Dresden

	Dresden
	Statistieke
Ienwoonertaal	529.781 (2011)
Fläche	328,31 km²
Befoulkengstichte	1614 km²
Höchte	113 M. buppe N.N.
	Politik
Lound	Düütsklound
Buundeslound	Saksen
Stäädgliederenge	10 Ortsamte, 9 Taärpe
	Uur
Tiedzone	UTC +1
*Suumertied	UTC +2
Koordinoaten	51°2'NB 13°44'AL
Websiede	www.dresden.de

Dresden (sorbisk: Drježdźany; oulat uut dät ooldsorbiske Drežďany foar Sump- of Auwoold-Bewoonere) is ju Loundeshaudstääd fon dän Fräistoat Saksen. Ju lait in ju Dresdner Elbetoalwiedenge an do Uurgonge fon dän Buppe- tou dän Middelloop fon ju Elbe un fon dän Middelgebiergedräppel tou dät Nouddüütske Läichlound in dät Suude fon Aastdüütsklound. Dresden is dät politiske un kulturelle Säntrum fon n Deelstoat Saksen.

Geographie

Dresden lait an bee do Ougere fon de Elbe. Dät Säntrum fon ju Stääd lait ap n Hööchte fon 113 m buppe NN. Die hööchste Punkt is dän Triebenbierich un lait 383 m buppe NN.

Groote Stääde do ticht bie Dresden lääse sunt (80 km) in dät Suudwääste, Leipzig (100 km) in dät Noudwääste, un Berlin (200 km) in dät Noude. 150 km suudelk fon Dresden lait ju tschechiske Haudstääd Prag, 230 km aastelk lait Breslau (Wrocław).

Dresden heert tou ju düütsk/tschechiske Euroregion Elbe/Labe.

Klima

Dät Klima is koold-mäitich bit kontinentoal. Do Suumere sunt woarmer as de düütske Truchsleek, do Wintere sunt koolder. Die truchsleek Temperatuur in Februoar is -1,7 °C un 18,1 °C in Juli. Die truchsleek Jiertemperatuur in ju Binnenstääd is 10,2 °C. Do maast wäite Mounde sunt Juli un August, mäd 61 mm per Mound.

Dät Mikroklima in dät Elbe Doal ferskielt fon dät appe Ouhonge in do haagere Gebiete. In Klotzsche, ap 227 m buppe NN, lait n Weederstation. Dät Weeder in Klotzsche is 1-2 Groad koolder as in ju Binnenstääd.

Mound	Jan	Feb	Mee	Apr	Moa	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Dez	Truchsleek Jier
Maks. Temperatuur (°C)	2,7	4,1	8,4	12,9	18,7	21,3	23,6	23,7	18,8	13,5	6,9	4,0	13,2
Min. Temperatuur (°C)	-2,2	-1,8	1,3	3,9	8,6	11,8	13,7	13,6	10,4	6,4	1,9	-0,6	5,6
Rien (mm)	44,3	34,9	43,1	47,3	60,0	68,5	82,0	77,9	49,6	44,5	53,5	56,9	55,21
Riendeege	9,8	8,9	8,8	9,3	8,6	10,5	10,3	9,2	8,3	8,2	10,6	11,1	9,47

Geskichte

Luftbielde fon ju historiske Binnenstääd fon Dresden

Siet 1485, as ju härskjende Familie Wettin sik deer ansiedelde, waas Dresden ne wichtige Stääd. Unner Fürst August die Stäärke wuud ju Stääd in dät 18. Jierhunnert n Zentrum fon Kunst un Kultuur. Weegen ju rieke barocke- un Rokoko-Architektuur kreech ju Stääd dän Spitsnoome Elbflorenz (Florenz an de Elbe).

Fon 1889 an waas Dresden, tonk Heinrich Ernemann, ju Haudsteede foar ju Europäiske fotografiske Industrie. Fuul technologiske Innovatione koomen deerhäär, as ju eerste eenoogige Littekbielde (24 x 36 mm) Speegelreflexkamera in de Waareld. Fääre waas Dresden in dät 20. Jierhunnert Heemat fon ju VEB Pentacon Fabrik, ju der ieuwenske uur ju Praktica moakede. Ounfang fon dät 20. Jierhunnert, wuud ju Kunstlergruppe "Die Brücke" in Dresden gruunded.

