Amerika Birleşik Devletleri Yüce Mahkemesi

Amerika Birleşik Devletleri
Yüce Mahkemesi
Supreme Court of the United States
	; Amerika Birleşik Devletleri Yüce Mahkemesi Binası
Genel bilgiler
Kuruluş tarihi	24 Eylül 1789 (235 yıl önce)
Türü	Yüce Mahkeme
Adres	Washington, ABD; 38°53′26.55″K 77°00′15.64″B / 38.8907083°K 77.0043444°B
Yönetici(ler)	John Roberts, Başkan;
Web sitesi	supremecourt.gov

Amerika Birleşik Devletleri Yüce Mahkemesi (İngilizce: Supreme Court of the United States), en üst düzey temyiz mahkemesi ve kararlarıyla ABD Anayasası'nı yorumlayan organ. Açılan davalar çerçevesinde devletin ulusa, eyaletin eyalete ve hükûmetin yurttaşa karşı yetkilerinin sınırlarını belirler.

1787 Anayasası ile federal mahkeme sisteminin başı olarak kurulan Yüce Mahkemeye Anayasa, yasalar ve ABD'nin imzaladığı antlaşmalar çerçevesinde ortaya çıkan davalara, ABD'nin taraf olduğu anlaşmazlıklara, eyaletler arasında ya da farklı eyaletlerin yurttaşları arasında ortaya çıkan anlaşmazlıklara, deniz kuvvetlerinin ve deniz ticaretinin yargılama alanına giren davalarına ve elçileri, öteki kamu temsilcilerini ve konsolosları ilgilendiren davalara bakma yetkisi verilmiştir.

Yüce Mahkemenin Kongrece belirlenen üye sayısı, 19. yüzyılda 6 ile 10 arasında değişmiş, 1869'da da 9 olarak dondurulmuştur. Yüksek Mahkeme ve daha alt düzeydeki federal mahkeme atamalarını Senatonun görüşü ve onayıyla başkan yapar. Bugüne değin ikisi 1969 ve 1970'te olmak üzere 11 aday Senato tarafından reddedilmiştir. İyi hal gösterdikleri sürece bu görevde kalan yargıçlar, Kongrede açılan bir davada suçlu bulunursa görevden alınırlar. Hakkında dava açılmış tek yargıç olan Samuel Chase 1805'te aklanmıştır. 1969'da ise Abe Fortas görevi dışında mali işlerle uğraştığı için istifaya zorlanmıştır.

Yüce Mahkeme, ilk zamanlarında başlayarak anayasal düzenin korunması çerçevesinde Kongre ve eyalet yasama organlarının çıkardığı yasaların anayasaya aykırılığını saptama yetkisini kullanagelmiştir. Ama yasaların anayasaya uygunluğunu denetleme yetkisi anayasada açıkça yer almamaktadır. Yüksek Mahkeme yasama, yürütme ve yargı kararlarını da denetler. İşinin büyük bölümünü temyiz yetkisine giren davalar oluşturur; ilk derece yargılama için gelen dava sayısı görece azdır. Eyalet mahkemeleri ya da alt düzey federal mahkemelerce verilen kararların niteliğine göre, davalar temyiz ya da dosyanın incelenmek üzere bir alt mahkemeden istenmesi yoluyla Yüksek Mahkemeye gelir. Temyiz durumunda Yüksek Mahkeme davaya bakmakla yükümlüdür; ikinci durumda ise davaya bakıp bakmayacağı Yüksek Mahkemenin takdirine bağlıdır.

Bu ikili yargılama sistemi, Yüce Mahkemenin dava sayısının çokluğundan doğan yığılma ile başa çıkmak için yürüttüğü uzun mücadelenin Kongrede olumlu bir yankı bulmasıyla ortaya çıkmıştır. 1891'de Alt Temyiz Mahkemeleri Yasası ile Yüksek Mahkemenin yükünü hafifletmek üzere eyalet mahkemelerinin ve yerel mahkemelerin kararları üzerine kesin temyiz yetkisine sahip olan mahkemeler kuruldu. Yalnızca kamuyu ilgilendiren olağanüstü önemli davalar bu uygulamanın dışında tutuldu. Yüksek Mahkemenin girişimiyle çıkartılan 13 Şubat 1925 tarihli Yargıçlar Yasası reformları daha da ileriye götürdü. Bu Yasa'yla zorunlu yargılama büyük ölçüde sınırlanarak birçok türde davanın görüşülmesi Yüksek Mahkemenin takdirine bağlandı. Böylelikle Yüksek Mahkemenin kendi işi üzerinde oldukça geniş bir denetime sahip olması sağlandı.

