Jump to content

Holodomori

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Holodomori ( ukrainisht: Голодомо́р, IPA: [ɦolodoˈmɔr] ; [1] rrjedh nga ukrainisht: морити голодом, moryty holodom, 'të vrasësh me uri'), [a] [2] [3] i njohur gjithashtu si Terrori-Uri [4] [5] [6] ose Uria e Madhe, [7] ishte një zi buk e shkaktuar nga njeriu në Ukrainën Sovjetike nga viti 1932 deri në vitin 1933 që vrau miliona ukrainas . Holodomori ishte pjesë e më të gjërës uri sovjetike të viteve 1930-1933, e cila preku zonat kryesore prodhuese të grurit në Bashkimit Sovjetik . [8]

Megjithëse studiuesit pajtohen njëzëri se shkaku i urisë ishte dora e njeriut, a përbën apo jo Holodomori një gjenocid mbetet e diskutueshme. [9] Disa historianë arrijnë në përfundimin se zia e bukës ishte planifikuar dhe përkeqësuar nga Josif Stalini për të eliminuar një lëvizje të mundshme ukrainase për pavarësi. [10] Të tjerë sugjerojnë se uria ishte kryesisht pasojë e industrializimit të shpejtë sovjetik dhe kolektivizimit të bujqësisë. [11] [12] [13]

Ukraina ishte një nga shtetet më të mëdha grurëprodhuese në BRSS dhe iu nënshtrua kuotave të paarsyeshme të drithit, më të larta se pjesa tjetër e BRSS-së. [14] [15] Kjo bëri që Ukraina të goditet veçanërisht rëndë nga uria. [8] Vlerësimet e hershme të numrit të vdekjeve nga studiues dhe zyrtarë qeveritarë ndryshojnë shumë. [16] Një deklaratë e përbashkët drejtuar Kombeve të Bashkuara e nënshkruar nga 25 vende në 2003-in deklaroi se 7–10 milionë njerëz vdiqën. [17] Megjithatë, bursa aktuale vlerëson një gamë dukshëm më të ulët, me 3.5 deri në 5 milionë viktima. [18] Ndikimi i përhapur i urisë mbi Ukrainën vazhdon edhe sot e kësaj dite. [19]

Që nga viti 2006, Holodomori është njohur nga Parlamenti Evropian, [20] [21] Ukraina, [22] dhe 25 vende të tjera, si një gjenocid kundër popullit ukrainas të kryer nga qeveria sovjetike.

Etimologjia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Termi Holodomor i përkthyer fjalë për fjalë nga ukrainishtja do të thotë "vdekje nga uria", "vrasje nga uria". [23]Është një përbërje e fjalës ukrainisht: holod 'uri'  ; dhe fjalës ukrainisht: mor 'murtajë' . Shprehja ukrainisht: holodom moryty do të thotë "të shkaktosh vdekjen nga uria". Folja ukrainisht: moryty ( ukrainisht: морити ) do të thotë "të helmosh, të ngasësh deri në rraskapitje ose të mundosh". Forma pësore e kësaj folje në ukrainisht: moryty është ukrainisht: zamoryty [24] Shpeshherë, Holodomorit i janë referuar gjithashtu si uria artificiale, gjenocidi i urisë, uria e terrorit dhe gjenocidi i terrorit . [25]

Është përdorur në shtyp në vitet 1930 në botimet e diasporës ukrainase në Çekosllovaki si Haladamor, [26] dhe nga organizatat e emigrantëve ukrainas në Shtetet e Bashkuara dhe Kanada deri në vitin 1978; [27] [28] [29] në Bashkimin Sovjetik, Ukraina ishte një republikë përbërëse, çdo referencë ndaj urisë u hidhej poshtë si propagandë anti-sovjetike, edhe pas de-stalinizimit në 1956. Kjo situatë vazhdoi deri në deklasifikimin dhe publikimin e historisë në fund të viteve 1980, të cilat e bënë të pamundur mohimin e vazhdueshëm të katastrofës [25]

Liria për të diskutuar rreth Holodomorit erdhi si pjesë e politikës glasnost të hapjes. Në Ukrainë, përdorimi i parë zyrtar i urisë ndodhi në një fjalim të dhjetorit 1987 nga Volodymyr Shcherbytskyi, Sekretari i Parë i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste të Ukrainës, me rastin e 70-vjetorit të republikës. [30] Një tjetër përdorim i hershëm publik në Bashkimin Sovjetik ishte në një fjalim të shkurtit 1988 nga Oleksiy Musiyenko, Zv. Sekretar për çështjet ideologjike i Lidhjes së Shkrimtarëve Sovjetikë në Ukrainë, dega Kiev. [31] [32]

Termi holodomor mendohet të jetë shfaqur për herë të parë në shtyp në Bashkimin Sovjetik më 18 korrik 1988, kur u botua artikulli i Musiyenkos mbi këtë temë. [33] Holodomor është përfshirë tashmë në fjalorin modern, me dy vëllime të gjuhës ukrainase, botuar në vitin 2004, ku përshkruhet si "uri artificiale, e organizuar në një shkallë të gjerë nga një regjim kriminal kundër popullsisë së një vendi". [34]

Holodomori nuk ka dokumentacion përfundimtar për të dëshmuar se Stalini urdhëroi vrasjen masive të ukrainasve. [35] Barkan et al. deklarojnë se termi Holodomor ishte "futur dhe popullarizuar nga diaspora ukrainase në Amerikën e Veriut përpara se Ukraina të bëhej e pavarur". [36]

