İçeriğe atla

Kürtlerin kökeni

Vikipedi, özgür ansiklopedi
12.56, 18 Mayıs 2023 tarihinde Xwedêda (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 29741589 numaralı sürüm (→Öncül gruplar)
Sayfanın 18 Mayıs 2023 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.
Makale serilerinden
21 saçaklı Mezopotamya güneşi)
Halk
Popülasyon
Tarih
Kültür
Orta Çağ
Modern Tarih
Dil
Din

Kürtlerin kökeni, Orta Doğu tarihi ile ilgili bir konudur. Akademisyenler, Kürt sözcüğünün kökeni için farklı teoriler ortaya atmışlardır. İngiliz Oryantalist Godfrey Rolles Driver'a göre, Kürt terimi, MÖ 3. bin yılda Sümer kil tabletlerinden bulunan Sümerce "Karda" olarak geçen ulus ile ilişkilendirilmiştir. Bir teoriye göre, Orta Farsçada "göçebe; çadır-satıcısı" terimi olan 𐭪𐭥𐭫𐭲 kwrt- olarak kullanıldığı öne sürülmüştür.[1][2] Kürt sözcüğünün etimolojisi oldukça tartışmalı bir konudur ve tam olarak nasıl türediği kesin olarak bilinmemektedir.[3]

Cudi Dağı

Etimoloji

Kürt veya Kürd sözcüğünün etimolojisi oldukça tartışmalı bir konudur ve tam olarak nasıl türediği kesin olarak bilinmemektedir.[4] Kürt sözcüğünün belgeli tarihi milattan sonra 6-7. yüzyıllardan başlar.[5] Kürt sözcüğü en az 17. yüzyıla kadar bir kolektif kimlik terimi haline gelmedi. Sözcük, bundan ziyade Kürtçe konuşan nüfusa (muhtemelen Kürtçe konuşmayan gruplar da dahil), komşu popülasyonlarca verilen bir isimdi. Bölgede yaşayan kitle için bu kimliğin ana belirteci klan ve aşiretlerinin belirledikleri mensubiyetleri olmuştur.[6] İslam fetihlerinde, İran'ın fethinden sonra bu terim Arapçaya aynı şekilde kabul edilmiş ve özellikle İranlı göçebe kabileler için kullanılmıştır.[7] 16.Yüzyılda Şerefhan-ı Bitlisi’ye göre Kürtler dört gruptan oluşmaktadır: Kurmanç, Lur, Kelhor ve Goran ayrıca her biri farklı bir lehçe veya dil varyasyonu konuşmaktadır. Kürt dilinin Şerefhan tarafından kaydedildiği şekliyle 16. yüzyıl kullanımının dilsel gruplamaya bakılmaksızın, yine de Kurmanç, Lur, Kelhor ve Goran'ı birleştiren Kuzeybatı İran "Kürt" etnik kimliğini yansıtabileceğini belirtmektedir.[8] Arapça’da ise bu isim Kur’an da belirtilen ve Kürtler’in yaşadığı coğrafyada bulunan Cudi dağıyla ilişkilendirilmiş ve Kardu'ların atalarına Guti denmesi itibari ile bu teori daha da güçlü bir hal almıştır.[9][10] Klasik antik çağda ise Grek kaynaklarında ilk kez MÖ 4. yüzyılda Ksenofon tarafından kaleme alınmış Anabasis (Onbinlerin Dönüşü) adlı eserde modern Cizre bölgesi içinde kalan Cudi dağlarında yaşayan savaşçı "Karduchoi" halkından bahsetmektedir.[11][12] Bu bilgiler dahilinde, Corduene veya Karduya'yı proto-Kürt bölgesi ve Kürtlerin ataları olarak kabul görülmüş ve bu görüş bazı akademik bulgular ile desteklenmiştir.[12][13][14][15][16][17] Ayrıca V.Minorsky Romalılar ve Yunanlar İran'da yaşayan Kürtler için "Cyrtiiler" dediklerini ve söz konusu bölgenin ilk kez "Kardu" isminin kullanıldığı Zagros Dağları'nın batısındaki topraklar içindeki Kürtler’i kast ettiklerini ifade etmiştir.[18]

