İçeriğe atla

225088 Gonggong

Vikipedi, özgür ansiklopedi
225088 Gonggong
Gonggong ve uydusu Xiangliu'nun, 2010 yılında Hubble Uzay Teleskobu tarafından alınan görüntüsü
Keşif
KeşfedenMegan Schwamb
Michael E. Brown
David L. Rabinowitz
Keşif yeriPalomar
Keşif tarihi17 Temmuz 2007[a]
Adlandırmalar
MPC belirtmesi(225088) Gonggong
Telaffuz/ˈɡɒŋɡɒŋ/
Adın kaynağı
共工 Gònggōng
Alternatif adlandırma
2007 OR10
TNO
3:10 res. · cüce gezegen
Sembol🝽
Yörünge özellikleri
Dönem 17 Aralık 2020 (JD 2459200,5)
Belirsizlik parametresi 3
Gözlem yayı37 yıl ve 90 gün (13604 gün)
Günöte101.190 AU (15.138 Tm)
Günberi33.781 AU (5.053,6 Tm)
67.485 AU (10.095,6 Tm)
Dış merkezlik0,49943
554,37 yıl (202.484 gün)
106,496°
0° 0d 6.401s / gün
Eğiklik30,6273°
336,8573°
17 Şubat 1857
207,6675°
Bilinen doğal uydusu1 (Xiangliu)
Fiziksel özellikler
B−V=1,38±0,03
V−R=0,86±0,02
V−I=1,65±0,028
21,4
2,34 · 2,0
1,8 · 1,6 (varsayılan)
Ortalama çap
1230±50 km
Ortalama yarıçap
615±25 km
Basıklık0,03 (22,4 saat dönme periyodu ile)
0,007 (44,81 saat dönme periyodu ile)
Kütle(1,75±0,07)×1021 kg
Ortalama yoğunluk
1,74±0,16 g/cm3
Ekvatoral yerçekimi
≈ 30.88 m/s2
Ekvatoral kurtulma hızı
≈ 6.16 km/s
22,40±0,18 sa veya 44,81±0,37 sa
(belirsiz, ancak muhtemelen 22,4 saat)
0,14±0,01
  Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Gonggong (resmi adıyla 225088 Gonggong; geçici adı 2007 OR10), Neptün'ün ötesindeki dağınık diskin bir üyesi olan bir cüce gezegendir. 34-101 astronomik birim (5,1×10^9-15,1×10^9 km; 3,2×10^9-9,4×10^9 mi) arasında değişen oldukça eksantrik ve eğimli bir yörüngeye sahiptir. 2019 itibarıyla Güneş'e olan uzaklığı 88 AU (13,2×10^9 km; 8,2×10^9 mi) olup, bilinen en uzak altıncı Güneş Sistemi nesnesidir. Derin Ekliptik Araştırması'na göre Gonggong, Neptün ile 3:10 yörünge rezonansı içindedir ve Neptün'ün tamamladığı her on yörüngeye karşılık Güneş etrafında üç yörünge tamamlamaktadır. Gonggong, Temmuz 2007'de Amerikalı astronomlar Megan Schwamb, Michael Brown ve David Rabinowitz tarafından Palomar Gözlemevi'nde keşfedilmiş ve Ocak 2009'da ilan edilmiştir.

Yaklaşık 1.230 kilometre (760 mi) çapındaki Gonggong, Plüton'un uydusu Charon büyüklüğündedir ve bilinen en büyük beşinci Neptün ötesi nesnedir. Hidrostatik denge altında yoğurukluğa sahiptir ve dolayısıyla bir cüce gezegen olacak kadar büyük olabilir. Gonggong'un büyük kütlesi, hafif bir metan atmosferinin tutulmasını mümkün kılmaktadır, ancak böyle bir atmosfer yavaşça uzaya doğru kaçacaktır. Cisim, adını kaostan, sellerden ve Dünya'nın eğiminden sorumlu olduğuna inanılan Çin su tanrısı Gònggong'tan almıştır. Bu isim, keşfedenler tarafından 2019 yılında, halkın nesneye bir isim seçmesine yardımcı olmak için düzenlenen çevrimiçi bir anket neticesinde seçilmiştir.