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shtrirja dhe kohëzgjatja

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Zia e bukës preku RSS të Ukrainës, si dhe RSS Autonome Moldave (pjesë e Ukrainës në atë kohë) në pranverën e vitit 1932, [37] dhe nga shkurti deri në korrik 1933, [38] me më shumë viktima të regjistruara në pranverën e vitit 1933. Pasojat janë të dukshme në statistikat demografike: midis viteve 1926 dhe 1939, popullsia e Ukrainës u rrit me vetëm 6,6%, ndërsa e Rusisë dhe Bjellorusisë u rritën përkatësisht me 16,9% dhe 11,7%. [39] [40]

Nga të korrat e vitit 1932, autoritetet sovjetike arritën të grumbullonin vetëm 4.3 milionë tonë krahasuar me 7.2 milionë tonë nga të korrat e vitit 1931. [38] Racionet në qytete u shkurtuan në mënyrë drastike dhe në dimrin 1932–1933 dhe pranverën e vitit 1933, njerëzit në shumë zona urbane po vdisnin nga uria. [38] Punëtorët e qyteteve furnizoheshin nga një sistem racionimi dhe për këtë arsye mund të ndihmonin herë pas here të afërmit e tyre të uritur në fshat, por racionet u shkurtuan shkallë-shkallë. Deri në pranverën e vitit 1933, banorët e qytetit u përballën gjithashtu me urinë. Në të njëjtën kohë, punëtorëve u shfaqeshin filma agjitacion-propagande që përshkruanin fshatarët si kundërrevolucionarë që fshihnin drithërat dhe patatet në një kohë kur punëtorët, të cilët po ndërtonin "të ardhmen e ndritur" të socializmit, po vdisnin nga uria. 

Raportet e para të kequshqyerjes masive dhe vdekjeve nga uria dolën nga dy zona urbane të qytetit të Umanit, të raportuara në janar 1933 nga rajonet e Vinnytsia dhe Kievit . Nga mesi i janarit 1933, kishte raportime për "vështirësi" ushqimore në zonat urbane, të cilat ishin furnizuar më pak përmes sistemit të racionimit, dhe vdekjet nga uria në mesin e njerëzve të cilëve u refuzohej racioni, sipas dekretit të dhjetorit 1932 të Komitetit Qendror të Partisë Komuniste të Ukrainës. Nga fillimi i shkurtit 1933, sipas raporteve nga autoritetet vendore dhe GPU ukrainase (policia sekrete), zona më e prekur ishte rajoni i Dnipropetrovskut , i cili gjithashtu ishte prekur nga epidemitë e tifos dhe malaries . Rajonet e Odesës dhe Kievit ishin përkatësisht i dyti dhe i treti. Nga mesi i marsit, shumica e raportimeve mbi urinë e kishin origjinën nga Rajoni i Kievit. 

Nga mesi i prillit 1933, Rajoni i Kharkovit arriti në krye të listës së rajoneve më të prekura, ndërsa rajonet e Kievit, Dnipropetrovsk, Odessa, Vinnytsia dhe Donetsk dhe RSS e Moldavisë ishin të radhës në listë. Raportet për vdekje masive nga uria, të datuara nga mesi i majit deri në fillim të qershorit 1933, erdhën nga raionet në Kiev dhe Kharkov. Lista e "rajoneve më pak të prekura" vuri në dukje rajonin e Chernihivit dhe pjesët veriore të rajoneve të Kievit dhe Vinnytsias. Dekreti i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste të Ukrainës i 8 shkurtit 1933 tha se asnjë rast urie nuk duhej të kishte mbetur i patrajtuar. [41] Gazeta Ukrainase Weekly, e cila po gjurmonte situatën në vitin 1933, raportoi vështirësitë në komunikim dhe situatën e tmerrshme në Ukrainë. 

Autoritetet vendore duhej të dorëzonin raporte lidhur me numrat që vuanin nga uria, arsyet e urisë, numrin e vdekjeve nga uria, ndihmën ushqimore të siguruar nga burimet vendore dhe ndihmën e nevojshme ushqimore prej qëndrës. GPU menaxhoi raportimin paralel dhe ndihmën ushqimore në RSS të Ukrainës. Shumë raporte rajonale dhe shumica e raporteve përmbledhëse qëndrore janë të qasshme nga arkivat e sotme qëndrore dhe rajonale të Ukrainës. [41]

Kanibalizmi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Dëshmi të kanibalizmit masiv u dokumentuan gjatë Holodomorit: [42] [43]

Mbijetesa ishte një rraskapitje morale dhe fizike. Një doktoreshë i shkroi një shoqeje në qershor 1933 se ajo nuk ishte bërë ende një kanibale, por "nuk është e sigurt se nuk do të bëhem një deri në momentin që letra ime të arrijë tek ju". Njerëzit e mirë vdiqën të parët. Ata që refuzuan të vidhnin ose të prostituonin vdiqën. Ata që u jepnin ushqim të tjerëve vdiqën. Ata që refuzuan të hanë kufoma vdiqën. Ata që refuzuan të vrisnin të tjerët vdiqën. Prindërit që i rezistuan kanibalizmit vdiqën përpara fëmijëve të tyre. . . . Të paktën 2,505 njerëz u dënuan për kanibalizëm në vitet 1932 dhe 1933 në Ukrainë, megjithëse numri i rasteve ishte sigurisht shumë më i lartë. [44]

Edhe vrasja e fëmijëve për ushqim ishte e zakonshme. Shumë të mbijetuar treguan se disa fqinjë kishin vrarë dhe ngrënë fëmijët e tyre. Një grua, e pyetur se përse e kishte bërë këtë, u përgjigj se "fëmijët e saj nuk do të mbijetonin gjithsesi, por në këtë mënyrë ajo do të mbijetonte". Ajo u arrestua nga policia. Policia dokumentoi gjithashtu raste të rrëmbimit, vrasjes dhe ngrënies së fëmijëve dhe "historitë e fëmijëve të gjuajtur si ushqim" qarkulluan në shumë zona. [26] Një burrë që jetoi urinë në rininë e tij më vonë kujtoi se "gatishmëria e mishit të njeriut në tregje[s] ishte një sekret i hapur dhe i pranuar. Njerëzit ishin të kënaqur" nëse mund ta blinin pasi "nuk kishte asnjë mjet tjetër për të mbijetuar." [45]

