayımlamıştır.[19][20][21]

Coğrafi Ad Uzmanları Grubu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Coğrafi Ad Uzmanları Grubu, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği tarafından 1959 yılında kurulmuş ve bu körfez için "Fars Körfezi" adının kullanılmasını uygun bulmuştur.[22]

Grup adlandırma sorununu 28 Mart - 4 Nisan 2006 tarihleri arasında Viyana'da gerçekleşen 23. oturumunda tartışmıştır. Toplantının raporuna göre, "ülkelerin bir coğrafi varlık için farklı bir ad yaratmalarının veya kullanmalarının önüne geçilemez."[23]

2002 yılında Berlin'de düzenlenen Sekizinci Birleşmiş Milletler Coğrafi Adların Standartlaştırılması Konferansı'nda, "Arap Körfezi" adının kullanımı "hatalı" olarak tanımlanmıştır.[24]

Uluslararası Hidrografi Kurumu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Uluslararası Hidrografi Kurumu, körfez için İran Körfezi (Fars Körfezi) adını kullanır.[25]

Birleşik Krallık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik Krallık hükûmetine ait olan Britanya'nin Resmi Kullanımı için Coğrafi Adlar Kalıcı Kurulu, "Fars Körfezi" (The Persian Gulf) ismini körfez için doğru ad olarak tanımlamıştır.[26]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Security Considerations in the Persian Gulf by Eilts, Hermann F. - International Security :Vol. 5, No. 2. (Autumn, 1980), pp. 79-113.
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2011. 
  3. ^ Bosworth, C. Edmund. "The Nomenclature of the Persian Gulf." Pages xvii-xxxvi in Alvin J. Cottrell (ed.), The Persian Gulf States: A General Survey. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1980.) (pg xxxiii).. Excerpt: Not until the early 1960s does a major new development occur with the adoption by the Arab states bordering on the Gulf of the expression al-Khalij al-Arabi as weapon in the psychological war with Iran for political influence in the Gulf; but the story of these events belongs to a subsequent chapter on modern political and diplomatic history of the Gulf.
  4. ^ "UN agency registers 'Persian Gulf' in official certificate". PressTV. 22 Ekim 2018. 26 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2018. 
  5. ^ Agapius on a boat 27 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., retrieved 24 Feb. 2009.
  6. ^ "Picture of Gamal Abdel Nasser's handwritten letter, using the term Persian Gulf". 24 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2011. 
  7. ^ Picture of 1952 Saudi Arabian ARAMCO map using the name Persian Gulf
  8. ^ Gerard Mercator Terrestrial globe, Arabian section 15 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1541) via harvard.edu
  9. ^ Gerard Mercator Mercator Projection world map 19 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1569) via wilhelmkruecken.de
  10. ^ United Nations Group of Experts on Geographical Names Historical, Geographical and Legal Validity of the name 'Persian Gulf' 8 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (April 2006).
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2012. 
  12. ^ "Name game stokes U.S.-Iranian tensions - CNN.com". CNN. 24 Ocak 2008. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010. 
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2011. 
  14. ^ Spencer, Richard (23 Şubat 2010). "Iran threatens flight ban over 'Persian' Gulf name row". The Daily Telegraph. Londra. 5 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010. 
  15. ^ "Nazeri's voice to honor Persian Gulf" 29 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., PressTV, Retrieved on 30 April 2010.
  16. ^ Iran names Persian Gulf national day 1 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Retrieved on 26 February 2009.
  17. ^ Iranians to observe Persian Gulf Day 13 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Tehran Times, Retrieved on 30 April 2010.
  18. ^ Persian Gulf stamps 29 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Retrieved on 26 February 2009.
  19. ^ "UN Editorial directive regarding the Persian Gulf". 19 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  20. ^ "USE OF THE TERM "PERSIAN GULF"" (PDF). 3 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  21. ^ "Use of the terms "Persian Gulf", "Gulf" and "Shatt al-Arab"" (PDF). 3 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  22. ^ http://www.worldpress.org/Mideast/2616.cfm 9 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., http://www.un.org/depts/dhl/maplib/docs/escwa.pdf 23 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., http://www.un.org/Depts/Cartographic/map/profile/iran.pdf 31 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., http://www.un.org/Depts/Cartographic/map/profile/westasia.pdf 31 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  23. ^ Report of the United Nations Group of Experts on Geographical Names on the work of its twenty-third session. Document E/2006/57, Economic and Social Council, United Nations. New York, 2006.[1] 6 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  24. ^ http://www.worldpress.org/Mideast/2616.cfm 9 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., http://web.mit.edu/isg/persiangulffactsheet.pdf 11 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., http://unstats.un.org/unsd/geoinfo/eighthuncsgn-english.pdf 6 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  25. ^ "Limits of Oceans and Seas, 3rd edition" (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. 22 Haziran 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2010. 
  26. ^ "Letter from Ben Bradshaw to Lynda Clark". 4 Şubat 2012 tarihinde kaynağından (GIF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Basra_Körfezi_adlandırma_sorunu&oldid=32732062" sayfasından alınmıştır