Tel

Tel (množina: telovi; hebr. תֵּל [ţl], arap. تلّ [tall] – tal^[1], nem. tell) je tipsko arheološko nalazište na uzvišenjima sa zaravnanim vrhom i blagim padinama, i označava mesto na kojem je skoncentrisan ljudski život, manufaktura i trgovina, a koje je vremenom bilo zaboravljeno i zatrpano.

Reč je stručni pojam u arheologiji nastao tokom istraživanja istoka, te je za nalazišta ovog tipa pozajmljena reč iz arapskog jezika (تَل [tall] – izgovara se tal) u značenju ‚breg’ ili ’humka’.

Opis

Tehnički, tel je veštački breg stvaran od nekoliko generacija ljudi koji su živeli i gradili na istom mestu. Tokom vekova od nagomilanih ostataka i ruševina visina raste, formirajući određeni nagib.

Višeslojna arheološka nalazišta, koja većinom započinju još sa praistorijskim kulturama a završavaju u antičkom periodu nastajala su na strateškim položajima, pored močvara i reka, na posebnim uzvišenjima u predelu. Voda je naročito predstavljala važan resurs za sve kulture, pa je njena dostupnost doprinela za nastajanje naseobina na padinama telova, koji su vremenom prerasli u poveće humke.

Telova ima na celom svetu, ali su veoma tipična za bliskoistočna arheološka nalazišta, na mestima nastanka i preklapanja prastarih kultura. U jevrejskoj tradiciji se na primer naziv Tel toliko ukorenio da se u Izraelu koristi i u imenima današnjih gradova i mesta, poput Tel Aviv (ime grada je prvi koristio cionist Teodor Hercl u svojoj viziji buduće izraelske države u delu „Stara zemlja, Nova zemlja” objavljenom 1902. godine). Obično se naziv nekih bliskoistočnih gradova vezuje za jedan od telova u blizini i tako nastaju toponimi sa sufiksom tel.

Bliski istok i Afrika

Arheološka iskopavanja 1949. godine na Hingi, telu kod Subotice

Najpoznatiji telovi su u Egiptu, Iraku, Siriji i Izraelu, na mestima najstarijih ljudskih kultura kao što su Mesopotamska, Staroegipatska. U prilog duge nastanjenosti područja koje se na istoku proteže do doline Indusa govori upečatljiv broj od oko 50.000 telova koji su nađeni. Neki od tih telova su:

Tel Abu Habah (sumerski, Sipar), u Iraku
Tel Abu Hurejra, mesopotamski; ovde su pronađeni najraniji tragovi zemljoradnje
Tel Abu Sahrein (Eridu) u Iraku
Tel Arkva, nastanjen od neolita, pomenut u Amarna-spisima, danas: Liban
Tel Aštarta, drevni grad takođe pomenut u spisima iz Amarne, danas: Sirija
Tel es-Sultan (Jerihon), breg visok 21 m u kome su arheolozi pronašli ne manje nego 23 naselja izgrađena na ruševini jedno drugih; u Palestini
Tel el-Amarna (staroegipatski Ahet-Aton): jedan od najpoznatijih staroegipatskih nalazišta, ali tel je samo u imenu, zbog obližnjeg sela koje se zove Et-Til
Tel ed-Daba (staroegipatski Hut-varet, Avaris na grčkom), u Egiptu
Tel Halaf, nalazište neolitske Halafske kulture u Siriji.

Telovi u Evropi i u Srbiji

Rasprostranjenje ovog fenomena se ne ograničava samo na istok, te se na zapad proteže od Mediterana sve do centralne Evrope. Materijal telova koji bi nastali u ravnici ne bi bivao raznošen, nego koristeći se njihovom strateškom visinom na njih je iznova građeno, da bi vremenom, kroz vekovnu upotrebu mesta nastala prava zemljano-kamena citadela. Analogija ovih su namenski podignuta zemljana utvrđenja – zemljane utvrde.

Turska reč za tel je hojuk (tur. höyük) ili staroturski tepe (tur. tepö, tepü^[2]) – kao u imenu arheološkog lokaliteta Čatal Hojuk. Na Balkanu (u Makedoniji, Bugarskoj, Tesaliji u Grčkoj) ostaci starih nekropola, tumula koje se lokalno zovu mogile takođe su tel-tipa. Isto tako i neke gromile Karanovo kulture u Bugarskoj.

U Srbiji, arheološka nalazišta Gomolava, Gradina na Bosutu, Čurug - Stari Vinogradi^[3], lokalitet Stara Sarča kod Šurjana^[4], višeslojno nalazište Mokranjske stene kod Negotina^[5], breg Hinga kod Nose u Hajdukovu^[6] su manje-više tipični telovi.

Vidi još

Reference

^ Amateur Archaeologists Gets Dirt on the Past (jezik: engleski)
^ Starling.ru Turkic Etimology. Tepö.
^ Stanko Trifunović: „Davno nestale kulture (praistorija)“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2016), Arheološko nalazište Čurug - Stari Vinogradi, Muzej Vojvodine, 2006.
^ Arheološka nalazišta - Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin
^ Aleksandar Kapuran: Istraživanje multikulturnog lokaliteta Mokranjske stene kod Negotina u 2011. godini. Arheologija u Srbiji, Beograd 2012
^ „Gradski muzej Subotica - arheološka zbirka”. Arhivirano iz originala 29. 07. 2017. g. Pristupljeno 09. 11. 2015.

Literatura

Archaeology of Palestine, Art of Excavating a Palestinian Mound, William Foxwell Albright, (1960). str. 16

Kirkpatrick, E. M. . Chambers 20th Century Dictionary (New ed.). . Edinburgh: W & R Chambers Ltd. 1983. pp. 1330. ISBN 978-0-550-10234-8. .

Spoljašnje veze

[1] Amateur Archaeologists Gets Dirt on the Past (jezik: engleski)

[2] Starling.ru Turkic Etimology. Tepö.

[3] Stanko Trifunović: „Davno nestale kulture (praistorija)“ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2016), Arheološko nalazište Čurug - Stari Vinogradi, Muzej Vojvodine, 2006.

[4] Arheološka nalazišta - Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin

[5] Aleksandar Kapuran: Istraživanje multikulturnog lokaliteta Mokranjske stene kod Negotina u 2011. godini. Arheologija u Srbiji, Beograd 2012

[6] „Gradski muzej Subotica - arheološka zbirka”. Arhivirano iz originala 29. 07. 2017. g. Pristupljeno 09. 11. 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Normativna kontrola
Državne	Nemačka
Ostale	Enciklopedija Britanika