Afrika (eyalet)

Afrika Africa Proconsularis
146 BC–AD 439 534–698
Başkent	Zama Regia, Utica, sonra Kartaca
Tarihî dönem	Klasik antik-Geç antik-Erken Orta Çağ
• Üçüncü Pön Savaşı'ndan sonra kuruldu 146 BC • Kartaca'nın Vandal Fethi 439 AD • Vandal Savaşı tarafından Bizans yeniden fethi 534 • Eksarhlığı'na yeniden yapılanma 591 • Kartaca'nın Düşüşü 698
Öncüller Ardıllar Antik Kartaca Vandal Krallığı İfrikiya
Günümüzdeki durumu	Tunus Libya Cezayir

Afrika (Africa), Roma İmparatorluğuna bağlı bir eyalet. Kabaca günümüz Tunus topraklarının kuzeyini ve batı Libya'nın Gabes Körfezi boyunca uzanan Akdeniz kıyılarını içerirdi. Kıta Afrika adını bu Roma eyaletinden sonra almıştır. Aynı bölge, daha sonra Araplar tarafından da orijinal lisanına sadık kalınarak İfrikiya olarak adlandırılmıştır.

Tarihi

Eyalet sınırlarına, o çağların büyük şehirlerinden Byzacena'nın başkenti Hadrumetum (modern Sousse, Tunus) ve Hippo Regius (modern Annâbe, Cezayir) kentleri kadar antik Kartaca şehri de dahildi. Eyalet, Üçüncü Pön savaşı'nın ardından, daha önceki zaferlerde müsadere edilmemiş olan topraklarında dahil edilmesiyle MÖ 146 yılında kuruldu. Roma tarafından ilk olarak bir prokonsül tarafından yönetilen ve eski Kartaca topraklarının en verimli kısımlarından oluşan Afrika kolonisi olarak Africa Proconsularis ya da Africa Vetus (Eski Afrika) adıyla, Utica başkent olacak şekilde kuruldu. Geri kalan topraklar Numidya'nın müvekkil kralı Massinissa'nın idaresine bırakıldı. Bu dönemde Roma'nın Afrika politikası basitçe Sicilya'nın uzağında büyük bir gücün oluşmasını engellemekten ibaretti. MÖ 118'de Numidya prensi Jugurtha (Iugurtha), küçük krallıkları kendi idaresi altında birleştirmeye teşebbüs etti. Ancak Jugurtha'nın ölümü üzerine topraklarına Mauretanya'lı müvekkil kral Bocchus yerleştirildi ve böylece Afrikanın Romalılaştırılması kesinkes sağlanmış oldu. Jül Sezar ve Pompey arasındaki iç savaş, gözlerin kısa bir süre içinde olsa yeniden Kuzey Afrika'ya çevrilmesine neden oldu.

Hadrianus'un saltanatı sırasında, 136 yılında basılmış Afrika eyaletini kutlayan as. Afrika'nın kişileştirilmiş hali bir fil başlığı takıyor.

Augustus tarafından gerçekleştirilen birkaç politik ve eyaletsel reformu Caligula'nın reformları takip etti ancak nihai eyaletsel bölünme Claudius tarafından sonlandırıldı. Afrika bir senatoryal eyaletti. Diokletian'ın yönetimsel reformlarından sonra kuzey bölgesi, Africa Zeugitana (Africa Proconsularis adının ve prokonsül tarafından yönetilme geleneğinin kaldığı) ve güney bölgesi Afrika Byzacena olmak üzere ikiye bölündü. Bölge, 5. yüzyıldaki Germen istilasına kadar Roma İmparatorluğunun bir parçası olarak kaldı. Vandallar 429 yılında İspanya üzerinden Kuzey Afrika'ya geçtiler ve bölgeyi istila ederek Sicilya, Korsika, Sardinya ve Balear adaları'da dahil olmak üzere kendi krallıklarını kurdular. Vandallar bölgeyi savaşçı-elit olarak, sıkı bir bölme ve baskı politikası güderek ve Katolik inanç sahiplerini cezalandırarak kontrol altında tutmaya çalıştılar. 5. yüzyıl sonlarına doğru gittikçe zayıflayan Vandal devleti, topraklarının çoğunu Mauriler ve diğer çöl kabilelerine terk etmek zorunda kaldı.

533 yılında, Vandal hanedanı arasındaki anlaşmazlıkları bahane eden imparator I. Justinianus, büyük general Belisarius komutasındaki bir orduyu bölgeyi yeniden ele geçirmesi için Afrika'ya gönderdi. Kısa bir seferin ardından Belisarius Vandalları yendi ve zafer alayı ile Kartaca'ya girerek bölgede Roma hakimiyetinin yeniden sağlandığını ilan etmiş oldu. Yeniden düzenlenen Roma eyalet yönetimi çöl kabilelerinden gelen saldırıları durdurmada başarılı oldu ve tahkim edilmiş ulaşım ağı ile eyaletin iç kısımlarında da Roma hakimiyetini sağladı. Kuzey Afrika eyaletleri, İspanya'daki Roma mülkleriyle birlikte İmparator Mauricius tarafından tarafından Afrika Ortodoks Piskoposluğu olarak yeniden düzenlendi. Düzenleme başarılı oldu ve tiranik imparator Phocas 610 yılında Herakleios tarafından devrildi. 7. yüzyıl başlarında sahip olduğu İstikrar ve gücün önemi, Herakleios'un başkenti kısa bir süre içinde olsa Konstantinopolis'ten Kartaca'ya taşımasından anlaşılabilir. 640 yılıyla birlikte başlayan Müslüman saldırılarıyla karşı karşıya kalan bölge, ufak tefek aksiliklere rağmen saldırılara karşı koymayı başardı. Ancak 698 yılında Mısır'dan gelen Müslüman ordusu Kartaca'yı ele geçirerek bölgeyi fethedince, Kuzey Afrika'daki Roma ve Hristiyan saltanatı sona ermiş oldu.

Ekonomi

Birçok kentin refahının kaynağı tarımdı. Kuzey Afrika, "İmparatorluğun tahıl ambarı" olarak adlandırılırdı. Tahminlere göre her yıl bir milyon ton hububat üretilir ve bunun da 1/4'i ihraç edilirdi. Başlıca tarım ürünleri fasulye, incir, üzüm ve diğer meyvelerdi. 2. yüzyılla birlikte zeytin yağı hububata rakip olmuş ve önemli bir ihraç kalemi haline gelmişti. İlave olarak köle yetiştiriciliği ve egzotik hayvanların yakalanması ve taşımacılığı işi yapılırdı. Ana üretim ve ihraç malları olarak tekstil, mermer, şarap, kereste, çömlekçilik ve yün öne çıkardı.

Roma Afrikasının bilinen valileri

Cumhuriyet dönemi

• C. Hadrianus Fabius (MÖ 87—MÖ 84)

Augustus

• Lucius Aelius Lamia

Tiberius

• Lucius Nonius Asprenas
• Marcus Furius Camillus (17–19)
• Lucius Apronius (19–21)
• Quintus Junius Blaesus (21–23)
• Publius Cornelius Dolabella (23–24)

Claudius

• Curtius Rufus

Kaynakça

• Lennox Manton, Roman North Africa (Roma Kuzey Afrikası), 1988, (İngilizce)

Dış bağlantılar

• www.unrv.com sitesinde Roma Afrikası4 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (İngilizce), 2008-20-02 tarihinde erişildi.