In ju Noacht fon n 13.-14. Februoar 1945 wuud fon do britiske ne Bombardierenge fon Dresden truchfierd. Dät roate uur 25.000 Doode un 75.000 Huuse ferswoonten fon de Loundkoarte. Do extrem heete Flammen feruurseekeden n Fjuurstoarm, do der Moanskene in do Flammen oun soogen.

Disse Fernäilenge waas nit ju eensige, ju de Stääd heemsoacht häd:

1491 truch n Bround fernäild;
1760 fon do prüüsiske Kanonen fernäild unner dän Soogenjierige Kriech
1849 truch ju Unnerdrukkenge fon ne Rebellion foar ne Ferfoatenge, die Dresdner Moaiapstand.
In n August 2002 wuud ju Stääd ferwöisted truch Uurfloudengen, infoulge fon stäärken Rienfal in dät Gebiet fon de Elbe.

Ätter dän Twäide Waareldkriech wüül ju kommunistiske Ferwaltenge Dresden tou sozialistiske Metropol uumewondelje. Dät betjutte, dät bolde aal Ruinen in de Stääd rüümed wuuden. Historisk wäidfulle Gebäude wuuden deelrieten, trots eenige Proteste, as ju SophienSäärk, ju der 1962 deelrieten wuude. Ne Riege fon historiske Gebäuden wuuden wier apbaud, as dän Zwinger un dän Semperoper. Do Ruinen fon ju Frauensäärke bleeuw stounden as n Toankmoal. Ätter ju Weende wuud foar ne uur stäädebauelke Plaanenege wääld: ju Stääd skuul fuul moor fon sien Foarkriechs-Uutsjoon wierkrige. Ju Frauensäärke wuud fulboodich wier apbaud un uur Deele fon de Stääd wuuden in n historisken Stil renovierd. Deertruch häd Dresden n historisk, barock Uutsjoon kriegeu un lukt ju aal moor Besäikere. Noch immer wäd an disse stäädiske “Fernäierenge” oarbaided.

Stääddeele

Do Ortsamtsberäkke (ljoachtgries) un do Täärpe (dunkelgries) fon Dresden

Uursproangelk liegen aal Stääddeele fon Dresden in, wät nu ju Ooldstääd un ju Näistääd sunt. Ieuwenske do Deele binne do Stäädmuuren fon Dresden äntstuud in dät achttiende un dät njuugentiende Jierhunnert buute do Muuren Foarstääde, do der in de Räägel baud wuuden fon do saksiske Fürsten, un mongens ätter him benaamd wuuden (Friedrichstääd, Antonstáäd, Johanstääd). Ju Antonstääd is däälich bekoand as Äußere Neustadt, oawers do uur köönegelke Stääde beheelden hiere Noomen. Leeter in dät njuugen tiende Jierhunnert wuuden truch dät Groien fon Dresden nai lääsende Täärpe annexierd truch ju Stääd. Moorere eemoalige Täärpe hääbe hiere Täärpmidde beheelden.

In dät 1958 waas dät Stäädgebiet iendeeld in do Bezirke Midde, Aast, Wääst, Suud un Noud. Siet 1991 is disse Iendeelenge ärsät truch ne näie mäd tjoon Ortsamtberäkke (foar dät Stäädgebiet foar 1990) un njuugen Täärpe (foar do ätter 1990 touföigede Beräkke.