Yüce Mahkeme, ABD toplumundaki birleştirici güçlerin en önemlilerindendir. Mahkeme, Anayasa'nın ticaretle ilgili maddesine dayanarak eyaletler arası ticarete gereksiz yükler getiren ya da bu tür ticareti engelleyen eyalet vergi yasalarıyla düzenlemelerini iptal etmiştir. Aynı madde Kongrenin ekonominin geniş sektörlerini düzenleme yetkisini desteklemek için de kullanılmıştır.

Anayasa'nın ticaretle ilgili maddesi, ekonomi üzerindeki yargı yetkisinin başlıca kaynağını oluştururken, davaların hukuk kurallarına uygun olarak yürütülmesine ve yurttaşların eşit olarak korunmasına ilişkin maddeler de devletin keyfi ve baskıcı edimlerine karşı gerçek ve tüzel kişilerin korunmasını sağlar. Önceleri yalnızca mülkiyet haklarının korunması amacıyla kullanılan bu maddeler, 20. yüzyılda özellikle Haklar Bildirisi'nin getirdiği güvencelerin devlet eylemlerini kapsayacak biçimde genişletilmesiyle yurttaşlık hakları alanında da uygulanmaya başladı. Azat edilen köleler düşünülerek anayasaya konan ve devletin yurttaşları eşit olarak korunmasını amaçlayan 14. Ek Madde, 20. yüzyıl ortalarında tarihsel amacına uygun olarak, ırk ayrımını güden yasaları engellemekte kullanılmaya başladı.

Yüce Mahkemenin görüşleri çoğu kez titiz yarı anlayışını özetler nitelikte olmuştur. Uzun bir geçmişe dayanan muhalefet geleneğiyle Yüksek Mahkeme, anayasada ifadesini bulan felsefi ülküleri açıklığa kavuşturma, arındırma ve sınama işlevini yüklenmiştir. Böylelikle de anayasanın federal hukuk devletinde uygulanacak ilkelere dönüşmesini sağlar. Özgül katkıların ötesinde bu sembolik ve pragmatik işlev, Yüce Mahkemenin ülke yaşamında oynadığı en önemli rol sayılabilir.

Tarihi

Birleşik Devletler Kongresinin 1. Döneminde 1789 Yargı Yasası ile federal bir yargının ayrıntılı kurulması sağlandı. Ülkenin en yüksek yargı mahkemesi olan Yüksek Mahkeme, ülkenin başkentinde bulunacaktı ve başlangıçta bir baş yargıç ve beş yardımcı yargıçtan oluşacaktı. Yasa ayrıca ülkeyi, sırayla adli bölgelere ayırdı.

Mahkemenin ilk başlarda ağırlığı yoktu. Hatta ilk başlarda atanan 12 yargıçtan 5'i farklı görevler için mahkemedeki görevlerinden istifa etmişlerdir. Ardından bu hakimlere götürülen tekrar yargıç olma teklifleri hakimler tarafından reddedilmiştir. Mahkemenin Marbury v. Madison davasında "yasanın ne olduğunu belirleme" yetkisinin kendisinde olduğunu karara bağlamasıyla gücü ve konumu artmıştır.

Üyeleri

Adı	Seçilme tarihi	Görevi	Seçen
John Roberts	29 Eylül 2005	Başkan	George W. Bush
Clarence Thomas	23 Ekim 1991	Üye	George H. W. Bush
Samuel Alito	31 Ocak 2006	Üye	George W. Bush
Sonia Sotomayor	8 Ağustos 2009	Üye	Barack Obama
Elena Kagan	7 Ağustos 2010	Üye	Barack Obama
Neil Gorsuch	10 Nisan 2017	Üye	Donald Trump
Brett Kavanaugh	6 Ekim 2018	Üye	Donald Trump
Amy Coney Barrett	27 Ekim 2020	Üye	Donald Trump
Ketanji Brown Jackson	30 Haziran 2022	Üye	Joe Biden
Kaynak:^[1]