İçeriğe atla

Mervânîler

Vikipedi, özgür ansiklopedi
11.55, 31 Ekim 2023 tarihinde ToprakBot (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 30488963 numaralı sürüm (Görsellerde ölçekleme faktörüne geçiliyor, bkz)
Sayfanın 31 Ekim 2023 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.
مروانيون
Marwānīyūn
Mervânîler
990-1100[1]
Mervaniler Devletinin En Geniş Sınırları.
Mervaniler Devletinin En Geniş Sınırları.
BaşkentMeyyafarkin
Yaygın dil(ler)Kürtçe Arapça
HükûmetMonarşi
Nasıruddevle 
• 984-990
Baz (Bad, Ebu Abdullah el-Hüseyin bin Dustak el-Harbukti)
• 990-997
Ebu Ali el-Hüseyin Mevran
• 1010-1061
Ebu Nasır Ehmed
Tarihçe 
• Kuruluşu
990
• Dağılışı
1100[1]
Öncüller
Büveyhiler

Mervânîler (Arapça: مروانيون Marwānīyūn, Kürtçe: Merwaniyan), 10. ve 11. yüzyıllarda 100 yıl hüküm sürmüş Kürt[2][3][4][5][6] hanedanıdır. Egemenlik bölgeleri Kuzey Mezopotamya, Kuzey Irak ve Türkiye'nin Güneydoğusunu kapsamaktaydı. 16. Yüzyılda yazılmış Kürt hanedanlar tarihi Şerefname'nin bağımsız devletleri içeren ilk bölümü Mervaniler ile başlar.[7]

Tarih

Düstek El-Baz Kurdi Dönemi

Mervanilerin kurucusu Ebu Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Baz el-Kürdî el-Humeydî[8] Bad (Baz) bir çobandı, silahlandı ve bir savaş şefi oldu, popülerlik kazandı onuncu asrın ortasından itibaren Doğu Anadolu'da fetihlere girişti. İlk önce güneyden gelerek Erciş'i ve çevresindeki müstahkem (sağlam) mevkileri aldı. Baz (Bad), nüfüzunu kuvvetlendirerek, Büveyhiler’in hakimiyetindeki Diyarbakır ve Silvan ve Nusaybin'i ele geçirdi.[9]

Büveyhi nüfuzunun azalmasından istifade ederek, 984 senesinde Şii-Büveyhoğulları'nın sultanı Samsamüddevle Merzubani'yi mağlup edip Musul'u ele geçirdi.[8] Bağdat'ı almak istediyse de başaramadı ve Musul'u boşaltmak zorunda kaldı. 991 senesinde tekrar Musul'u ele geçirmek için harekete geçen (Bad) Baz, şehrin hakimi olan Hamdaniler karşısında mağlup oldu ve bu savaşta öldü. Bunun üzerine kız kardeşinin oğlu Ebû Ali Hasan bin Mervan 990 yılında tahta geçti.[10]

Hasan Bin Mervan Dönemi

Mervan, Meyyafarikin'i (Silvan) başkent yaptı. Hamdaniler ile mücadeleye devam ederek onları iki defa mağlup etti. Hasen bin Mervan, 997 senesinde Amîd'de (Diyarbakır) suikast ile öldürülünce, yerine kardeşi Mumehhüdüddevle Said bin Mervan geçti.[11]

Said Bin Mervan Dönemi

Said Bin Mervan döneminde yapılmış Kale ve Yazıt.

Said, Bizanslılar ile iyi ilişkiler kurdu. Bizans İmparatoru II. Basileios ile ilişkileri oldukça dostaneydi. 1011 yılında veziri Şerve tarafından öldürtüldü. Ancak bu sırada Siirt’te sürgünde bulunan Said'in kardeşi Nasruddevle Ebû Nasr harekete geçerek Mervani tahtına geçti.[12]

Nasruddevle Ebû Nasr Dönemi

1011'de hükümdar olan Ebu Nasr, elli seneden fazla hüküm sürdü. Mervanilerin bölgedeki hakimiyetini kuvvetlendirip refahını yükseltti. Abbasi Halifeliği ile iyi ilişkiler geliştirdi. Devrin kuvvetli komşu devletlerinden Bizanslılar ve Fatımiler'e karşı istiklalini korumak için maharetle iyi münasebete bulundu. Mervanilerin hakim olduğu bölgede Şafii mezhebi yayıldı.

Nasr al-Devle'nin uzun yönetimi, Mervani gücünün zirvesini temsil ediyordu. Meryem Ana Kilisesi'nin bulunduğu Mayyafariqin tepesinde yeni bir kale inşa etti, ayrıca köprüler ve hamamlar inşa etti ve rasathaneyi restore etti. Mayyafarikin ve Diyarbakır camilerinde bazı kütüphaneler kurdu. Aralarında İbnü'l-Esir, Abdullah el-Kazaruni ve et-Thami'nin de bulunduğu tanınmış alimleri, tarihçileri ve şairleri sarayına davet etti. Gelecekteki Abbasi halifesi el-Muktedi (1075-1099) gibi siyasi mültecileri barındırdı.

Nasruddevle adına yapılan burç.
3. Mervani Prensi Nasruddevle'nin adının bulunduğu, Oyma Arapça yazıtı gösteren duvar.