Kürt dili

Kürtçe hakkındaki mevcut bilgi durumu, en azından kabaca, çağdaş Kürt lehçelerinin konuşmacılarının ana etnik çekirdeğinin oluşturulduğu alanların yaklaşık sınırlarının çizilmesine izin vermektedir. Kürtçe Hint-Avrupa dil ailesinin Batı İran koluna ait bir dildir. Genellikle Kuzeybatı İran dilleri arasında sınıflandırılmıştır.[19] Ludwig Paul, Kürtçenin köken olarak Kuzeybatı İran dili gibi göründüğü sonucuna varmış ancak uzun süre devam eden ve yoğun tarihsel temaslar nedeniyle Farsça gibi Güneybatı İran dilleriyle de birçok özelliği paylaştığını ifade etmiştir.[20]

Etnogenez

M.Ö son yüzyıllarda Karduya ve Adiabene krallıklarını gösteren harita. Mavi çizgi keşif gezisini ve MÖ 401'de Karduya'dan on binlerin geri çekilmesini gösterir.

Kürt sözcüğü, 16. yüzyılda Şerefhan tarafından, her biri farklı bir lehçe veya dil varyasyonu konuşan dört kabile grubunu, Kurmanç, Lur, Kelhor ve Goran'ı kapsayan ulus için kullanılmaktadır. Pavlus (2008), Kürtlerin uyumlu bir Kuzeybatı İran grubu olarak yeni bir etnogenez olduğuna işaret ediyor, çünkü bu dört gruptan üçü bugün en azından kısmen Kürt olarak tanımlayan grupların ataları olarak tanımlanabilirken, Lurlar Kürt bir gruptur ve aslında Kuzeybatı İran'a değil, Güneybatı İran dilbilimsel ailesine aittir. Pavlus ayrıca, açıkça Kürtçe yazılmış ilk metinlerin aynı dönemde göründüğünü belirtmektedir.[20]

Öncül gruplar

Kürt halkının, Lullubi,[21] Guti[21], Cyrtians[22], Carduchi[23][24] de dahil olmak üzere, birbirlerini takiben daha önceki bazı kabile veya etnik grupları[25] birleştiren heterojen kökenlere sahip olduğuna inanılmaktadır.[26][27] Kürt etnogenezine katkıda bulunmuş olabilecek çeşitli selef grupları arasında antik çağlardan (Gutiler, Orta Tunç Çağı halkıdır),[28]Kürtlerin tanımlanabilir bir Kuzeybatı İran dilinin (yani Kürtçe) konuşmacı olarak ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır. George Rawlinson gibi 19. yüzyıl akademisyenleri, Carduchi'nin "Kürdistan" ın eski sözcüksel eşdeğeri olduğunu düşünerek Karduya ve Kardukhi'yi modern Kürtlerle ilişkilendirmişlerdir.[29][30][31] Ve bu görüş, Corduene'yi proto-Kürtçe[30] veya günümüz Kürdistanı'na eşdeğer olarak kabul etmiş ayrıca yeni akademik kaynaklar tarafından da desteklenmiştir.[32] Bu ismin sayısız biçimleri mevcuttur, ama -kh latincede kısmen zor ifade edilmektedir, o yüzden Kardukh'un (Karduk) sonundaki '-kh', Ermeni dilinde'ki çoğul ekinden gelmesi büyük bir ihtimaldir.[33] Kardukların İrani bir dilin konuştuğu iddiasıda mevcuttur.[34]

Medlerin, Kürt (ve Beluçlar) etnogenezi için bir başlangıç ​​noktası olduğu yönünde hipotezler mevcuttur, ancak bu hipotezler Med İmparatorluğu'nun çöküşüyle Kürtlerden ayrı bir halk olarak bahsedilen en eski tarihi kaynak arasındaki 1000 yıldan uzun zaman boşluğunu açıklamakta yetersiz kalır. Med hipotezi Vladimir Minorski tarafından ortaya atıldı.[35] Minorski'nin görüşü, daha sonra 20. yüzyılda çok sayıda Kürt milliyetçisi tarafından benimsendi.[35] I. Gershevitch, Minorski'nin hipotezinde ve sonra başka bir "sosyolinguistik" arrgümana "bir parça dilbilimsel delil" sundu. Gernot Windfuhr (1975), Kürt dillerini Medce alt katmanlı Partça olarak tanımladı.[36] Kürtlerin Med kökeninden geldikleri hipotezi Martin van Bruinessen tarafından reddedildi.[35] Bruinessen'e göre: "Bazı Kürt entelektüelleri, halklarının Medlerden türediğini iddia etse de, Medler'in hakimiyetiyle Kürtlerin tarihteki ilk tasdiki arasındaki hatırı sayılır aralıkta böyle bir bağlantıyı olanaklı kılacak yeterli kanıt yoktur."[35] Garnik Asatrian (2009), "Başta Kaşan bölgesindekiler olmak üzere Orta İran lehçeleri ve Eski Azerice lehçeleri (Güney Tatçası da denir), muhtemelen doğrudan Medceden türemiş olduklarını iddia edebilecek tek İran dilleridir... Genel olarak, Kürtçe ve Medce arasındaki ilişki, Medce ile diğer Kuzeybatı lehçeleri -Beluçça, Talişçe, Güney Hazarca, Zazaca ve Goranice- arasındakinden daha yakın değil," diye belirtti.[37]