Në mars 1933, policia sekrete në provincën e Kievit mblidhte "dhjetë ose më shumë raporte për kanibalizëm çdo ditë", por arriti në përfundimin se "në realitet ka shumë më tepër incidente të tilla", shumica e të cilave nuk raportoheshin. Ata që shpalleshin fajtorë për kanibalizëm shpesh "burgoseshin, ekzekutoheshin ose linçoheshin". Por ndërsa autoritetet ishin të informuara mirë për shtrirjen e kanibalizmit, ata u përpoqën gjithashtu që ky informacion të merrej vesh gjerësisht, shefi i policisë sekrete paralajmëroi “se shënime të shkruara për këtë temë nuk qarkullojnë mes zyrtarëve ku mund të shkaktojnë thashetheme. ". [26]

Shkaqet

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shkaqet kryesore të urisë janë ende të diskutueshme. Disa studiues sugjerojnë se uria ishte pasojë e faktorëve të krijuar nga njeriu dhe atyre natyrorë. [30] Faktori më i përhapur i krijuar nga njeriu ishin ndryshimet e bëra në bujqësi për shkak të industrializimit të shpejtë gjatë Planit të Parë Pesëvjeçar . [11] [12] [13] Ka edhe nga ata që fajësojnë një grup sistematik politikash të ndërmarra nga qeveria sovjetike nën urdhërat e Stalinit, të dizenjuara për të shfarosur ukrainasit. [46] [47] [10] Sipas historianit Stephen G. Wheatcroft, ngjarja që i parapriu zisë së bukës në BRSS ishte një korrje e ulët midis 55 dhe 60 milionë tonë, [38] e cila ka të ngjarë të jetë pjesërisht e shkaktuar nga moti i lagësht dhe fuqia e ulët e tërheqjes, [48] megjithatë statistikat zyrtare raportuan gabimisht një rendiment prej 68.9 milionë tonësh. [49]

Historiani Mark Tauger ka sugjeruar se thatësira dhe moti i lagësht ishin shkaqet e të korrave të ulëta. [50] Mark Tauger teorizoi se shirat e dendur do të ndihmonin korrjen ndërsa Stephen Wheatcroft teorizoi se do ta dëmtonte atë gjë, hipoteza të cilat Natalya Naumenko i vëren si mosmarrëveshje në studim. [51] Një faktor tjetër i teorizuar nga Taugeri që reduktoi të korrat përfshin ndryshkun endemik të bimëve. [50] Megjithatë, në lidhje me sëmundjen e bimëve, Stephen Wheatcroft vëren se zgjerimi sovjetik i sipërfaqes së mbjellë mund ta ketë përkeqësuar problemin.

Sipas Natalya Naumenkos, kolektivizimi në Bashkimin Sovjetik dhe mungesa e industrive të favorizuara ishin kontribuuesit kryesorë të vdekshmërisë nga uria (52% e vdekjeve të tepërta), dhe disa prova tregojnë se kishte diskriminim ndaj ukrainasve dhe gjermanëve etnikë. Lewis H. Siegelbaum, Profesor i Historisë në Universitetin Shtetëror të Miçiganit, thotë se Ukraina u godit veçanërisht rëndë nga kuotat e drithit, të cilat ishin vendosur në nivele të cilat shumica e fermave nuk mund ti arrinin. Të korrat e vitit 1933 ishin të dobëta, së bashku me nivelin jashtëzakonisht të lartë të kuotave, gjë që çoi në kushte urie. Për mungesat u fajësuan sabotimet e kulakëve dhe autoritetet shpërndanë furnizimet e gatshme vetëm në zonat urbane. 

Një hartë e urisë sovjetike të viteve 1932-1933 me zonat më katastrofike të urisë të hijezuara me të zezë

Sipas një dokumenti të Qendrës për Kërkimin e Politikave Ekonomike të botuar në 2021 nga autorët Andrei Markevich, Natalya Naumenko dhe Nancy Qian, rajonet me përqindje më të lartë të popullsisë ukrainase u goditën më fort me politika të planifikuara nga qendra që korrespondojnë me urinë si rritja e shkallës së prokurimit, [52] dhe zonave me shumicë ukrainase iu dhanë një numër më të vogël traktorësh, fakte të cilat gazeta argumenton se tregojnë se kishte diskriminim nga qendra, duke arritur në përfundimin se 92% e vdekjeve nga uria në Ukrainë së bashku me 77% të vdekjeve nga uria në Ukrainë, Rusi dhe Bjellorusi së bashku mund të shpjegohen me njëanshmëri sistematike kundër ukrainasve. [53]

Kolektivizimi dhe kuotat e larta të kërkuara, si dy arsye për urinë, vihen disi në pikëpyetje nga fakti se rajonet e Ukrainës me humbjet më të larta ishin Kievi dhe Kharkivi, të cilët prodhonin sasi shumë më të ulëta të drithit sesa pjesët e tjera të vendit. Oleh Wolowyna komenton se qëndresa fshatare dhe shtypja pasuese e saj ishte një faktor kritik për urinë në Ukrainë dhe pjesë të Rusisë të populluara nga pakicat kombëtare si gjermanët dhe ukrainasit që dyshoheshin se ishin të ndotura nga "fashizmi dhe nacionalizmi borgjez" sipas autoriteteve sovjetike. [54]

