Jakob Filip Falmerajer

portret i Falmerajerit (arshiva shtetëror i Nurembergut)

Jakob Filip Falmerajer (Vajler Pairdorf, 10 dhjetor 1790 - Mynih, 26 prill 1861) ka qenë një publicist, politikan dhe historian, i njohur për tezën e tij mbi prejardhjen racore të popullit të sotëm grek.

Jeta

U lind në Vajler Pairdorf, komuna e Çëçit në Briksen, në Tirolin Jugor të sotëm, i biri i një nëpunësi i quajtur Johan Falmerajer dhe bashkëshortes së tij Maria Klamer.

Më 1809-1811 studioi teologji dhe filozofi në Salcburgun që dikur i përkiste Bavarisë, por shumë shpejt tregoi më tepër interes për historinë dhe gjuhët semitike.

Pasi kishte hequr dorë nga dëshira për t'u bërë prift, më 1812 Falmerajeri shkoi në Landshut për të studiuar jurisprudencë. Vendos të bëjë karrierë ushtarake, prandaj hyn në ushtrinë bavareze si nëntoger. Mori pjesë në fushatën e Francës ku edhe u shqua.

Më 1818 u shkëput nga ushtria, ndërsa më 1821 dha mësim në gjimnazin e Landshutit, ku u bë përfundimisht "mendimtar i lirë liberal". I nxitur nga çmimi i Shoqërisë Mbretërore Daneze për Shkencat në Kopenhagë, më 1822 filloi të merrej me historinë e Perandorisë së Trapezundës, e cila në atë kohë ende nuk ishte hulumtuar plotësisht.

Duke marrë parasysh një zgjidhje politike të çështjes greke, Falmerajeri propozon se besimi në mundësinë e një rimëkëmbjeje të Heladhës së lashtë i duhet lënë fëmijëve dhe pedagogëve dashamirë të vetëzhgënjyer dhe të hiqet dorë nga plani i rimëkëmbjes së Bizantit.

Sidomos pasi u bë korrespondent i gazetës së rëndësishme Algemajne Cajtung (Allgemeine Zeitung) më 1839, Falmerajeri nuk u mor më me temat politike. Ai shkroi mbi 200 artikuj që merreshin kryesisht me Greqinë, Turqinë dhe Rusinë dhe e shoqëronin me komente zhvillimin e çështjes orientale. Më 1840 Falmerajeri u nis për të dytën herë drejt Lindjes.

Në tetor 1840 ai shkoi në Konstandinopojë ku kaloi një vit të tërë, të cilin e shfrytëzoi për të përvetësuar më mirë turqishten dhe për të shkruar reportazhe udhëtimesh për "Allgemeine Zeitungun" e Augsburgut. Më vonë këto do të krijonin bazën për veprën e tij më të famshme "Fragmente nga Lindja". Pas qëndrimit në Mali i Shenjtë, Maqedoni e Thesali, u nis për në Athinë, ku mësoi se tezat e tij për grekërit i kishin rënë në vesh një publiku të gjerë. Ardhja e tij atje shkaktoi një fushatë shtypi dhe sulme të pandërprera verbale kundër tij.

Më 1 qershor 1849, Falmerajeri shkoi në mërgim në Zvicër. Në Mynih ai u detyrua të dilte në pension si profesor dhe madje u kërkua për tradhti të lartë nëpërmjet një shpalljeje, ku përshkruhej si kriminel.

Pas një amnistie në prill të vitit 1850, ai u kthye sërish në kryeqytetin e Bajernit, ku jetoi si një dijetar privat, që mbahej me një pension të thjeshtë. Pas luftës së Krimesë, vepra e fundit shkencore e Falmerajerit është punimi që kemi përpara i përkthyer në shqip për herë të parë "Elementi shqiptar në Greqi" (Das Albanesische Element in Griechenland), i cili u botua në vitet 1857, 1860 dhe 1861 nga Akademia e Shkencave e Bavarisë. Vetëm pak kohë para vdekjes ai mundi të lexonte korrekturat e pjesës së fundit.

Falmerajer vdiq në moshën 70 vjeçare më 25 prill 1861 në Mynih.