Ortsamtsberäkke

Altstadt, mäd: Innere Altstadt, Friedrichstadt, Johan Stadt, Pirnaische Vorstadt, Seevorstadt, Wilsdruffer Vorstadt
Neustadt, Albert City, Äußere Neustadt, Innere Neustadt, Leipziger Vorstadt, Radeberger Vorstadt
Pieschen mäd: Pieschen, Trachenberge, Mickten, Kaditz, Trachau, Übigau
Klotzsche mäd: Klotzsche, Hellerau, Heller Berge, Wilschdorf
Loschwitz mäd: Loschwitz, Weißer Hirsch, Rochwitz, Wachwitz, Niederpoyritz, Hosterwitz, Söbrigen, Oberpoyritz, Bühlau, Pillnitz, Dresden
Blasewitz mäd: Blasewitz, Striesen, Tolkewitz, Grüna, Dobritz, Seidnitz
Leuben mäd: Leuben, Laubegast, Alttolkewitz, Kleinzschachwitz, Zschieren, Meußlitz, Großzschachwitz, Sporbitz, Niedersedlitz, Dobritz
Prohlis mäd: Großluga, Kleinluga, Kauscha, Leubnitz-Neuostra, Lockwitz, Nickern, Niedersedlitz, Prohlis, Reick, Strehlen, Torna, Teile
Plauen, mäd: Plauen, Südvorstadt, Coschütz, Gittersee, Kaitz, Kleinpestitz, Mockritz, Gostritz, Räcknitz, Zschertnitz
Cotta mäd: Briesnitz, Kemnitz, Stetzsch, Cotta, Omsewitz, Leutewitz, Gorbitz, Wölfnitz, Löbtau, Naußlitz, Roßthal, Dölzschen

Täärpe

Altfranken
Cossebaude mäd Gohlis, Niederwartha, Cossebaude, Neu-Leuteritz
Gompitz mäd: Gompitz, Ockerwitz, Penn Rich, Roitzsch, Steinbach, Zöllmen, Unkersdorf
Langebrück
Mobschatz mäd: Alt Leuteritz, Brabschütz, Merbitz, Mobschatz, Podemus, Rennersdorf
Oberwartha
Schönborn
Schönfeld-Weißig mäd: Borsberg, Cunnersdorf, Eichbusch, Eschdorf, Gönnsdorf, Helfenberg, Krieschendorf, Malschendorf, Pappritz, Reitzendorf, Rockau, Rossendorf, Schönfeld, Schullwitz, Weißig, Zaschendorf
Weixdorf mäd: Weixdorf, Marsdorf, Lausa, Friedersdorf Gomlitz

Sjoonswöidegaide

Säärken

Frauensäärke (Wierapbau 2005 ousleeten)
St. Tjofooldegaids-Kathedrale (eemoalige Katoolske Hoafkirche)
Dreikönig Kirche

Kastäile

Zwinger
Residenzschloss
Coselpalais
Taschenbergpalais
Jägerhof

Museen

Staatliche Kunstsammlungen Dresden iensluutend:
- Ju Gemäldegalerie Alte Meister
- Porzellansammlung
- Rustkoomere (Panzer, Pistolen un sowät)
- Mathematisch-Physikalischer Salon (ne Samlenge fon Instrumente as Klokken, Globen, astronomiske Instrumente)
- Dät Grüne Gewölbe (ju Schätkoomere fon do saksiske Kuurfürste)
- Dät Albertinum ( Skulpturenhalle un Galerie Neue Meister)
- Ju Kunsthalle im Lipsius-Bau.
Deutsche Hygiene-Museum
Landesmuseum für Vorgeschichte
Staatliche Naturhistorische Sammlungen Dresden
Museum für Völkerkunde Dresden
Universitätssammlung Kunst + Technik
Johanneum Verkehrsmuseum Dresden
Museen der Stadt Dresden
Militärhistorisches Museum der Bundeswehr
Botanischer Garten der Technischen Universität Dresden

Tjooter un Opera

Semper (Sächsische Staatsoper)
Schauspielhaus am Zwinger

Platse un Sträiten

Altmarkt (Dresden), wichtigen Plats in de historiske Binnenstääd mäd de Kreuzkirche
Neumarkt (Dresden)
Brühlsche Terrasse