Në Ukrainë u zbatua politika kolektivizimi, duke sjellë krizë ekstreme dhe duke kontribuar në zinë e bukës. Në vitet 1929-1930, fshatarët u nxitën të transferonin tokën dhe bagëtinë në fermat shtetërore, në të cilat ata do të punonin si punëtorë ditorë për pagesë në natyrë. [55] Kolektivizimi në Bashkimin Sovjetik, duke përfshirë SSR-në e Ukrainës, nuk ishte i popullarizuar në mesin e fshatarësisë dhe kolektivizimi i detyruar çoi në revolta të shumta fshatare . Plani i parë pesë-vjeçar ndryshoi prodhimin e pritur nga fermat ukrainase, nga prodhimi i njohur i drithit në kulturat e panjohura si panxhari i sheqerit dhe pambuku . Përveç kësaj, situata u përkeqësua nga administrimi i dobët i planit dhe mungesa e menaxhimit të përgjithshëm përkatës. Sasi të konsiderueshme drithërash mbetën të pavjelura dhe—madje edhe kur korreshin—një përqindje e konsiderueshme humbi gjatë përpunimit, transportit ose ruajtjes. 

Mbledhjet dhe eksportet e grurit sovjetik
(në mijëra ton) [56]
Viti i fundit Mbledhjet Eksportet
qershor 1930 16081 1343
qershor 1931 22139 5832
qershor 1932 22839 4786
Qershor 1933 18513 1607

Në verën e vitit 1930, qeveria krijoi një program të ushqimit, gjoja për të rritur eksportet e drithërave. Vjedhja e ushqimit u bë e dënueshme me vdekje ose 10 vjet burg. [55] Eksportet e ushqimit vazhduan gjatë zisë së bukës, megjithëse në një shkallë të zvogëluar. [26] Në lidhje me eksportet, Michael Ellman deklaron se eksportet e drithit 1932-1933 arritën në 1.8 milion ton, e cila do të ishte e mjaftueshme për të ushqyer 5 milion njerëz për një vit. [57]

Është propozuar se udhëheqja sovjetike përdori urinë e krijuar nga vetë ajo për të sulmuar nacionalizmin ukrainas, dhe kështu veprimi mund të bjerë nën përkufizimin ligjor të gjenocidit. [42] [11] [58] [13] [59] [60] Për shembull, politika të veçanta dhe veçanërisht vdekjeprurëse u miratuan në Ukrainën Sovjetike dhe u kufizuan kryesisht në Ukrainën Sovjetike në fund të 1932 dhe 1933.

Nën politikën e kolektivizmit, fermerët jo vetëm që u privuan nga pronat e tyre, por një pjesë e madhe u internua gjithashtu në Siberi pa patur asnjë mjet mbijetese. [61] Ata që mbetën pas dhe u përpoqën të shpëtonin nga zonat e urisë u urdhërua të pushkatoheshin. Kishte individë të huaj që ishin dëshmitarë të kësaj mizorie dhe efekteve të saj. Për shembull, rrëfimi i Arthur Koestlerit, një gazetar hungarezo-britanik, përshkruan vitet e pikut të Holodomorit duke përdorur këto fjalë:

Në çdo stacion [treni] kishte një turmë fshatarësh të veshur me lecka, që ofronin ikona dhe li (bima) në këmbim të një racioni bukë. Gratë po i ngrinin foshnjat e tyre te dritaret e ndarjes - foshnja të dhimbshme dhe të tmerrshme me gjymtyrë si shkopinj, bark të fryrë, koka të mëdha kufomash që rrinin mbi qafa të holla. [62]

Kolektivizimi dhe shpjegimi i kuotave të larta të prokurimit për urinë vihet në pikëpyetje nga fakti se rajonet e Ukrainës me humbjet më të larta ishin Kievi dhe Kharkiv, të cilat prodhonin sasi shumë më të ulëta drithërash se pjesët e tjera të vendit. [54] Një shpjegim i mundshëm për këtë ishte se Kharkiv dhe Kiev përmbushën dhe mbi përmbushën prokurimet e tyre të drithit në vitin 1930, gjë që çoi në dyfishimin e kuotave të tyre të prokurimit në këto rajone në 1931 krahasuar me rritjen mesatare kombëtare në normën e prokurimit prej 9%. Ndërsa në Kharkiv dhe Kiev u rritën kuotat e tyre, rajoni i Odesa-s dhe disa rajone të rajonit Dnipropetrovsk u ulën kuotat e tyre të prokurimit. [63]

Politika shtypëse

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Një "dërrasë e zezë" e botuar në gazetën "Nën flamurin e Leninit" në janar 1933 - një "listë e zezë" që identifikon kolhoze të veçanta dhe ndëshkimin e tyre në Bashtanka Raion, krahina Mykolayiv, Ukrainë.

Disa politika shtypëse u zbatuan në Ukrainë menjëherë para, gjatë dhe pas zisë së bukës, duke përfshirë, por pa u kufizuar në përndjekjen kulturore-fetare, Ligjin e Spikelets, Listën e Zezë, sistemin e brendshëm të pasaportave dhe kërkesat e ashpra të grurit.