Köken efsaneleri

Kürtlerin kökenlerini detaylandıran birçok efsane vardır. Bunlardan biri Yahudi inancına göre;

"Kürtlerin Kral Süleyman’ın Cin hizmetçilerin’in soyundan geliyor olmasıdır. İnanışa göre Kral Süleyman haremi için Cinlerine beş yüz güzel cariye getirmeleri için Avrupa'ya gönderdi. Ancak Cinler güzel cariyeleri bulup İsrail’e dönene kadar Kral Süleyman’ın öldüğünü işittiler. Böylece, cinler Zagros dağlarına yerleşti, ve getirdikleri kadınlarla evlendi ve hem güzellikte, hem de güç ve kuvvette dünyada eşine rastlanmayan nitelikte çocukları oldu ardından onlardan olan çocuklar Kürt olarak adlandırıldı".[38][39][40][41][42][43][44]

Nuh'un gemisinin dağın tepesine inişinin tasviri

Bunlardan bir diğeri ise yaklaşık bin yıl önce Firdevsî tarafından Şehnâme'de şiirleştirilmiştir. Firdevsî'nin rivayetine göre;

"Bir zamanlar Azdehhak adlı zalim bir hükümdar vardı. Bu zalim kralın omuzlarında iki büyük yılanbaşı belirmiştir. Doktorlar bunları yok edememiş ve aciz kalmışlardı. Ardından Doktorlar bu sebepten ötürü her gün iki insanın beyni ile onları beslemek ağrılarını dindirmek zorunda kalırlar. Bu da her gün iki insanın boğazlanması ve beyinlerinin çıkarılması anlamına geliyordu. Bu durum uzun bir süre bu şekilde devam etti. İnsanlar canlarını kurtarmak için ülkeyi ve kentleri terk edip dağların zirvelerine sığınmaya başladılar. Vadilerin derinliklerinde saklanmaya başladılar. Böylece gün geçtikçe bu halk çoğaldı ve içlerinde Demirci Kawa adlı bir şahıs isyan etti. Kralın katliamlarından hoşnut kalmayan insanlar onun etrafında birleştiler. Zulümden kurtulmak için dağlara sığınanlar ona katıldılar. Azdehhak ve ailesi tahttan indirildi. Kawa yeni Kral olarak seçildi ve takipçileri Kürt halkının başlangıcını oluşturdu."[45][46]

Ayrıca Osmanlı Döneminde Evliya Çelebi'nin seyahatnamesinde Kürtlerin doğuşu ile ilgili de bir efsane vardır. Evliya Çelebi bu efsaneyi Ermeni bir tarihçi olan Migdisî'den öğrendiğini belirtiyor:

"Tarihçi Migdisî'ye göre, Nuh Tufanı'ndan sonra inşa edilen ilk kasaba Cudi kasabasıydı, onu Sincar ve Silvan kaleleri izledi. Cudi kenti, 600 yıldan az yaşamamış ve Kürdistan'ın uzunluğunu ve genişliğini gezmiş olan Peygamber Nuh'un cemaatinden Melik Kürdim tarafından yönetiliyordu. Silvan’a geldiğinde iklimi sevdi ve oraya yerleşti, kendisinden koca bir zürriyet doğdu.  İbranice'den bağımsız olarak kendi dillerini konuştular. Ne İbranice ne de Arapça, Farsça, Dari veya Pehlevi değil; hala Kürdim'in dili diyorlar. Silvan'da doğup konuşulan ve şu anda Kürdistan'da kullanılan Kürt dili, adını Peygamber Nuh topluluğundan Melik Kürdim'e borçludur."[47]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Asatrian, Prolegomena to the Study of the Kurds, Iran and the Caucasus, böl.13, s. 1–58, 2009.
  2. ^ W. Adamec, Ludwig (2009). Historical Dictionary of Islam. Scarecrow Press. s. 84. ISBN 978-0-8108-6161-9
  3. ^ Limbert, John (1968). "The Origins and Appearance of the Kurds in Pre-Islamic Iran". Iranian Studies. 1 (2): 41-51. ISSN 0021-0862. 
  4. ^ Limbert, John (1968). "The Origins and Appearance of the Kurds in Pre-Islamic Iran". Iranian Studies. Cilt 1 (2 bas.). ss. 41-51. 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2009. 
  5. ^ G. Asatrian, Prolegomena to the Study of the Kurds, Iran and the Caucasus, Vol.13, pp. 1–58, 2009
  6. ^ G. Asatrian, Prolegomena to the Study of the Kurds, Iran and the Caucasus, Vol.13, pp. 1–58, 2009: "At any rate, at least until the 17th century, Kurd had not yet become a real term of collective identity, being, rather, a name given to the Kurdish-speaking mass (possibly, to non-Kurdish-speaking similar groups as well) by the Arabs, Turks, Persians, and Armenians. The main markers of identity for this mass were clan affiliation and tribal belonging"
  7. ^ Martin van Bruinessen, "The ethnic identity of the Kurds", in: Ethnic groups in the Republic of Turkey, compiled and edited by Peter Alford Andrews with Rüdiger Benninghaus [=Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients, Reihe B, Nr.60]. Wiesbaden: Dr. Ludwich Reichert, 1989, s. 613–21
  8. ^ Hakan Ozoglu, Kurdish notables and the Ottoman State, 2004, SUNY Press, 186 s., ISBN 0-7914-5993-4 bkz.s.23
  9. ^ G. S. Reynolds, A Reflection on Two Qurʾānic Words (Iblīs and Jūdī), with Attention to the Theories of A. Mingana, Journal of the American Oriental Society, böl. 124, No. 4 (October –December , 2004), s. 675–689. (bkz. s.683, 684 & 687)
  10. ^ Ilya Gershevitch, William Bayne Fisher, The Cambridge History of Iran: The Median and Achamenian Periods, 964 s., Cambridge University Press, 1985, ISBN 0-521-20091-1 , ISBN 978-0-521-20091-2
  11. ^ Ksenofon, Anabasis s. 259, 263, 265
  12. ^ a b Revue des études arméniennes, böl.21, 1988-1989, s.281, By Société des études armeniennes, Fundação Calouste Gulbenkian, Published by Imprimerie nationale, P. Geuthner, 1989.
  13. ^ N. Maxoudian, "Early Armenia as an Empire: The Career of Tigranes III, 95–55 BC", Journal of the Royal Central Asian Society, Vol. 39, Issue 2, April 1952, s. 156–63.
  14. ^ A.D. Lee, The Role of Hostages in Roman Diplomacy with Sasanian Persia, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, bök. 40, No. 3 (1991), s. 366–74 (bkz.s. 371)
  15. ^ Rawlinson, George, The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World, Böl. 7, 1871.
  16. ^ Grässe, J. G. Th. (1909) [1861]. Orbis latinus; oder, Verzeichnis der wichtigsten lateinischen orts- und ländernamen (Almanca) (2nd bas.). Berlin: Schmidt. OCLC 1301238.
  17. ^ Kurds. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07
  18. ^ V.Minorsky, Kürtler ve Kürdistan, Doz yayınları s.45
  19. ^ Gernot Windfuhr, ed., 2009. The Iranian Languages. Routledge.
  20. ^ a b Ludwig Paul "HISTORY OF THE KURDISH LANGUAGE 17 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Encyclopedia Iranica (2008)
  21. ^ a b Thomas Bois, The Kurds, 159 s., 1966. (bkz s.10)
  22. ^ Encyclopedia Iranica, "Carduchi" by M. Dandamayev