Veprimtaria

Teoria e Falmerajerit mbi sllavizimin e grekëve

Më 1827, në Mynih doli nga shtypi "Historia e Perandorisë së Trapezundës" (Geschichte des Kaiserthums von Trapezunt). Kjo vepër edhe sot e kësaj dite vlen si bazë për historinë e mbretërisë së Komnenëve të famshëm. Me historinë e Trapezundës u përcaktua edhe drejtimi themelor i përpjekjeve shkencore të Falmerajerit në vitet e mëvonshme.

Në parathënien e veprës "Historia e Perandorisë së Trapezundës" ai kishte shkruar se "kombi i famshëm i helenëve është zhdukur nga radhët e popujve dhe është zhytur në errësirën e një nate katërshekullore". Kjo tezë u zhvillua më tej në veprën tjetër të Falmerajerit "Historia e gadishullit të Moresë gjatë Mesjetës", vëllimi i parë i së cilës doli në Shtutgart më 1830. Sërish në parathënie gjejmë informacion për idetë e autorit. Ajo fillon me tezën provokuese : "Fisi i helenëve është asgjësuar në Evropë. Bukuria e trupave, fluturimi diellor i shpirtit, harmonia dhe thjeshtësia e zakoneve, arti, pista e vrapit, qyteti, fshati, madhështia e kolonave dhe tempujt, madje edhe emri i tyre thuajse është zhdukur fare nga sipërfaqja e kontinentit grek".

Grekërit e sotëm janë një popullsi e përzier sllavësh, "sepse në dejet e popullit të krishterë të Greqisë së sotme nuk rrjedh asnjë pikë e vetme gjaku të pastër helen". Tani atje "jeton një fis i ri i vëllazëruar me fisin e madh të sllavëve".

Si element i dytë i popullsisë së atjeshme janë për t'u përmendur shqiptarët : "Dhe një revolucion i dytë, ndoshta jo më pak i rëndësishëm, i sendërtuar nëpërmjet dyndjes së shqiptarëve në Greqi e plotësoi skenën e asgjësimit. Sllavët skithikë, arnautët ilirë, fëmijët e vendeve veriore, të një gjaku me serbët e bullgarët, dalmatët e moskovitët (rusët) janë ata që ne sot i quajmë helenë".

Gjatë viteve 1831-1834 shoqëroi gjeneralin rus, kontin Aleksandër Ivanoviç Osterman - Tolstoj në një udhëtim të gjatë drejt Orientit : në Aleksandri, Kajro, Siri, Jerusalem, Konstandinopojë, Peloponez e Atikë. Gjatë qëndrimit në Greqi ai ndeshi vërtetësinë e tezave të tij, sidomos të atyre për karakterin shqiptar të popullsisë së Atikës dhe të Beotisë. Në një letër të 11 shkurtit 1834, ai thotë se "e tërë Atika është e populluar nga njerëz shqipfolës dhe në kryeqytet gjejmë njerëz që e dine greqishten vetëm se u nevojitet. Në Beoti, përjashtuar tre lokalitete, vihet re e njëjta gjendje".

Më 1835, botoi në Shtutgart një tjetër studim, me anë të të cilit synonte të përforconte teorinë e tij për grekërit. Ai titullohej : "Ç'ndikim pati për fatin e qytetit të Athinës dhe të krahinës së Atikës pushtimi i Greqisë nga sllavët ?". Studiuesi konstaton se popullsia e famshme e athinasve të lashtë, ashtu si grekërit klasikë të Peloponezit, është shkatërruar nga dyndjet e fiseve barbare. Në rastin e Athinës pasardhës të grekërve paskëshin qenë sidomos shqiptarët. Shqipja atje paska qenë gjuhë zotëruese.

Më 1836, në Shtutgart doli vëllimi i dytë i "Historisë së gadishullit të Moresë gjatë Mesjetës" ku Falmerajeri sjell informacion edhe për shqiptarizimin e Greqisë. Sipas tij, dy të tretat e Moresë kanë qenë të populluara nga shqiptarë ; Atikën ai e quan "Shqipëria e Re". Ky vend nuk ka asnjë lidhje të afërt me helenizmin ashtu si nuk kishin as Skocia apo distriktet afgane Kandahar dhe Kabuli.

