Pashallëqet shqiptare
Pashallëqet shqiptare ishin tre shtete shqiptare gjysmë të pavarura të sunduara nga pashallarët shqiptarë nga viti 1760 deri në 1831 dhe mbulonin territorin e Shqipërisë moderne, Kosovës, pjesën më të madhe të Malit të Zi, Serbisë jugore, Maqedonisë së Veriut dhe pjesën më të madhe të Greqisë kontinentale.[1] [2] [3] Shkalla e pavarësisë së këtyre shteteve ndryshonte me kalimin e kohës, nga gjysmë autonome në de facto të pavarura.
Lista e pashallëqëve shqiptare
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
| Nr | Pashallëku | Sundimtari kryesor | Periudha |
|---|---|---|---|
| 1 | Pashallëki i Shkodrës | Kara Mahmud Bushati | 1757–1831 |
| 2 | Pashallëku i Janinës | Ali Pashë Tepelena | 1787–1822 |
| 3 | Pashallëku i Beratit | Ahmet Kurt Pasha | 1774–1809 |
Pashallëku i Shkodrës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pashallëku i Shkodrës (1757–1831) ishte një njësi gjysmë autonome dhe nganjëherë de facto e pavarur brenda Perandorisë Osmane, e krijuar nga udhëheqësit shqiptarë të Shqipërisë Veriore Osmane, që mbulonte Shqipërinë Veriore të sotme, pjesën më të madhe të Malit të Zi, Serbinë jugore, pjesën më të madhe të Kosovës dhe pjesën veriperëndimore të Maqedonisë së Veriut. Pashallëku i Shkodrës u zgjerua gjithashtu në Shqipërinë Qendrore, Maqedoninë e Veriut dhe një pjesë të Maqedonisë Perëndimore. Dobësimi i autoritetit qendror osman dhe sistemi i timarit sollën anarki në trojet e populluara nga shqiptarët. Në fund të shekullit XVIII, u shfaqën tri qendra të pushtetit shqiptar: Shkodra, nën familjen Bushati; Janina nën Ali Pashën e Tepelenën dhe Pashallëku i Beratit. Kur u përshtatej qëllimeve të tyre, të tri vendet bashkëpunuan me Portën Sublime dhe kur ishte e nevojshme të sfidohej qeveria qendrore, secili vepronte në mënyrë të pavarur.[4] Më 1757, Mehmed Bej Bushati u vetëshpall pasha i Shkodrës, duke u ngritur në një shkallë autonomie/pavarësie që Mehmet Ali Pasha kishte krijuar për vete në Egjipt. Djali dhe pasardhësi i tij Kara Mahmudi ndoqi një politikë të zgjerimit ushtarak; vendosi kontrollin e tij mbi Shqipërinë veriore (deri në lumin Shkumbin) dhe mbi pjesën më të madhe të Kosovës. Ai ndërmori dy sulme ndaj Malit të Zi (1785, 1796) dhe pengoi disa ekspedita osmane të dërguara për ta nënshtruar. Pashallëku autonom i Kara Mahmudit tërhoqi vëmendjen e zyrës së jashtme austriake dhe ruse, që të dyja duke e konsideruar atë një aleat të mundshëm kundër Portës së Lartë. Në vitin 1796, Kara Mahmudi u vra kur pësoi disfatë nga malazezët. Ai u pasua nga vëllai i tij Ibrahim Pasha, një personalitet më pak luftarak dhe më besnik ndaj Perandorisë Osmane (-1810). Dinastia e Bushatit vazhdoi të mbante pashallëkun derisa një ushtri osmane nën drejtimin e Mehmed Reshid Pashës rrethoi Kështjellën e Rozafatit në Shkodër në vitin 1831 dhe e detyroi Mustafa Bushatin të dorëzohej (1831). Pashallëku u shpërbë, dhe prej tij u krijuan Vilajetet e Shkodrës dhe të Kosovës. Një kryengritje në Shkodër në vitet 1833-1836 dështoi në rivendosjen e autonomisë që gëzonte nën Bushatin. Ky i fundit themeloi Bibliotekën e Bushatit në vitet 1840, e cila luajti një rol të rëndësishëm në zgjimin kulturor të Shqipërisë së Veriut.