  23. ^ Ilya Gershevitch, William Bayne Fisher, The Cambridge History of Iran: The Median and Achamenian Periods, 964 pp., Cambridge University Press, 1985, ISBN 0-521-20091-1  ISBN 978-0-521-20091-2
  24. ^ David McDowall, A modern history of the Kurds, 515 pp., I.B.Tauris, 2004, ISBN 1-85043-416-6, ISBN 978-1-85043-416-0
  25. ^ "Excerpt 1: Bois, Th.; Minorsky, V.; Bois, Th.; Bois, Th.; MacKenzie, D. N.; Bois, Th. "Kurds, Kurdistan." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C. E. Bosworth , E. van Donzel and W. P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online". 23 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020. 
  26. ^ Izady, Mehrdad R (1992). The Kurds: A concise handbook. p. 74. ISBN 978-0-8448-1727-9
  27. ^ M. Van Bruinessen, Agha, Shaikh and State, 373 s., Zed Books, 1992. s.122
  28. ^ According to J.P. Mallory, the original Gutians precede the arrival of Indo-Iranian peoples (of which the Kurds are one) by some 1500 years.Mallory, J.P. (1989), In Search of the Indo-Europeans: Language, Archaeology, and Myth, London: Thames & Hudson
  29. ^ Rawlinson, George, The Seven Great Monarchies Of The Ancient Eastern World, Vol 7, 1871. (copy at Project Gutenberg)
  30. ^ a b J. G. Th. Grässe (1909) [1861]. "Gordyene". Orbis latinus; oder, Verzeichnis der wichtigsten lateinischen orts- und ländernamen (in German) (2nd ed.). Berlin: Schmidt. OCLC 1301238 1 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. http://www.columbia.edu/acis/ets/Graesse/orblatg.html#Gordyene 5 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  31. ^ "Kurds. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07". 2 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020. 
  32. ^ A.D. Lee, The Role of Hostages in Roman Diplomacy with Sasanian Persia, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, Böl. 40, No. 3 (1991), s. 366-374 (bkz s.371)
  33. ^ M.Th. Houtsma, E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913-1936, ISBN 90-04-08265-4 bkz s.1133
  34. ^ M. Chahin, Before the Greeks, p. 109, James Clarke & Co., 1996, ISBN 0-7188-2950-6
  35. ^ a b c d Hakan Özoğlu, Kurdish notables and the Ottoman state: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries, SUNY Press, 2004, p. 25. 21 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  36. ^ Windfuhr, Gernot (1975), “Isoglosses: A Sketch on Persians and Parthians, Kurds and Medes”, Monumentum H.S. Nyberg II (Acta Iranica-5), Leiden: 457–471
  37. ^ G. Asatrian, Prolegomena to the Study of the Kurds, Iran and the Caucasus, Vol. 13, pp. 1–58, 2009. (p. 21 [1])
  38. ^ Kahn, M. (1980). Children of the Jinn: in Search of the Kurds and their Country. Michigan: Seaview Books, pp. xi.
  39. ^ Zorab Aloian. "The Kurds in Ottoman Hungary 12 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Transoxiana: Journal Libre de Estudios Orientales. Buenos Aires: Universidad del Salvador. December 9, 2004
  40. ^ Baron Patrick Balfour Kinross, Within the Taurus: a journey in Asiatic Turkey, 1970, s,191 bkz s. 89
  41. ^ George Smith, The Cornhill Magazine, böl.167, 1954, s. 228
  42. ^ Peter Schäfer, Catherine Hezser, The Talmud Yerushalmi and Graeco-Roman Culture, böl.3, Mohr Siebeck, 2002 – 486 sayfaları, s. 80
  43. ^ Adolf Büchler, Studies in Jewish history, Oxford University Press, 1956, s.279 , s. 84
  44. ^ Israel Abrahams, Adolf Büchler, The Foundations of Jewish life: three studies, Arno Press, 1973, s.512 , s . 84
  45. ^ Masudi. Les Prairies d’Or. Trans. Barbier de Meynard and Pavet de Courteille, böl.9 . Paris: La Société Asiatique, 1861.
  46. ^ Özoglu, H. (2004). Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries. Albany: State University of New York Press, s. 30.
  47. ^ Van Bruinessen, M. (2000). Kurdistan in the 16th and 17th centuries, as reflected in Evliya Çelebi’s Seyahatname. The Journal of Kurdish Studies, 3.1:1-11.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kürtlerin_kökeni&oldid=29741589" sayfasından alınmıştır