Në botimin origjinal të "Fragmenteve", gjendet edhe një paragraf, i cili merret edhe një herë me elementin sllav në Greqi. Ky paragraf është me interes, sepse Falmerajeri vë disi në dyshim teorinë e tij për grekërit : "Ndoshta do të kishte qenë diçka më e zgjuar nëse që në fillim e vërteta e pakëndshme të ishte thënë më me kujdes dhe ajo të përdorej vetëm pjesërisht dhe në një formë më të kursyer për opinionin publik dhe për interesat e së tashmes".

Pra, çështja greke ndahet në dy pjesë, në pjesën shqiptare dhe në atë sllave. Te pjesa e parë nuk ka asnjë problem, sepse çdonjëri bindet që kudo në Greqi ende flitet shqip. Ndërsa te pjesa sllave është disi më e vështirë, sepse vetëm në një zone të vogël të Greqisë së Vjetër u flitka sllavishtja si gjuhë amtare. Pra, del se elementi sllav është asimiluar gjerësisht nga grekërit bizantinë. Për të ngushëlluar përfaqësuesit e helenizimit të ri, Falmerajeri thotë se elementi i pashkolluar shqiptar u zhduk me përhapjen e perparuar të arsimimit dhe shkencës në mbretërinë greke, pra ashtu siç kishte ndodhur më parë me elementin sllav.

Reagimet ndaj teorisë së tij

Kundër teorisë së Falmerajerit për grekërit shpërthyen menjëherë protesta e kundërshtime. Por, prapëseprapë, ajo teori ua hoqi filohelenëve objektin e admirimit të tyre. Për njerëz si mbreti i Bajernit, Ludvig I, vetëkuptohej që grekërit rebelë ishin pasardhësit e drejtpërdrejtë të helenëve antikë. Megjithatë, më 1830 Falmerajeri u pranua në Akademinë Mbretërore Bavareze të Shkencave si anëtar korrespondent.

Veprat e Falmerajerit dhe veçanërisht "Fragmentet", edhe sot kanë vlerë historiko-shkencore. Por, për teorinë e tij mbi grekërit janë shprehur edhe vetë dy nga biografët dashamirë të Falmerajerit. Historiani Ernst Molden shkruan : "Më në fund, si rezultat i të gjitha hulumtimeve më të reja për tërë kompleksitetin e kësaj çështjeje deri në një shkallë të lartë sigurie mund të shprehet ideja se teoria e Falmerajerit mund të pretendojë për saktësi vetëm në një masë shumë të kufizuar".

Studimet mbi shqiptarët

Studimi i fundit i Falmerajerit ndahet në tri pjesë mbi prejardhjen dhe lashtësinë e shqiptarëve. Çfarë mund të dihet me siguri për bëmat dhe fatin e popullit shqiptar që kur u shfaq për herë të parë në histori deri në rënien e tij në zgjedhën e turqve mbas vdekjes së Skënderbeut.

Falmerajeri merret më shumë me etnogjenezën e shqiptarëve dhe historinë e tyre deri në fillimin e periudhës nën sundimin turk. Njëkohësisht, shkrimi është edhe vazhdim i studimeve të tij për çështjen greke, gjatë shqyrtimit të së cilës dolën dy kampe, ai i "idealistëve", që marrin shkas nga Heladha antike dhe sipas të cilëve grekërit, falë "superioritetit të lindur", së shpejti do të rivendosen në krye të popujve, dhe kampi i "realistëve" (ku ai pa dyshim bënte pjesë), sipas të cilëve duhej të arsyetoje në mënyrë sa më të thjeshtë dhe të mos bashkoheshe me Heladhën, por me Bizantin. Këtu nuk mjaftonte të pranoje vetëm ekzistencën e një periudhe të sllavëve bizantinë; e nevojshme qenkej edhe një sakrificë e dytë: Duhej pranuar edhe se thuajse gjysma e perandorisë së re greke do të popullohej nga pasardhësit e shqiptarëve të ardhur nga Epiri dhe Iliria.

Ashtu si Tunmani dhe Hani, edhe Falmerajeri e mbrojti autoktoninë e shqiptarëve dhe, me një vrull që do ta kishte merituar një objekt edhe më dinjitoz, iu kundërvu tezave të grekut Nikolaos Georgios Nikokles, i cili në disertacionin e tij “Mbi autoktoninë e albanëve, d.m.th. shqiptarëve. Prejardhja dhe fisi”, (De Albanensium sive Schkipitar Origine et Prosapia, Goettingen 1855) kishte pretenduar se shqiptarët qenkëshin dyndur nga Transkaukazi në Europë vetëm pas shek. VII, pak para magjarëve.