Wiedere Sjoonswöidegaide

Die Fürstenzug, woarskienelk dät waareldwied grootste Ästerken-Panel, wät aal Fürste fon dät Huus Wettin wiest bit 1918
Sächsisches Ständehaus
Yenidze Zigarettenfabrik
Großer Garten (Stäädpark)
Gläserne Manufaktur (gleesen VW-Wierk)
Statue fon August die Stäärke (Goldener Reiter)
Pfunds Molkeräi
Ju eensige Bierich-Seelboan fon de Waareld (Ferbiendenge twiske do Stääddeele Loschwitz un Oberloschwitz)
Ju Loschwitzer Brääch mäd Spitsnoome Blaues Wunder
Dampskiepe ap de Elbe
Ernemann Turm (eemoalige Kamera-Fabrik un nu technisk Museum)

Waareldäärwe

N 18 km loangen Paat fon ju Niede fon de Elbe, iensluutend n Deel fon Dresden, wuud fon UNESCO in n Juli 2004 tou Waareldäärwe ärkläärd. Infoulge do Ploane foar dän Bau fon ne Brääch koom et two Jiere leeter ap ju Roode Lieste. An n 25. Juni 2009 wuud ju Elbniede wächhoald fon ju Lieste fon dät Waareldäärwe, dan ju Stääd is dän Bau fon de Brääch wichtiger as ju Steede ap ju Lieste. Die Ferkier twiske de "Altstadt" un de "Neustadt" geen aal uur ju monumentoale Brääch "Dät blaue Wunner". Disse Brääch wuud truch dän touniemende Ferkier uurbelasted. Ju Diskussion deeruur, of me ap ju Lieste fon dät Waareldkultuuräärwe blieuwe wüül, of dät et foar ju Infrastruktuur fon de Stääd beeter is, ne näie Brääch tou bauen, kon me oafte ap de Sträte mee biewoonje. Do Ienwoonere fon de Stääd sunt oafte ju Meenenge, dät Dresden sofuul Ankloang fint, dät sun Iendraach ap de UNESCO-Lieste neen Noodseeke weese skuul.

Ferkier un Transport

Flughafen Dresden is die internationale Flughoawen fon Dresden. Die lait in Klotzsche, n Stääddeel fon Dresden, 9 KM noudelk fon de Binnenstääd oawe. Siet September 2008 is die offizielle Noome fon dän Flughoawen: Dresden International.

Boanferkier rakt et uur Dresden Haudboanhoaf mäd ne Ferbiendenge tou Leipzig, Berlin, Prag, Erfurt, Magdebuurich, Frankfurt, Wiesbaden, Hambuurich, Hannover, Bremen, Stettin, Brünn, Wien un Budapest, Boanhoaf Dresden Midde un Boanhoaf Dresden-Näistääd.

In ju Stääd rakt et tweelich S-Boan Ferbiendengen un 30 Buslinien. Bit 1975 foaren in Dresden uk Buppeleedengsbusse. Disse wuuden truch Busse mäd Dieselandrieuw ärset.

Truch dän noudwäästelke Beräk fon de Stääd gungt ju Buundesautoboan 4 in Gjuchte Görlitz un Chemnitz - Erfurt. In dät Noude fon de Stääd ju Buundesautoboan 13 in Gjuchte Berlin un wäästelk fon Dresden ju Buundesautoboan 14 ätter Leipzig. Ju näie Buundesautoboan 17 begint in dät Wääste fon Dresden ätter dät Suude. Et is uk ju E55 un gungt truch dät Erzgebierge ätter Prag.