Pashallëku i Janinës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Pashallëku i Janinës (1787–1822) ishte një entitet de fakto i pavarur nën Perandorinë Osmane, i krijuar nga Ali Pasha, një udhëheqës shqiptar i Shqipërisë Jugore Osmane, duke përfshirë pjesën më të madhe të Greqisë kontinentale (Maqedonia Perëndimore), Shqipërisë Jugore dhe Qendrore dhe pjesën jugperëndimore të Maqedonisë së Veriut. Në vitin 1787 Ali Pashës iu dha pashallëku i Trikalasë si shpërblim për mbështetjen e tij për luftën e sulltanit kundër Austrisë. Kjo nuk mjaftoi për të kënaqur ambiciet e tij; dhe pak më vonë, ai mori kontrollin e Janinës, e cila mbeti baza e tij e pushtetit për 33 vitet e ardhshme. Ashtu si udhëheqësit e tjerë rajonalë që u shfaqën në atë kohë, si Osman Pazvanogllu, ai përfitoi nga një qeveri e dobët osmane për të zgjeruar territorin e tij akoma më tej derisa fitoi de facto kontrollin e pjesës më të madhe të Shqipërisë, Greqisë perëndimore dhe Peloponezit, drejtpërdrejt ose përmes djemëve të tij. Politika e Aliut si sundimtar i Janinës udhëhiqej nga pak më shumë se sa thjesht përshtatshmëri; ai veproi si një despot efektivisht i pavarur dhe u bashkua me këdo që i ofronte më shumë përparësi në atë kohë. Për të fituar një port detar në bregdetin shqiptar, Ali krijoi një aleancë me Napoleonin I të Francës, i cili kishte vendosur Francois Pouqueville si konsullin e tij të përgjithshëm në Janinë. Pas Traktatit të Tilsitit ku Napoleoni i dha Carit planin e tij për të shpërbërë Perandorinë Osmane, Aliu ndërroi anën dhe u bë aleat me Mbretërinë e Bashkuar të Britanisë së Madhe dhe Irlandës në vitin 1807. Makinacionet e tij u lejuan nga qeveria osmane në Stamboll për një përzierje të përshtatshmërisë - mendohej më mirë ta kishim Aliun si gjysmë aleat sesa si armik - dhe dobësisë, pasi qeveria qendrore nuk kishte fuqi të mjaftueshme për ta larguar në atë kohë. Poeti Xhorxh Gordon Bajroni, Baroni i 6-të Bajroni vizitoi oborrin e Aliut në Janinë në vitin 1809 dhe e regjistroi takimin në veprën e tij Çajld Harold. Me sa duket ai kishte ndjenja të përziera për despotin, duke vënë në dukje shkëlqimin e oborrit të Aliut dhe ringjalljen kulturore greke që ai kishte inkurajuar në Janinë, të cilën Bajroni e përshkroi si "superior në pasuri, përsosje dhe mësim" ndaj çdo qyteti tjetër grek. Megjithatë, në një letër drejtuar nënës së tij, Bajroni shprehu keqardhje për mizorinë e Aliut: "Lartësia e tij është një tiran i papenduar, fajtor për mizoritë më të tmerrshme, shumë trim, një gjeneral aq i mirë sa e quajnë atë "Buonaparte Muhamedan ..."por aq barbar sa që ai është shumë i suksesshëm, për pjekur rebelë, etj, etj."
Në vitin 1820, Aliu urdhëroi vrasjen e një kundërshtari politik në Kostandinopojë. Reformisti Sulltan Mahmudi II, i cili kërkoi të rivendoste autoritetin e Portës së Lartë, shfrytëzoi këtë rast për të lëvizur kundër Aliut duke urdhëruar deponimin e tij. Aliu refuzoi të jepte dorëheqjen nga postet e tij zyrtare dhe bëri një rezistencë të frikshme ndaj lëvizjeve të trupave osmane, duke ndihmuar në mënyrë indirekte Pavarësinë Greke, ndërsa rreth 20,000 trupa turke po luftonin kundër ushtrisë së frikshme të Aliut. Megjithatë, në janar 1822, agjentët osmanë vranë Ali Pashën dhe kokën e tij ia dërguan Sulltanit. Pas vdekjes së tij pashallëku pushoi së ekzistuari.