Kjo çështje nuk ishte krejt e re, sepse prej kohësh dihej që në lashtësi dhe Mesjetën e hershme, në Kaukazin Lindor ekzistonte një vend, i cili nga grekërit dhe romakët quhej Albania.

Banorët e tij, albanoi përfaqësonin një konglomerat fisesh të ndryshme, pak a shumë të afërm midis tyre, prej të cilëve çdonjëri fliste një dialekt të veçantë. Mbetjet e këtyre dialekteve duhet të jenë ruajtur në gjuhën e udëve. Duke u nisur nga ky fakt, më 1703 Vinçens Zmajeviç, kryepeshkopi i Tivarit, pranoi një dyndje të shqiptarëve nga Kaukazi. Teza e prejardhjes kaukaziane të shqiptarëve në Ballkan sipas Nikoklesit ruhet ende. I fundmi mund ta ketë përqafuar këtë tezë Francesco Tajani.

Falmerajeri e qorton zellin e njëanshëm të Nikoklesit dhe "ndjenjën kombëtare të kuptuar gabim". Në pjesët II e III Falmerajeri sjell një vështrim të përgjithshëm të historisë shqiptare që kur populli shqiptar përmendet për herë të parë në burimet historike deri në vdekjen e Skënderbeut.

Ai u mbështet kryesisht në kronikat bizantine, në analet e Raguzës dhe në literaturën e pakët të dorës së dytë të botuar deri atëherë. Biografisë së Skënderbeut të Marin Barletit, të cilën e quan një "libër heronjsh", ai ia mohon vlerën më të madhe të burimeve dhe në këtë drejtim nuk mbetet krejt vetëm, sepse edhe historianë të tjerë e kanë kritikuar Barletin.

