Goruchaf Lys yr Unol Daleithiau

Goruchaf Lys yr Unol Daleithiau

Enghraifft o'r canlynol	goruchaf lys, United States article III court
Rhan o	Llysoedd ffederal yr Unol Daleithiau
Dechrau/Sefydlu	1789
Lleoliad	Adeilad Goruchaf Lys yr Unol Daleithiau
Yn cynnwys	barnwyr Goruchaf Lys yr Unol Daleithiau, Heddlu'r Goruchel Lys
Pennaeth y sefydliad	Uwch Farnwr Unol Daleithiau'r America
Pencadlys	Washington
Enw brodorol	Supreme Court of the United States
Gwladwriaeth	Unol Daleithiau America
Rhanbarth	Washington
Gwefan	https://www.supremecourt.gov/
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Llys uchaf ym marnwriaeth ffederal yr Unol Daleithiau America yw Goruchaf Lys yr Unol Daleithiau. Mae gan y Llys awdurdodaeth derfynol (a dewisol yn bennaf) dros yr holl achosion llys ffederal a gwladwriaethol sy'n ymwneud â phwynt o gyfraith ffederal. Mae gan y Goruchaf Lys hefyd awdurdodaeth wreiddiol dros ystod gyfyng o achosion, ac yn benodol: pob achos sy'n effeithio ar lysgenhadon, gweinidogion y llywodraeth, a chonsyliaid cyffredinol eraill, a'r achosion hynny lle mae'r Wladwriaeth yn barti iddynt.

Mae gan y Llys bŵer adolygiad barnwrol, y pŵer i ddileu cyfraith pan fydd yn torri un o ddarpariaethau’r Cyfansoddiad. Gall hefyd ddirymu cyfarwyddebau arlywyddol pan fydd yn torri naill ai’r Cyfansoddiad neu ddeddfau statudol. Fodd bynnag, dim ond yng nghyd-destun achosion o fewn y maes cyfreithiol y mae'n gymwys ynddo y caiff weithredu. Gall y llys ddyfarnu ar achosion sydd â naws wleidyddol iddynt, ond mae wedi dyfarnu nad oes ganddo’r pŵer i ddyfarnu ar faterion gwleidyddol nad ydynt yn ymwneud â chyfiawnder.

Sefydlwyd y Llys gan Erthygl III o Gyfansoddiad yr Unol Daleithiau, a sefydlwyd ei gyfansoddiad a'i weithdrefnau yn wreiddiol i ddechrau gan y Gyngres Gyntaf trwy Ddeddf Barnwrol 1789. Yn Neddf Barnwrol 1869 nodir fod aelodaeth y Llys i gynnwys: Prif Ustus yr Unol Daleithiau ac wyth ustusiaid cysylltiol. Penodir pob barnwr am oes, sy'n golygu ei fod yn aros yn y llys nes iddo ymddiswyddo, ymddeol, marw, neu gael ei ddiswyddo. Pan ddaw swydd wag, bydd y Llywydd, gyda chyngor a chymeradwyaeth y Senedd, yn penodi barnwr newydd. Mae gan bob barnwr un bleidlais wrth benderfynu ar yr achosion a ddygir ger ei fron. Yn achos mwyafrif, llywydd y llys sy'n penderfynu pwy sy'n ysgrifennu barn y llys. Mae'r barnwr hynaf yn aml yn cael y dasg o ysgrifennu barn y Llys.

Hanesyddol

Crëwyd y Llys yn ystod y drafodaeth ar wahanu pwerau rhwng yr adrannau deddfwriaethol a gweithredol, a roddodd fandad i Gonfensiwn Cyfansoddiadol 1787 i osod safonau ar gyfer y farnwriaeth genedlaethol. Roedd y syniad o greu trydedd gangen o lywodraeth yn newydd; yn y traddodiad Seisnig, roedd materion barnwrol yn cael eu trin fel agwedd ar bŵer brenhinol (gweithredol). Yn gynnar, dadleuodd cynrychiolwyr a oedd yn gwrthwynebu llywodraeth ganolog gref y gallai llysoedd gwladol orfodi cyfreithiau cenedlaethol, tra bod eraill - gan gynnwys James Madison - yn galw am farnwriaeth genedlaethol yn cynnwys amrywiol lysoedd a ddewiswyd gan y ddeddfwrfa genedlaethol. Ar derfyn y dydd, penderfynwyd fod gan y farnwriaeth rôl o ran gwirio awdurdod y corff gweithredol (yr ecseciwtif) o ran feto neu adolygu cyfreithiau. Yn y diwedd, cafodd fframwyr y Cyfansoddiad eu peryglu trwy rhoi awdurdodaeth ffederal mewn un goruchaf lys, ac mewn is-lysoedd ag y gall y Gyngres ei orchymyn a'i sefydlu o bryd i'w gilydd. Ni nodwyd pwerau a chyfrifoldebau'r Goruchaf Lys na threfniadaeth y farnwriaeth yn ei chyfanrwydd.