Artaksiad (İberya)

Artaksiad (Gürcüce: არტაშესიანი Artaşesiani) c. MÖ 90 - MS 30 tarihleri arasında İberya'yı (antik Gürcistan) yöneten ve Ermenistan'a adını veren hanedanın bir kolu. Orta Çağ Gürcü vakayinamelerine göre Artaksiad, İberya'nın hakimiyetini İber soylularının Parnavazid Hanedanı kralı Parnajom'a baş kaldırmalarının ardından elde ettiler. Ermenistan kralına, Parnavazid bir prensesle evli olan oğlunu yeni hükûmdar olarak göndermesi için dilekçe verdiler. Hem Ermenistan kralı hem de oğlu, kroniklerde "Arşak" olarak anılır, bu muhtemelen Ermenistan'ın Artaksiad krallarına atıfta bulunularak genel bir terim olarak alınan Artaksias ile oluşan bir karışıklıktır. Profesör Cyril Toumanoff Ermenistan kralını I. Artavasdes (MÖ 159 - MÖ 115 yılları arasında yönetmiştir), oğlunu da İberya'da kurulan yeni krallığın kralı I. Artaksias (MÖ 90–78 yılları arasında yönetmiştir) olarak tanımlamıştır. Valayiname, Parnajom ve takipçilerine karşı birleşik bir İber-Ermeni ordusu arasındaki savaş, Parnajom'un bu savaşta yenilmesi ile devamında öldürülmesi ve ardından Ermeni prensinin İberya kralı olmasıyla devam etmektedir.

İberya'daki Artaksiad yönetiminin ilk yılları hakkında çok az şey bilinmektedir. İberya topraklarının önemli bir bölümüne sahip olan Ermeni kuzenlerinin etkisi altında oldukları görülmektedir. Büyük Tigran (MÖ 95–55) döneminde altın çağını yaşayan Ermeni Artaksiad'larla olan bu ilişki, İberya'nın Pontus-Ermeni ittifakı ile Roma arasındaki Üçüncü Mithridatis Savaşı'na dahil olmasına neden oldu (MÖ 75–65). Plutarhos ve Licinius Macer, İberya birliğinin Tigranakert (MÖ 69) ve Artaşat (MÖ 68) savaşlarında öne çıktığını belirtiyor. Tigran'ın Pompey'in merhametine teslim olmasından sonra bile, Artaksiad kralı Artuş (MÖ 78–63), işgalci Romalılara karşı inatçı bir direniş göstermeye devam etti, ancak sonunda yenildi ve barış için yalvarmaya zorlandı. Klasik kaynaklarca iyi bilinen Artuş, görünüşe göre Gürcü yıllıklarından Arşak/Artaksias'ın oğlu Artag'dır (Artog). Aynı Gürcü yıllıklarında Roma istilasından bahsedilmese de kralın Pers ordusu ile savaşına bu yıllıklarda yer verilmiştir. Bununla birlikte, İberya üzerindeki Roma hegemonyasının süreksiz olduğu kanıtlandı ve MÖ 36'da, lider Publius Canidius Crassus, kralı Parnavazus'u Roma ile yeni bir ittifaka zorlamak için, ordusunu İberya'ya sokmak zorunda kaldı. Ne Parnavazus ne de onun Roma ile ilişkileri Gürcü vakayinamelerinde yer almıştır. Modern bilim adamları Parnavazus'u Bartom ile özdeşleştirme ve onu Artaksiad çizgisinin sonuncusu olarak görme eğilimindedirler.