Para zisë së bukës

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Krijuesi i termit gjenocid, Raphael Lemkin e konsideroi shtypjen e Kishës Ortodokse si një degë gjenocidi kundër ukrainasve kur vihet në pah me urinë e Holodomorit. [64] Kolektivizimi nuk përfshinte vetëm marrjen e tokës nga fermerët, por edhe mbylljen e kishave, djegien e ikonave dhe arrestimin e priftërinjve. [65] Duke e lidhur kishën me regjimin carist, [65] shteti sovjetik vazhdoi të minonte kishën nëpërmjet shpronësimeve dhe shtypjes. [66] Ata ndërprenë mbështetjen financiare të shtetit për kishën dhe laicizuan shkollat e kishës. [65]

Në fillim të vitit 1930, 75% e famullive autoqefaliste në Ukrainë ishin persekutuar nga autoritetet sovjetike. [67] GPU nxiti një gjyq spektakolar i cili denoncoi Kishën Ortodokse në Ukrainë si një "organizatë nacionaliste, politike, kundërrevolucionare" dhe nxiti një "vetëshpërbërje" të organizuar. [67] Megjithatë Kisha më vonë u lejua të riorganizohej në dhjetor 1930 nën një udhëheqës kozmopolit pro-sovjetik, Ivan Pavlovsky, megjithatë spastrimet e Kishës u rindezën gjatë Spastrimit të Madh . [67]

Gjatë zisë së bukës

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

"Dekreti për Mbrojtjen e Pronës Socialiste", i mbiquajtur nga fermerët Ligji i Spikelets, u miratua më 7 gusht 1932. Qëllimi i ligjit ishte mbrojtja e pronës së fermave kolektive të kolkozëve . Ai u quajt Ligji i Spikelets sepse lejonte që njerëzit të ndiqeshin penalisht për grumbullimin e grurit të mbetur nga fushat. Më shumë se 200,000 njerëz u dënuan sipas këtij ligji. [57]

Stalini i shkroi një letër Lazar Kaganovichit më 11 shtator 1932, pak para se Kaganovich dhe Vyacheslav Molotovi të emëroheshin kryetarë të komisioneve speciale për të mbikëqyrur blerjet e drithit në Ukrainë dhe Kuban (një rajon i populluar kryesisht nga ukrainas etnikë në atë kohë), në të cilën Stalini i kërkonte Kaganovichit të detyrojë Ukrainën në konformitet absolut:

Gjëja e parë tani është Ukraina. Çështjet në Ukrainë tashmë janë keq. Keq nga pikëpamja e vijës së Partisë. Thuhet se janë 2 oblaste të Ukrainës (Kievi dhe Dnipropetrovsku,mesa duket) ku më shumë se komitete krahinore të partisë (raikomy) kanë dalë kundra planit të kuotave të grurit, duke i konsideruar jorealiste. Në të tjerë raikomy, ata konfirmojnë, çështja nuk është më mirë. Si ju duket kjo? Kjo nuk është një parti, por një parlament, një karikaturë e një parlamenti. Në vend që të drejtojë distriktet,Kosiori është duke u lëkundur mes direktivave të Komitetit Qendror të PKBSH dhe kërkesave të komiteteve të partisë së qarkut dhe lëkundet deri në fund. Lenini kishte të drejtë, kur tha se një person të cili i mungon kurajo në momentin e nevojshëm për të shkuar kundra rrymës nuk mund të jetë një lider i vërtetë bolshevik. Keq prej pikëpamjes së vijës së shtetit sovjetik. Çubari nuk është lider. Keq nga pikëpamja e Direktoratit Politik të Shtetit. Redensit i mungon energjia për të drejtuar luftën kundra kundërrevolucionit në një republikë kaq të madhe dhe të veçantë si Ukraina. Nqs nuk e ndreqim tani situatën në Ukrainë, ne mund ta humbim Ukrainën. Merrni parasysh se Piłsudski nuk po sheh ëndërra me sy hapur, dhe se agjentët e tij në Ukrainë janë shumë më të fortë sesa e imagjinojnë Redensi ose Kosiori. Gjithashtu konsideroni se brenda Partisë Komuniste Ukrainase (500,000 anëtarë, ha, ha) nuk janë pak (po, jo pak!) elementë të vyshkur në mënyrë të ndërgjegjshme ose të pandërgjegjshme janë ndjekës të Petliuras dhe në analizën finale agjentë të Pilsudskit. Nqs situata përkeqësohet, këta elementë nuk do të ngurrojnë të hapin një front brenda (dhe jashtë) Partisë, kundra Partisë. Më e keqja e të gjithave, lidershipi ukrainas nuk i shikon këto rreziqe... Vijini vetes detyrën e kthimit të Ukrainës në kohën më të shkurtër të mundshme në një fortesë sovjetike, në republikën më pak të tjetërsueshme. Mos u merakosni për paratë në këtë qëllim.[68]

Sistemi i listës së zezë u zyrtarizua në vitin 1932 me dekretin e 20 nëntorit "Lufta kundër ndikimit të kurkulit në fermat kolektive"; [69] listimi i zi, ishte një nga elementët e agjitacion-propagandës në Bashkimin Sovjetik, dhe veçanërisht në Ukrainë dhe në rajonin Kuban etnikisht ukrainas në vitet 1930. Një ferme kolektive në listën e zezë, fshati ose raioni (rreth) i kërkoheshin kreditë monetare dhe paradhëniet e drithit, dyqanet i mbylleshin, furnizimet me drithëra, bagëtitë dhe ushqimet i konfiskoheshin si ndëshkim dhe në fund ndodhte ndërprerja e tregtisë. [69]

Midis janarit dhe mesit të prillit 1933, një faktor që kontribuoi në rritjen e vdekjeve brenda rajoneve të caktuara të Ukrainës gjatë kësaj periudhe ishte kërkimi i pandërprerë për drithërat e supozuara të fshehura nga konfiskimi i të gjitha lëndëve ushqimore nga disa familje, të cilën Stalini e miratoi në mënyrë implicite nëpërmjet një telegrami që ai i dërgoi më 1 janar 1933 qeverisë ukrainase duke i kujtuar fermerëve ukrainas dënimet e rënda për mosdorëzimin e grurit të fshehur. [54]