Berüümde Bewoonere fon Dresden

Gebooren in Dresden

<-! Oardend ätter Bäide^[1] ->

Heinrich V. fon Saksen (16. Meerte 1473), Herzog fon Saksen
Anna fon Saksen (1544-1577), twäide Moanske fon Wilhelm fon Oranien
August II. fon Polen (1670), Köönich fon Polen
August III fon Polen (1696), Köönich fon Polen
Nikolaus fon Zinzendorf (1700), Gruunder fon ju Herrnhutter Bruuremeente.
Friedrich Christian fon Saksen (1722), Kuurfürst fon Saksen
Friedrich August I. fon Saksen (1750), Köönich fon Saksen
Maximilian fon Saksen (1759), Prins
Johann fon Saksen (1801), Köönich fon Saksen
Albert fon Saksen (23. April 1828), Köönich fon Saksen
Georg fon Saksen (1832), Köönich fon Saksen
Alfred Hettner (1859), Geograph
Friedrich August III fon Saksen (1865), Köönich fon Saksen
Melitta Bentz (31. Januoar 1873-1950), Ärfienderske fon ju Koafjeteemse
Paula Modersohn-Becker (1876-1907), Moaler
Conrad Felix Müller (1897-1977), Moaler
Erich Kästner (1899-1974), Skrieuwer, Dichter un Komiker
Margaret Carola fon Saksen (1900-1962), saksiske Prinsässinne
Robert Siodmak (1900-1973), US-amerikanisken Regisseur
Rudolf Harbig (1913-1944), Spoartler
Luise Krüger (1915-2001), Spoartler
Helmut Schön (1915-1996), Foutbaalspieler un Foatbaaltrainer
Horst Sindermann (1915-1990), DDR-Politiker
Andreas fon Bülow (1937), düütsken Politiker
Jörg Peter (1955), Looper
Andreas Trautmann (1959), Foutbaalspieler
Matthias Sammer (1967), Foutbaalspieler un Trainer
Burger Tim Wall (1989), Swimmer

Uurswain bädden^[2]

Heinrich Schütz (Köstritz, 8. Oktober 1585), Komponist un Oargelist
Wilhelm Friedemann Bach (Weimar, 22. November 1710), Komponist
Ludwig Tieck (Berlin, 31. Moai 1773), Skrieuwer
Carl Maria fon Weber (Eutin, 18. November 1786), Komponist
John Peter Platter (Dordrecht, 11. November 1808), niederloundsken Moaler
Robert Schumann (Zwickau, 8. Juni 1810), Komponist
Richard Wagner (Leipzig, 22. Moai 1813), Komponist
Heinrich Hertz (Hamburg, 22. Februoar 1857), Physiker
Heinrich Mann (Lübeck, 27. Meerte 1871), Skriewer
Sergei Rachmaninoff (Nowgorod, 1. April 1873), Komponist, Pianist un Dirigent
Ernst Ludwig Kirchner (Aschaffenburg, 6. Moai 1880), Moaler
Victor Klemperer (Landsberg an der Warthe, 9. Oktober 1881), Philologe un Skriftstaaler
Angela Raubal (Braunau am Inn, 28. Juli 1883), Hoolichsuster fon Adolf Hitler
Lothar-Günther Buchheim (Weimar, 6. Februoar 1918), Skrieuwer un Moaler
Hans Hermann Groer (Wien, 13. Oktober 1919), Kardinoal, Aartsbiskop fon Wien
Hans Modrow (Jasenitz, 27. Januoar 1928), DDR-Politiker

Partnerstääde

Dresden häd do foulgjende Partnerstääde:

Brazzaville (Republik Kongo), sänt 1975
Columbus (USA) sänt 1992
Coventry (UK) sänt 1959
Florenz (Italien) sänt 1978
Hambuurich sänt 1987
Ostrava (Tschechien), sänt 1971
Rotterdam (Niederlounde) sänt 1988
Salzburg (Aastriek) sänt 1991
St. Petersburg (Ruslound) sänt 1961
Skopje (Mazedonien), sänt 1967
Straßburg (Frankriek) sänt 1990
Breslau (Polen), sänt 1959

Ferbiendengen

Blik fon ju Carolabrääch ap de Stäädmidde fon Dresden. Links un Midde ju Brühlsche Terrasse, deerbäáte ju Frauensäärke un do Toudene fon dät Ständehuus, dät Residenzslot un ju Kattoolske Hoafsäärke. Gjuchts ju Augustusbrääch un fluks deerbääte die Semperoper.

Großstadt fon Düütsklound

Moor as 1.000.000 Ienwoonere: Berlin | Hamburg | Köln | München

Commons: Dresden – Bielden, Videos un Audiodoatäie

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen:

↑ "ju Bäide" is een oold Woud foar "Gebuurt"
↑ "bädden" is een oold Woud foar "gebooren"

[1] "ju Bäide" is een oold Woud foar "Gebuurt"

[2] "bädden" is een oold Woud foar "gebooren"

[1]

[2]