Gonggong, muhtemelen yüzeyinde tholin adı verilen organik bileşiklerin varlığından dolayı kırmızıdır. Yüzeyinde, uzak geçmişte kısa bir buz volkanı (Kriyovolkan) aktivitesi dönemine işaret eden su buzu da bulunur. Yaklaşık 22 saatlik bir dönme periyoduna sahip olan Gonggong, tipik olarak 12 saatten daha kısa periyotlara sahip olan diğer Neptün ötesi nesnelere kıyasla yavaş dönmektedir. Gonggong'un yavaş dönüşüne, Xiangliu adlı doğal uydusundan gelen gelgit kuvvetlerinin neden olduğu düşünülmektedir.

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Keşfi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Gonggong, Palomar Gözlemevi'ndeki Samuel Oschin teleskobu kullanılarak keşfedildi.

Gonggong, Amerikalı astronomlar Megan Schwamb, Michael Brown ve David Rabinowitz tarafından 17 Temmuz 2007'de keşfedildi. Keşif, San Diego, Kaliforniya yakınlarındaki Palomar Gözlemevi'ndeki Samuel Oschin teleskopu kullanılarak, Güneş'ten 50 AU (7,5×109 km; 4,6×109 mil) uzaklıktaki Sedna bölgesindeki uzak nesneleri bulmak için yapılan bir araştırma olan Palomar Uzak Güneş Sistemi Araştırması'nın bir parçasıydı.[1][2]

Araştırma, Güneş'ten en az 1.000 AU uzaklığa kadar olan nesnelerin hareketlerini tespit etmek üzere tasarlanmıştır. Schwamb, göz kırpma tekniğini kullanarak ve görüntüleri karşılaştırarak Gonggong'u tespit etmiştir. Keşif görüntülerinde Gonggong'un yavaş hareket etmesi dolayısıyla uzak bir nesne olduğu kanısına varılmıştır. Bu keşif, Schwamb'ın doktora tezinin bir parçasıydı ve Schwamb o sırada Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü'nde Michael Brown'ın öğrencisiydi.[3][4]

Gonggong, Ocak 2009'da Minor Planet Elektronik Genelgesinde resmen duyuruldu. Daha sonra, 2007 Temmuz ayının ikinci yarısında keşfedildiği için 2007 OR10 adı verildi. Tanımının son harfi ve rakamları, Temmuz ayının ikinci yarısında keşfedilen 267. nesne olduğunu göstermektedir. (Bkz. Küçük gezegen adlandırması) Nisan 2017 itibarıyla, 13 karşı konum boyunca 230 kez gözlenmiş ve La Silla Gözlemevi tarafından 19 Ağustos 1985'te çekilen en erken görüntüsü ile birlikte iki ön keşif görüntüsünde tanımlanmıştır.[5][6]

İsmi ve sembolü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cisim, adını Çin mitolojisinde bir su tanrısı olan Gonggong'dan almıştır. Gonggong bakır ve demirden, kızıl saçlı bir insan kafasına (ya da bazen gövdesine) ve bir yılanın gövdesine ya da kuyruğuna sahip olarak tasvir edilir. Gonggong, sürgüne gönderilinceye kadar kaos ve felaket yaratmaktan, sellere neden olmaktan ve Dünya'yı devirmekten sorumluydu.[7] Gonggong'a genellikle yardımcısı Xiangliu eşlik eder; bu dokuz başlı zehirli yılan canavar da sellere ve yıkıma neden olmaktan sorumludur.[6]

Gonggong, resmi olarak adlandırılmadan önce Güneş Sistemi'ndeki bilinen en büyük isimsiz cisimdi.[8] Gonggong'un keşfinden sonra Brown, buzlu Haumea çarpışma ailesinin bir üyesi olabileceği varsayımına dayanarak cisme varsayılan beyaz renginden dolayı "Pamuk Prenses" lakabını taktı.[9] Bu lakap aynı zamanda Brown'ın ekibinin o zamana kadar "yedi cüceler" olarak adlandırılan yedi büyük Neptün ötesi nesne daha keşfetmiş olmasıyla da uyumluydu: Diğer cisimler ise 2002 yılında keşfedilen Quaoar, 2003 yılında keşfedilen Sedna, 2004 yılında keşfedilen Haumea, Salacia ve Orcus ve son olarak 2005 yılında keşfedilen Makemake ve Eris'tir. Ancak, Gonggong'un Quaoar'a benzer şekilde çok kırmızı renkte olduğunun ortaya çıkmasıyla takma ad kullanımından vazgeçildi.[10][11] Keşfinden iki yıl sonra 2 Kasım 2009'da Küçük Gezegen Merkezi, Gonggong'a 225088 küçük gezegen numarasını verdi.[5]

Yörüngesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gonggong, Güneş'in yörüngesinde ortalama 675 AU (1,010×1011 km; 6,27×1010 mi) uzaklıkta dönmekte ve tam bir yörüngeyi 554 yılda tamamlamaktadır. Gonggong'un yörüngesi, 30,7 derecelik bir yörünge eğikliğiyle birlikte ekliptiğe göre oldukça eğimlidir. Yörüngesi ayrıca 0,50'lik ölçülen yörünge dış merkezliği ile oldukça dışmerkezlidir. Yüksek eksantrik yörüngesi nedeniyle, Gonggong'un Güneş'e olan uzaklığı yörüngesi boyunca büyük ölçüde değişir; Güneş'ten en uzak noktası olan günöte noktasına 1.012 AU (1,514×1011 km; 9,41×1010 mi), Güneş'e en yakın noktası olan günberi noktasında yaklaşık 337 AU (5,04×1010 km; 3,13×1010 mi) uzaklıktadır. Gonggong günberi noktasında 1857'de ulaşmış olup, şu anda Güneş'ten uzaklaşarak günöte noktasına doğru ilerlemektedir.[12]

Gonggong'un Kova takımyıldızı boyunca görünen hareketi (2000'den 2050'ye kadar)

Gonggong'un yörüngesinin periyodu, eğimi ve eksantrikliği Güneş sistemindeki diğer büyük cisimlere kıyasla oldukça fazladır. Muhtemel cüce gezegenler arasında periyodu, Eris'in 558 yılı ve Sedna'nın yaklaşık 11.400 yılı ile karşılaştırıldığında 554 yıl ile üçüncü en uzun periyottur. Sedna'nın 11.400 yıllık periyoduyla karşılaştırıldığında. 31°'lik eğimi Eris'in 44°'lik eğiminden sonra ikinci sırada yer alırken, 0,50'lik dış merkezliği de 0,84'lük Sedna'dan sonra (oldukça uzak bir farkla) ikinci sırada yer almaktadır.

Küçük Gezegen Merkezi, dış merkezli ve uzak yörüngesi nedeniyle onu dağınık disk nesnesi olarak listelemektedir.[13] Derin Ekliptik Araştırması, Gonggong'un yörüngesinin Neptün ile 3:10 rezonans içinde olduğunu göstermektedir; Gonggong, Neptün'ün tamamladığı her on yörüngeye karşılık Güneş etrafında üç yörünge tamamlamaktadır.[14]

2021 itibarıyla Gonggong, Güneş'ten yaklaşık 89 AU (1.33×1010 km; 8.3×109 mi) uzaklıktadır[15] ve saniyede 1,1 kilometre (saatte 2.500 mil) hızla uzaklaşmaktadır. Güneş Sistemi'ndeki gök cisimleri arasında, Güneş'e en uzak sekizincisi cisimdir.[16] Gonggong, 2021 itibarıyla Güneş'ten 84,3 AU uzaklıkta bulunan Sedna'dan daha uzakta bir noktadadır. 2013'ten beri Sedna'ya göre Güneş'e daha uzak bir konumdadır ve 2045 yılına kadar Eris'i mesafe olarak geçecektir. Gonggong 2134 yılında günöte noktasına ulaşacağı hesaplanmaktadır.[17]