Afër fundit dhe pas zisë së bukës

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në Ukrainë, pati një spastrim masiv të zyrtarëve komunistë në të gjitha nivelet. Sipas Oleh Wolowyna, 390 grupe "anti-sovjetike, kundërrevolucionare kryengritëse dhe shoviniste" u eliminuan duke rezultuar në 37,797 arrestime, që çuan në 719 ekzekutime, 8,003 njerëz u dërguan në kampet Gulagu dhe 2,728 u dërguan në mërgim të brendshëm. [54] 120,000 individë në Ukrainë u rishikuan në 10 muajt e parë të 1933 në një spastrim nga lart-poshtë të partisë komuniste që rezultoi në 23% të njerëzve të eleminuar si elementë në dukje armiq të klasës. [54] Sekretari i Oblastit të Kharkivit iu referua "turmës borgjezo-nacionaliste" si "armiq të klasës" megjithëse afër fundit të zisë së bukës. [70]

Pavarësisht krizës, qeveria sovjetike refuzoi të kërkonte ndihmë të huaj për urinë dhe me këmbëngulje mohoi ekzistencën e saj. [38] Çfarë ndihme u dha u shpërnda në mënyrë selektive për të ruajtur sistemin e fermave kolektive. Oblastet prodhuese të drithërave në Ukrainë si Dnipropetrovsku iu dha më shumë ndihmë në një kohë më të hershme sesa rajonet e prekura më rëndë si Kharkivi, të cilat prodhonin më pak drithë. [54] Jozef Stalini kishte cituar Vladimir Leninin gjatë zisë së bukës duke deklaruar: " Ai që nuk punon, as nuk do të hajë ". [57]

Racioni i ushqimit në Ukrainë u përcaktua sipas kategorive të qyteteve (ku jetonte, me kryeqytetet dhe qendrat industriale që iu dha shpërndarje preferenciale), kategoritë e profesioneve (me punëtorët industrialë dhe hekurudhat që iu dha përparësi ndaj punëtorëve dhe inteligjencës), statusi në njësinë familjare (me personat e punësuar që kanë të drejtë për racione më të larta se të moshuarit), dhe llojin e vendit të punës në lidhje me industrializimin (me ata që kanë punuar në përpjekje industriale pranë fabrikave të çelikut të preferuar në shpërndarje mbi ata që kanë punuar në zonat rurale ose në ushqim). [71]

Zonat e shpopulluara nga uria u ripopulluan nga rusët në oblastet Zaporizhzhya, Donetsk dhe Luhansk, por jo aq shumë në Ukrainën qendrore. Në disa zona ku shpopullimi ishte për shkak të migrimit dhe jo të vdekshmërisë, ukrainasit u kthyen në vendet e tyre të banimit për të gjetur shtëpitë e tyre të pushtuara nga rusët, duke çuar në luftime të gjera midis fermerëve ukrainas dhe kolonëve rusë. Përleshje të tilla bënë që rreth një milion kolonë rusë të kthehen në shtëpi. [72]

Pasojat dhe pritja e menjëhershme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Megjithë përpjekjet e autoriteteve sovjetike për të fshehur shkallën e katastrofës, ajo u bë e njohur jashtë vendit falë botimeve të gazetarëve Gareth Jones, Malcolm Muggeridge, Ewald Ammende, Rhea Clyman, disa fotografive të bëra nga inxhinieri Alexander Wienerberger dhe të tjerë. Për të mbështetur mohimin e tyre të urisë, sovjetikët pritën perëndimorë të shquar si George Bernard Shaw, ish-kryeministrin francez Édouard Herriot dhe të tjerë në fshatrat Potemkin, të cilët më pas bënë deklarata se nuk kishin parë uri. [73] [74] [75]

Gjatë pushtimit gjerman të Ukrainës, autoritetet pushtuese lejuan botimin e artikujve në gazetat vendore rreth Holodomorit dhe krime të tjera komuniste, por ata gjithashtu nuk donin t'i kushtonin shumë vëmendje kësaj çështje për të shmangur nxitjen e ndjenjave nacionaliste.  Në vitin 1942, Stepan Sosnovy, një agronom në Kharkiv, botoi një kërkim statistikor gjithëpërfshirës mbi numrin e viktimave të Holodomorit, bazuar në dokumente nga arkivat sovjetike. [76]

Numri i të vdekurve

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Një hartë e shpopullimit të Ukrainës dhe Rusisë jugore nga viti 1929 deri në vitin 1933, me territore që nuk ishin pjesë e shtetit sovjetik gjatë zisë së bukës në ngjyrë të bardhë

Bashkimi Sovjetik e mohoi për shumë kohë sezia e bukës kishte ndodhur. NKVD (dhe më vonë KGB ) kontrolloi arkivat për periudhën e Holodomorit dhe i vuri në gatishmëri të dhënat përkatëse shumë ngadalë. Numri i saktë i viktimave mbetet i panjohur dhe ndoshta është e pamundur të vlerësohet edhe brenda një kufiri gabimi prej njëqind mijë vdekjesh. [77] Megjithatë, nga fundi i vitit 1933, miliona njerëz kishin vdekur nga uria ose kishin vdekur ndryshe në mënyrë të panatyrshme në republikat sovjetike. Në vitin 2001, bazuar në një sërë të dhënash zyrtare demografike, historiani Stephen G. Wheatcroft vuri në dukje se statistikat zyrtare të vdekjeve për këtë periudhë u trysnuan në mënyrë sistematike dhe tregoi se shumë vdekje ishin çregjistruar. [78]