Vepra të zgjedhura

1827 : Geschichte des Kaisertums von Trapezunt (Munich).
1830 : Geschichte der Halbinsel Morea während des Mittelalters. Teil 1: Untergang der peloponnesischen Hellenen und Wiederbevölkerung des leeren Bodens durch slavische Volksstämme (Stuttgart).
1835 : Welchen Einfluß hatte die Besetzung Griechenlands durch die Slawen auf das Schicksal der Stadt Athen und der Landschaft Attika? Oder nähere Begründung der im ersten Bande der Geschichte der Halbinsel Morea während des Mittelalters aufgestellten Lehre über die Enstehung der heutigen Griechen (Stuttgart).
1836 : Geschichte der Halbinsel Morea während des Mittelalters. Teil 2: Morea, durch innere Kriege zwischen Franken und Byzantinern verwüstet und von albanischen Colonisten überschwemmt, wird endlich von den Türken erobert. Von 1250-1500 nach Christus (Tübingen).
1843-44 : Originalfragmente, Chroniken, Inschriften und anderes Material zur Geschichte des Kaisertums Trapezunt (Abhandlungen der Historischen Klasse der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Bd. 3, Abt. 3, pp. 1-159 and Bd. 4, Abt. 1, pp. 1-108).
1845 : Fragmente aus dem Orient (Stuttgart). Available online Arkivuar 7 qershor 2007 tek Wayback Machine
1852 : Denkschrift über Golgotha und das Heilig-Grab: Der Evangelist Johannes, der jüdische Geschichtsschreiber Flavius Josephus und die Gottesgelehrtheit des Orients (Abhandlungen der Historischen Klasse der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Bd. 6, Abt. 3, 643-88).
1853: Das Tote Meer (Abhandlungen der Historischen Klasse der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Bd. 7, Abt. 1, pp. 39-144).
1857: Das albanesische Element in Griechenland. Abt. 1: Über Ursprung und Altertum der Albanesen (Abhandlungen der Historischen Klasse der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Bd. 8, Abt. 2, pp. 417-87).
1860-61 : Das albanesische Element in Griechenland. Abt. 2 und 3: Was man über die Taten und Schicksale des albanesischen Volkes von seinem ersten Auftreten in der Geschichte bis zu seiner Unterjochung durch die Türken nach dem Tode Skander-Bergs mit Sicherheit wissen kann. (Abhandlungen der Historischen Klasse der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Bd. 8, Abt. 3, pp. 657-736 and Bd. 9, Abt. 1, pp. 3-110).
1861 : G.M. Thomas, ed., Gesammelte Werke. Bd. 1: Neue Fragmente aus dem Orient. Bd. 2: Politische und kulturhistorische Aufsätze. Bd. 3: Kritische Versuche. (Leipzig). Available online Arkivuar 7 qershor 2007 tek Wayback Machine
1877 : G.M. Thomas, ed., Fragmente aus dem Orient II(Stuttgart).
1913 : H. Feigl and E. Molden, eds., Schriften und Tagebücher: Fragmente aus dem Orient. Neue Fragmente. Politisch-historische Aufsätze — Tagebücher (in Auswahl) (Munich and Leipzig).
1943 : E. Mika, ed., Byzanz und das Abendland: Ausgewählte Schriften (Vienna).
1949 : F. Dölger, ed., Hagion Oros oder der Heilige Berg Athos (Vienna).
1963 : H. Reidt, ed., Fragmente aus dem Orient (Munich).
1978 : F.H. Riedl, ed., Hagion Oros oder der Heilige Berg Athos (Bozen). ISBN 88-7014-008-3
1978 : A. Kollautz, ed., Antrittsvolesung über Unversalgeschichte, gehalten zu Landshut am 20. November 1862 (Inaugural lecture on universal history, held at Landshut on November 20, 1862) (Der Schlern 52, pp. 123-39).
1980 : Geschichte des Kaisertums von Trapezunt (reprint of 1827 edition) (Hildesheim). ISBN 3-487-00585-9
1984 : E. Thurnher, ed., Reden und Vorreden (Salzburg and Munich). ISBN 3-7025-0198-3
1990 : E. Thurnher, ed., Europa zwischen Rom und Byzanz (Bozen). ISBN 88-7014-576-X
2002 : E. Hastaba, ed., Der Heilige Berg Athos (Bozen). ISBN 88-7283-174-1
2003 : N. Nepravishta, tr., Elementi shqiptar në Greqi (Tirana). ISBN 99927-950-0-X
2007 : Fragmente aus dem Orient (Bozen). ISBN 88-7283-254-3

Burimi i të dhënave

G. Auernheimer, "Fallmerayer, Huntington und die Diskussion um die neugriechische Identität," Südosteuropa 47 (1998), 1-17.
F. Curta, "Byzantium in dark-age Greece (the numismatic evidence in its Balkan context)," Byzantine and Modern Greek Studies 29 (2005), 113-45. PDF online Arkivuar 6 mars 2007 tek Wayback Machine
W. Jens, ed., Kindlers neues Literatur-Lexikon (Munich, 1988-92). ISBN 3-463-43200-5
T. Leeb, Jakob Philipp Fallmerayer: Publizist und Politiker zwischen Revolution und Reaktion (Munich, 1996). ISBN 3-406-10690-0
P. Speck, "Badly ordered thoughts on Philhellenism," in S. Takacs, ed., Understanding Byzantium (Aldershot, 2003), 280-95. ISBN 0-86078-691-9
E. Thurnher, Jahre der Vorbereitung: Jakob Fallmerayers Tätigkeiten nach der Rückkehr von der zweiten Orientreise, 1842-1845 (Vienna, 1995). ISBN 3-7001-2188-1
E. Thurnher, ed., Jakob Philipp Fallmerayer: Wissenschaftler, Politiker, Schriftsteller (Innsbruck, 1993). ISBN 3-7030-0258-1
E. Thurnher, Jakob Philipp Fallmerayers Krisenjahre, 1846 bis 1854: auf Grund der Briefe an Joseph und Anna Streiter in Bozen (Vienna, 1987). ISBN 3-7001-1197-5
G. Veloudis, "Jakob Philipp Fallmerayer und die Enstehung des neugriechischen Historismus," Südostforschungen 29 (1970), 43-90.
N. Wenturis, "Kritische Bemerkungen zu der Diskussion über die neugriechische Identität am Beispiel von Fallmerayer, Huntington, und Auernheimer," Südosteuropa 49 (2000), 308-24.

Lidhje të jashtme