Parlaklık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gonggong'un mutlak parlaklığı 2.34 (H)'dir. Bu da onu bilinen en parlak yedinci Neptün ötesi cisim yapar. Orcus'tan (H=2.31; D=917 km) daha sönüktür[18] ancak Quaoar'dan (H=2.82; D=1,110 km) daha parlaktır.[19] Güneş'ten 88 AU uzaklıkta olan Gonggong'un görünür büyüklüğü yalnızca 21,5 V'dir ve bu nedenle Dünya'dan çıplak gözle görülemeyecek kadar sönüktür. Güneş'e cüce gezegen Eris'ten daha yakın olmasına rağmen, Eris daha yüksek bir albedoya ve 18,8 görünür büyüklüğe sahip olduğundan Gonggong daha sönük görünür.[20]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Keşfi 2 yıl sonra, 7 Ocak 2009'da duyuruldu.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "ShieldSquare Captcha". hcvalidate.perfdrive.com. doi:10.1088/0004-637x/694/1/l45. 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  2. ^ "2007 OR10 Needs a Name! | The Planetary Society". web.archive.org. 24 Mayıs 2019. 24 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  3. ^ Schwamb, Megan E.; Brown, Michael E.; Rabinowitz, David L.; Ragozzine, Darin (25 Ağustos 2010). "PROPERTIES OF THE DISTANT KUIPER BELT: RESULTS FROM THE PALOMAR DISTANT SOLAR SYSTEM SURVEY". The Astrophysical Journal. 720 (2): 1691-1707. doi:10.1088/0004-637x/720/2/1691. ISSN 0004-637X. 31 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  4. ^ "Astronomers find ice and possibly methane on Snow White, a distant dwarf planet". ScienceDaily (İngilizce). 19 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  5. ^ a b "(225088) Gonggong Precovery Images". andrew-lowe.ca. 27 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  6. ^ a b "IAU Minor Planet Center". www.minorplanetcenter.net. 14 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  7. ^ "The People Have Voted on 2007 OR10's Future Name!". The Planetary Society (İngilizce). 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  8. ^ https://www.jpl.nasa.gov. "2007 OR10: Largest Unnamed World in the Solar System". NASA Jet Propulsion Laboratory (JPL) (İngilizce). 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  9. ^ Brown, Mike. "Snow White needs a bailout". mikebrownsplanets.com. 29 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  10. ^ Brown, Mike. "There's something out there -- part 3". mikebrownsplanets.com. 3 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  11. ^ Brown, Mike. "The redemption of Snow White (Part 1)". mikebrownsplanets.com. 5 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  12. ^ "Asteroid 2007 OR10 | TheSkyLive.com". theskylive.com. 7 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023. 
  13. ^ "List Of Centaurs and Scattered-Disk Objects". www.minorplanetcenter.net. 1 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023. 
  14. ^ "Orbit and Astrometry for 225088". web.archive.org. 24 Mayıs 2019. 24 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023. 
  15. ^ "AstDyS". newton.spacedys.com. 1 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023. 
  16. ^ "Solar System's most distant known member confirmed". carnegiescience.edu (İngilizce). 11 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2023. 
  17. ^ "Gonggong (225088 2007 OR10)". web.archive.org. 20 Şubat 2020. 20 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2023. 
  18. ^ Fornasier, S.; Lellouch, E.; Müller, T.; Santos-Sanz, P.; Panuzzo, P.; Kiss, C.; Lim, T.; Mommert, M.; Bockelée-Morvan, D.; Vilenius, E.; Stansberry, J. (1 Temmuz 2013). "TNOs are Cool: A survey of the trans-Neptunian region - VIII. Combined Herschel PACS and SPIRE observations of nine bright targets at 70–500 μm". Astronomy & Astrophysics (İngilizce). 555: A15. doi:10.1051/0004-6361/201321329. ISSN 0004-6361. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. 
  19. ^ Braga-Ribas, F.; Sicardy, B.; Ortiz, J. L.; Lellouch, E.; Tancredi, G.; Lecacheux, J.; Vieira-Martins, R.; Camargo, J. I. B.; Assafin, M.; Behrend, R.; Vachier, F. (1 Ağustos 2013). "The Size, Shape, Albedo, Density, and Atmospheric Limit of Transneptunian Object (50000) Quaoar from Multi-chord Stellar Occultations". The Astrophysical Journal. 773: 26. doi:10.1088/0004-637X/773/1/26. ISSN 0004-637X. 24 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. 
  20. ^ Santos-Sanz, P.; Lellouch, E.; Fornasier, S.; Kiss, C.; Pal, A.; Müller, T. G.; Vilenius, E.; Stansberry, J.; Mommert, M.; Delsanti, A.; Mueller, M. (1 Mayıs 2012). ""TNOs are Cool": A survey of the trans-Neptunian region - IV. Size/albedo characterization of 15 scattered disk and detached objects observed with Herschel-PACS". Astronomy & Astrophysics (İngilizce). 541: A92. doi:10.1051/0004-6361/201118541. ISSN 0004-6361. 26 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=225088_Gonggong&oldid=33784057" sayfasından alınmıştır