Vlerësime të tjera vijnë nga diskutimet e regjistruara midis liderëve botërorë. Në një bisedë të gushtit 1942, Stalini i dha Winston Churchill vlerësimet e tij për numrin e " kulakëve " që u shtypën për rezistencën ndaj kolektivizimit si 10 milionë, në të gjithë Bashkimin Sovjetik, dhe jo vetëm në Ukrainë. Kur përdori këtë numër, Stalini la të kuptohej se ai përfshinte jo vetëm ata që humbën jetën, por edhe ata që u dëbuan me forcë. [79] [80]

Ka variacione në opinionin akademik nëse duhet të numërohen vdekjet në kampet e punës në Gulag apo vetëm ata që kanë vdekur nga uria në shtëpi. Vlerësimet para hapjes së arkivit varionin shumë si: 2.5 milionë ( Volodymyr Kubiyovych ); [80] 4.8 milionë (Vasyl Hryshko); [80] dhe 5 milionë ( Robert Conquest ). [81]

Në vitet 1980, demografi dhe historiani disident Alexander P. Babyonyshev (duke shkruar si Sergei Maksudov) vlerësoi zyrtarisht vdekshmërinë e pallogaritur të fëmijëve në 1933 në 150,000, [82] duke çuar në një llogaritje se numri i lindjeve për vitin 1933 duhet të rritet nga 471,000 në 621,000 (ulur nga 1,184,000 në 1927).  Duke patur parasysh karakteristika konstante, një rritje natyrore e popullsisë për vitin 1933 do të ishte 97,000 (në krahasim me rënia e regjistruar prej 1,379,000). Kjo ishte pesë herë më pak se rritja në tre vitet e mëparshme (1927-1930). Ekstrapolimi drejtvizor i popullsisë (vazhdim i ndryshimit të mëparshëm neto) ndërmjet regjistrimeve në 1927 dhe 1936 do të ishte +4.043 milion, që krahasohet me një ndryshim të regjistruar -538,000. Ndryshimi i përgjithshëm në lindje dhe vdekje arrin në 4.581 milionë njerëz më pak, por nëse kjo u arrit përmes faktorëve të zgjedhjes, sëmundjes apo urisë nuk do të dihet kurrë plotësisht. 

Në vitet 2000, pati debate midis historianëve dhe shoqërisë civile për numrin e vdekjeve pasi u publikuan dosjet sovjetike dhe u ngrit tensioni midis Rusisë dhe presidentit ukrainas Viktor Jushchenko . Jushçenko dhe politikanë të tjerë ukrainas dhanë shifrat prej shtatë deri në dhjetë milionë viktimash. [12] [83] [84] [85] Jushçenko deklaroi në një fjalim për Kongresin e Shteteve të Bashkuara se Holodomori "u mori jetën 20 milionë ukrainasve". [86] [87] Ish- kryeministri kanadez Stephen Harper lëshoi një deklaratë publike duke dhënë numrin e të vdekurve në rreth 10 milionë. [88] [89] [90]

Historiani David R. Marples dha një shifër prej 7.5 milionë viktimash në 2007. [91] Gjatë një konference ndërkombëtare të mbajtur në Ukrainë në 2016, Holodomor 1932–1933 humbja e kombit ukrainas, në Universitetin Kombëtar të Kievit Taras Shevchenko, u pretendua se gjatë Holodomorit u vranë 7 milionë ukrainas, dhe në total, 10 milionë njerëz vdiqën nga uria në të gjithë BRSS. [92]

Megjithatë, përdorimi i shifrave prej 7 deri në 20 milionë është kritikuar nga historianët Timothy D. Snyder dhe Stephen G. Wheatcroft . Snyder shkroi: "Presidenti Viktor Jushçenko i bën një dëm të rëndë vendit të tij duke pretenduar dhjetë milionë vdekje, duke ekzagjeruar kështu numrin e ukrainasve të vrarë me 3 herë; por është e vërtetë që uria në Ukrainë e viteve 1932-1933 ishte rezultat i vendimeve politike të qëllimshme dhe vrau rreth tre milionë njerëz”. [90] Në një email për Postmedia News, Wheatcroft shkroi: "Më vjen keq që Stephen Harper dhe politikanë të tjerë kryesorë perëndimorë po vazhdojnë të përdorin shifra të tilla të ekzagjeruara për vdekshmërinë nga uria në Ukrainë" dhe "nuk ka absolutisht asnjë bazë për të pranuar një shifër prej 10 milionë ukrainasish të vdekur si pasojë e urisë së 1932-1933." [88] [89] [93] Në vitin 2001, Wheatcroft kishte llogaritur humbjen totale të popullsisë (duke përfshirë lindjet e vdekura ) në të gjithë Bashkimin në 10 milion dhe ndoshta deri në 15 milion midis 1931 dhe 1934, duke përfshirë 2.8 milion (dhe ndoshta deri në 4.8 milion më tepër vdekje) dhe 3.7 milionë (deri në 6.7 milionë) humbje të popullsisë duke përfshirë humbjet nga lindja në Ukrainë. [78]

Statistikat e deklasifikuara sovjetike
(në mijëra) [80]
viti Lindjet Të vdekur Shtesa natyrore
1927 1,184 523 661
1928 1,139 496 643
1929 1081 539 542
1930 1023 536 487
1931 975 515 460
1932 782 668 114
1933 471 1850 −1379
1934 571 483 88
1935 759 342 417
1936 895 361 534
Uria gjatë Holodomorit, 1933
Kalimtarët dhe kufoma e një njeriu në një rrugë të Kharkivit, 1932

Mikhail Gorbachev, i lindur në një familje të përzier ruso-ukrainase, përjetoi zinë e bukës në Stavropol Krai, Rusi. Ai kujtoi në një kujtim se "Në atë vit të tmerrshëm [1933] gati gjysma e popullsisë së fshatit tim të lindjes, Privolnoye, vdiq nga uria, duke përfshirë dy motrat dhe një vëlla të babait tim." [94]

