Torii
Torii (鳥居, fjalë për fjalë vendi i zogut) është një portë tradicionale japoneze që më së shpeshti gjendet në hyrje ose brenda një tempulli Shinto, ku në mënyrë simbolike shënon kalimin nga kjo botë në të shenjtë.[1]
Prania e një torii në hyrje është zakonisht mënyra më e thjeshtë për të identifikuar tempujt e Shinto, dhe një ikonë e vogël torii i përfaqëson ato në hartat rrugore japoneze.
Paraqitja e parë e portave torii në Japoni mund të përcaktohet në mënyrë të besueshme të paktën në mes të periudhës së Heianit; ato përmenden në një tekst të shkruar në vitin 922.[1] Torii më i vjetër ekzistues i gurëve është ndërtuar në shekullin e 12-të dhe i përket një Tempulli Hachiman në prefekturën Yamagata. Torii më i vjetër ekzistues prej druri është një torii ryōbu në Tempullin Kubō Hachiman në prefekturën Yamanashi të ndërtuar në vitin 1535.[1]
Portat torii ishin bërë tradicionalisht nga druri ose guri, por sot ato mund të bëhen edhe prej betoni të përforcuar, bakri, çelik inox ose materiale të tjera. Zakonisht ato janë ose të kuqe të ndritshme të pa pikturuar ose të pikturuar me një arkitra të sipërme të zezë. Tempujt Inari zakonisht kanë shumë torii, sepse ata që kanë qenë të suksesshëm në biznes shpesh i dhurojnë mirënjohje një torii të Inarit, kami të pjellorisë dhe industrisë. Fushimi Inari-taisha në Kyoto ka mijëra torii të tillë, secila mban emrin e dhuruesit.[2]
Përdorimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Funksioni i një torii është të shënojë hyrjen në një hapësirë të shenjtë. Për këtë arsye, rruga që çon në një tempull Shinto (sandō) është pothuajse gjithmonë e shtruar nga një ose më shumë torii, të cilat janë mënyra më e lehtë për të dalluar një faltore nga një tempull budist. Nëse sandō kalon nën torii të shumëfishtë, pjesa e jashtme e tyre quhet ichi no torii (一 の 鳥, torii i parë).[3] Ato vijuese, më afër faltores, zakonisht quhen, sipas renditjes, ni no torii (二 の 鳥 居, torii i dytë) dhe san no torii (三 の 鳥 居, torii i tretë). Torii të tjerë mund të gjenden më larg në faltore për të përfaqësuar nivele në rritje të shenjtërisë pasi njeriu afrohet në shenjtëroren e brendshme (honden), thelbin e faltores.[3] Gjithashtu, për shkak të marrëdhënies së fortë midis faltoreve Shinto dhe familjes perandorake japoneze, një torii qëndron gjithashtu përpara varrit të çdo Perandori.
Në të kaluarën torii duhet të ketë qenë përdorur edhe në hyrje të tempujve budistë. Edhe sot, një tempull i spikatur si Shitennō-ji i Osakës, i themeluar në vitin 593 nga Shotoku Taishi dhe tempulli më i vjetër budist i krijuar nga shteti në botë (dhe vendi), ka një torii që qëndron në një nga hyrjet e tij.[4] (Torii prej druri origjinal u dogj më 1294 dhe më pas u zëvendësua nga një në gur). Shumë tempuj budistë përfshijnë një ose më shumë faltore Shinto kushtuar kami të tyre kujdestar ("Chinjusha"), dhe në atë rast një torii shënon hyrjen e faltores. Benzaiten është një perëndeshë sinkretike e rrjedhur nga hyjnia indiane Sarasvati, e cila bashkon elementë të Shinto dhe Budizmit. Për këtë arsye sallat kushtuar saj mund të gjenden në të dy tempujt dhe faltoret, dhe në të dy rastet para sallës qëndron një torii. Vetë perëndesha është portretizuar ndonjëherë me një torii në kokën e saj.[4] Më në fund, deri në periudhën Meiji (1868-1912) torii zbukuroheshin rutinisht me pllaka që mbanin sutra budiste.[5]
Yamabushi, hermetikë asketikë malorë japonezë me një traditë të gjatë si luftëtarë të fuqishëm të pajisur me fuqi të mbinatyrshme, ndonjëherë përdorin si simbolin e tyre një torii.[4]
Torii është përdorur ndonjëherë si një simbol i Japonisë në kontekste jo-fetare. Për shembull, është simbol i Regjimentit të Forcave të Sigurisë së Korpusit Detar dhe Regjimentit të 187-të të Këmbësorisë, Divizionit të 101-të Ajror dhe forcave të tjera amerikane në Japoni.[6]
Origjina
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Origjina e torii është e panjohur dhe ekzistojnë disa teori të ndryshme për këtë temë, asnjëra prej të cilave nuk ka fituar pranim universal.[3] Për shkak se përdorimi i portave simbolike është i përhapur në Azi - struktura të tilla mund të gjenden për shembull në Indi, Kinë, Tajlandë, Kore dhe brenda fshatrave Nicobarese dhe Shompen - historianët besojnë se mund të jenë një traditë e importuar.
Për shembull, ata mund të kenë origjinën në Indi nga portat e toranës në manastirin e Sanchi në Indinë qendrore.[1] Sipas kësaj teorie, torana u adoptua nga themeluesi i Budizmit Shingon Kūkai, i cili e përdori atë për të demarkuar hapësirën e shenjtë, të përdorur për ceremoninë e homës.[7] Hipoteza u ngrit në shekujt 19 dhe 20 për shkak të ngjashmërive në strukturë dhe emër midis dy portave. Kundërshtimet gjuhësore dhe historike tani janë shfaqur, por ende nuk është arritur në përfundim.[4]
Sao Ching Cha, një strukturë fetar në Bangkok, Tajlandë, gjanë fort me torii. Funksionalisht, megjithatë, është shumë e ndryshme pasi përdoret si një kolovajzë.[4] Gjatë ceremonive Brahmin lëkundet, duke u përpjekur të rrëmbejë një thes me monedha të vendosura në njërën prej shtyllave.
Stilet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Stilet torii ndahen në dy familje; familja shinmei (神明系) dhe familja myōjin (明神系). Torii shinmei dhe variantet e tij karakterizohen nga arktika të sipërm të drejtë, ndërsa torii myōjin dhe variantet e tij karakterizohen me arktika të lakuar.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b c d "JAANUS". Torii (në anglisht). Marrë më 14 janar 2010.
- ^ "Historical Items about Japan" (në anglisht). Michelle Jarboe. 2007-05-11. Arkivuar nga origjinali më 25 qershor 2013. Marrë më 8 gusht 2020.
- ^ a b c "Torii". Encyclopedia of Shinto (në anglisht). Universiteti Kokugakuin. 2005-06-02. Arkivuar nga origjinali më 24 mars 2007. Marrë më 2010-02-21.
- ^ a b c d e Scheid, Bernhard. "Religion in Japan". Torii (në gjermanisht). University of Vienna. Marrë më 12 shkurt 2010.
- ^ Bocking, Brian (1997). A Popular Dictionary of Shinto (në anglisht). Routledge. ISBN 978-0-7007-1051-5.
- ^ DefenseLINK News: Revised Helmet Patch Immortalizes World War II Troops
- ^ James Edward Ketelaar.Of Heretics and Martyrs in Meiji Japan. Princeton: Princeton University Press, 1990. p.59.