Pashallëku i Beratit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Pashallëku i Beratit ishte një pashallëk i krijuar në Shqipërinë e sotme qendrore nga Ahmet Kurt Pasha në vitin 1774 ndërsa u shpërbë pasi aleati i Ahmetit, Ibrahim Pasha i Beratit u mund nga Ali Pasha në vitin 1809, duke e përfshirë Pashallëkun e Beratit me Pashalikun e Janinës. Ky pashallëk ishte një nga tre pashallëqet e krijuar nga shqiptarët në periudhën e pashallëqëve shqiptarë. Pashallëku i Beratit u krijua pasi Ahmet Kurt Pasha arriti të bashkohej me Portën e Lartë kundër Mehmed Pashë Bushatit në vitin 1774. Për shërbimin e tij, sulltani i dha territore në Shqipërinë e mesme. Ai arriti të rritë pashallëkun e tij deri në vdekjen e tij në vitin 1787, duke përfshirë territoret e gjithë Shqipërisë së mesme, në kufi me Pashallëkun e Shkodrës në veri dhe me Pashallëkun e Janinës në jug. Ahmet Kurt Pasha ishte gjyshi i Ali Pashës dhe babai i nënës së Aliut, Hankës. Pas vdekjes së Ahmet Kurt Pashës, territori i pashallëkut sundohej nga një aleat i ngushtë i tij, Ibrahim Pasha i Beratit. Duke qenë se ky territor i përkiste Shqipërisë së Mesme, Ibrahim Pasha u zgjua nga ky cenim. Kjo bëri që Ali Pasha të niste një luftë me Pashallëkun e Beratit. Pas disa negociatash të pafrytshme, Ibrahim Pasha dërgoi një dyzinë trupash nën komandën e vëllait të tij Sefer bej të Vlonës. Kundër këtyre, Aliu thirri armatolët e Thesalisë; dhe pasi fshatrat u dogjën, fshatarët u grabitën dhe u varën, dhe tufat e tyre u çuan nga të dyja anët, pas së cilës u rivendos paqja. Ibrahimi i dha për martesë vajzën e tij Muhtarit, djalit të madh të Aliut, dhe territorin e diskutueshëm si pajë. Meqenëse Sefer beu kishte shfaqur cilësi që mund të ishin të frikshme më pas, Aliu shpiku që ta helmonte atë nga një mjek.; dhe, sipas mënyrës së tij të zakonshme, ai vari agjentin e krimit, që të mos mbetej asnjë dëshmitar për të.[5] Ali Pasha kishte thënë se duhet të mbizotërojë mbi Pashallëkun e Beratit, të bëhet vezir i Epirit, të luftojë me Sulltanin dhe të shkojë në Kostandinopojë. [6] Më 1808, Ali Pasha mundi Ibrahim Pashën, duke përfshirë territorin e tij në Pashalikun e Janinës.
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Albania - Medieval culture". Encyclopedia Britannica (në anglisht).
- ^ Gegaj, Athanas; Young, Antonia; Ma, John Hodgson; Krasniqi, Rexhep; Hodgson, John; Young, Nigel; Bland, William B.; Young, Cooley Research Professor in Peace Studies and Director of the Peace Studies Program Nigel (13 prill 1997). Albania (në anglisht). Clio Press. ISBN 9781851092604 – nëpërmjet Google Books.
- ^ Доклады российских ученых: IX Конгресс по изучению стран Юго-Восточной Европы, Тирана, 30.08-03.09.2004 (në rusisht). Наука. 13 prill 2004. ISBN 9785020270077 – nëpërmjet Google Books.
- ^ Zickel, Raymond; R. Iwaskiw, Walter (1994). ""Local Albanian Leaders in the Early 19th century," Albania: A Country Study". countrystudies.us/albania/index.htm (në anglisht). Marrë më 9 prill 2008.
- ^ History of the War of Independence in Greece (1830) Author: Keightley, Thomas, 1789-1872 Volume: 1 Publisher: Edinburgh, Constable
- ^ Christianity And Islam Under The Sultans Vol II (1929) Author: Hasluck, F.W. Subject: RELIGION. THEOLOGY; Prehistoric and primitive religions, Publisher: Oxford at the Clarendon Press.