Selçuklu öncüsü Oğuz Türkleri Mervani topraklarını yağmaladı, Mervaniler Oğuzlarla yapılan savaşta mağlup oldu Nasr Al-Devle onları Tuğrul Bey'e şikayet etti. Tuğrul Bey'in yaklaşmasıyla Oğuzlar geri çekildi.[13] 1054'te Cezire'nin büyük bölümünü yöneten Selçuklu lideri Tuğrul Bey'le iyi ilişkiler kurdu ve hakimiyetini kabul etti, ancak topraklarını elinde tuttu. Kürtler ve Süryaniler arasında barış ve iyi duygular hakimdi. Bu dönem kültürel eserler açısından da zengindi. Nasr al-Dewle, Diyarbakır'da saltanatının sanatsal parlaklığını hala gösteren anıtsal yazıtlar bıraktı. Nasır'ın ölümünden sonra yerine oğlu Mensur geçti.

Mensur bin Dewle Dönemi

Bad'ın adını taşıyan Mala Badi köprüsü.

Selçuklu veziri Fahrüddevle bin Cehir Mervani topraklarını ele geçirmek için Sultan Melikşah'dan izin aldı. 1085 senesinde Selçuklu ordusu şiddetli bir çarpışmadan sonra bölge'nin çoğunu ele geçirdi. Son Mervani hükümdarı Mensur, 1096 senesinde ölünceye kadar Cizre'de yaşadı. Ahlatşahlar Beyliğinin Kurucusu Sökmen El-Kutbî'nin Ahlatı ele geçirmesiyle hanedanlık tamamen son bulmuştur. Silvan’daki tarihi Malabadi köprüsü Bad (Baz)’ın adını taşır. Malabadi Kürtçe’de "Bad’ın evi mülkü" anlamına gelmektedir. Diyarbakır ve Muş yöresinde bulunan Badıkan Aşireti’nin kökleri Bad (Baz)’a dayanır.[14]

On Gözlü Köprü olarak bilinen köprü, Nasruddevle döneminde inşaa edilmiştir.

Mervani sultanları ve dönemleri

Mervani sultanları Tahta geçişi
Baz (Bad) 983[15]
Hasan bin Mervan 990
Mumehhidüddevle Said 997
Ebu Nasr bin Mervan 1011
Said (Amid´de) 1061-1063
Nizamüddevle Nasir (Meyyafarikin'de) 1061-1080
Nâsırüddevle Mansûr 1080-1085

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020. 
  2. ^ "Stefan Heidemann: A New Ruler of the Marwanid Emirate in 401/1010 and Further Considerations on the Legitimizing Power of Regicide. In: Aram 9-10 (1997-8), pp. 599-615" (PDF). 15 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2010. 
  3. ^ The Cambridge History of Iran, 5. cilt, s. 199.
  4. ^ The History of al-Tabari Vol. 21: The Victory of the Marwanids A.D. 685-693/A.H. 66-73 (SUNY series in Near Eastern Studies) Paperback – March 16, 1990, s. 89.
  5. ^ Disadur dari buku: “Kritik terhadap Gus Dur dan  Sa’id Aqil & Menyiasati Bahaya Syi'ah di Kalangan Nahdlatul Ulama di Penghujung Abad ini, karya KH. Abdul Hamid Baidlowi, Pengasuh Pondok Pesantren Al-Wahdah Sumber Girang Lasem Rembang Jawa Tengah, Penerbit Pondok Pesantren Al-Wahdah, Rajab 1431/Juni  2010, s.13-26.
  6. ^ "The Encyclopedia of Islam, Volume 6, Fascicules 102-112". 8 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2016. 
  7. ^ Şerefxanê Bedlîsî, Şerefname: Dîroka Kurdistanê, Kurmanciye çeviren: Ziya Avcı, Azad yayınları, s. 109
  8. ^ a b İbn Şeddâd, "Nusaybin Tarihi", çeviren: Doç. Dr. Hüseyin Güneş, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2018/1, cilt: IX, sayı: 19, s. 232
  9. ^ Catherine Holmes, Basil II And the Governance of Empire, 976-1025, (Oxford University Press, 2005), 308. 
  10. ^ Catherine Holmes, Basil II And the Governance of Empire, 976-1025, (Oxford University Press, 2005), 309. 
  11. ^ Marwanids, Carole Hillenbrand, The Encyclopaedia of Islam, Vol. VI, ed. C.E. Bosworth, E. van Donzel, B.Lewis and C. Pellat, (Brill, 1991), 626. 
  12. ^ Prof. Dr. Adnan Demircan, "Müslümanların Fethinden Mervanîlerin Yıkılışına Kadar Meyyâfârikîn", İSTEM, Yıl: 9, Sayı: 17 (Aralık 2011) 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., s. 17 (ayrıca: Uluslararası Silvan Sempozyumu'na [Diyarbakır, 26 - 27 Nisan 2008] tebliğ olarak sunulmuş)
  13. ^ Th. Bois, V. Minorsky, D.N. Mc Kenzie , History of Kurds
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  15. ^ Abdurrahim Tufantoz, "Mervaniler 4 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", DİA, c. 29, Ankara 2004, s. 231
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mervânîler&oldid=30488963" sayfasından alınmıştır