Mohimi dhe nënvlerësimi sovjetik dhe perëndimor

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Daily Express, 6 gusht 1934

Studiuesit e konsiderojnë mohimin e Holodomorit si pohimin se uria e viteve 1932-1933 në Ukrainën Sovjetike nuk ndodhi. [95] [96] Mohimi i ekzistencës së urisë ishte pozicioni i shtetit sovjetik dhe u pasqyrua si në propagandën sovjetike ashtu edhe në punën e disa gazetarëve dhe intelektualëve perëndimorë duke përfshirë George Bernard Shaw, Walter Duranty dhe Louis Fischer . [97] Në Britani dhe Shtetet e Bashkuara, rrëfimet e dëshmitarëve pamorë të mbledhura nga gazetari i pavarur uellsian Gareth Jones [98] [99] dhe nga komunisti amerikan Fred Beal [100] u pritën me mosbesim të gjerë. [101] [102]

Në Bashkimin Sovjetik, çdo diskutim për urinë ishte plotësisht i ndaluar. Historiani ukrainas Stanislav Kulchytsky tha se qeveria sovjetike e urdhëroi atë të falsifikonte gjetjet e tij dhe ta përshkruante zinë e bukës si një fatkeqësi natyrore të pashmangshme, për të shfajësuar Partinë Komuniste dhe për të mbështetur trashëgiminë e Stalinit. [103]

Në politikën moderne

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ngjarja konsiderohet një gjenocid nga Ukraina [104] dhe Parlamenti Evropian, [105] dhe dhoma e ulët e parlamentit të Rusisë dënoi regjimin sovjetik "që ka lënë pas dore jetën e njerëzve për arritjen e qëllimeve ekonomike dhe politike". [106]

Strategjia e Rusisë në luftën kundër Ukrainës në vitin 2022 ka tërhequr paralele me Holodomorin për pengimin e qëllimshëm të furnizimeve me ndihma për civilët, bllokimin e porteve të Ukrainës që kërcënuan të shkaktonin zi buke në vende të tjera dhe shënjestrimin e qëllimshëm të infrastrukturës civile për të privuar ukrainasit nga nevojat jetike. [107] [108] Që nga fillimi i majit 2022, Ministria e Mbrojtjes e Ukrainës pretendon se forcat ruse kanë plaçkitur të paktën 500,000 tonë drithë nga fermerët që nga fillimi i pushtimit. Kjo grabitje përfshin sekuestrimin e pajisjeve të fermave industriale, si traktorët, dhe detyrimin e fermerëve të dorëzonin 70% të rendimenteve të tyre të drithit. [109] Përdorimi i urisë nga Rusia si një armë lufte në vitin 2022 është cituar si pjesë e një modeli gjenocidal në një raport të madh nga 35 ekspertë ligjorë dhe gjenocidesh. [110]

Njohja nga qeveria e Holodomorit

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Njohja e Holodomorit sipas vendit

Pas fushatave të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Ukrainës për njohjen e Holodomorit si gjenocid, parlamentet dhe qeveritë e vendeve të ndryshme kanë lëshuar deklarata duke e njohur Holodomorin si gjenocid duke përfshirë Ukrainën [22] dhe 14 vende të tjera, as of 2006 , duke përfshirë Australinë, Kanadanë, Kolumbinë, Gjeorgjinë, Meksikën, Perunë dhe Poloninë.

Në nëntor 2022, Holodomori u njoh si gjenocid nga Gjermania, Irlanda, [111] Moldavia, [112] Rumania, [113] dhe opozita bjelloruse në mërgim . [114] Papa Françesku e krahasoi luftën ruse në Ukrainë me shkatërrimin e saj të synuar të infrastrukturës civile me "gjenocidin e tmerrshëm të Holodomorit", gjatë një fjalimi në Sheshin e Shën Pjetrit. [115]

Vendet që e njohin Holodomorin si gjenocid:

 

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Jones 2017.
  2. ^ Graziosi 2005.
  3. ^ Werth 2007.
  4. ^ Davies 2006.
  5. ^ Baumeister 1999.
  6. ^ Sternberg & Sternberg 2008.
  7. ^ Boriak & von Hagen 2009.
  8. ^ a b Leonavičius & Ozolinčiūtė 2019.
  9. ^ Davies & Wheatcroft 2004; Tauger 2001; Getty 2000; Suny 2017
  10. ^ a b Engerman 2009.
  11. ^ a b c Kulchytsky2007- Evidential Gaps.
  12. ^ a b c Fawkes 2006.
  13. ^ a b c Marples 2005.
  14. ^ Selden 1982.
  15. ^ Chamberlin 1933.
  16. ^ Wheatcroft 2001.
  17. ^ Yefimenko 2021.
  18. ^ Gorbunova & Klymchuk 2020; Ye 2020; Marples 2007: "Still, the researchers have been unable to come up with a firm figure of the number of victims. Conquest cites 5 million deaths; Werth from 4 to 5 million; and Kul'chyts'kyi 3.5 million."; Mendel 2018: "The data of V. Tsaplin indicates 2.9 million deaths in 1933 alone."; Yefimenko 2021
  19. ^ Gorbunova & Klymchuk 2020.
  20. ^ Deutsche Welle, Dec 2022.
  21. ^ Dahm, Julia (15 dhjetor 2022). "EU parliament votes to recognise 'Holodomor' famine as genocide". Euractiv. Marrë më 20 dhjetor 2022. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ a b c Rada, Nov. 2006.
  23. ^ Werth 2010.
  24. ^ SumInUa Dictionary 2010.
  25. ^ a b Serbyn 2005.
  26. ^ a b c d Applebaum 2017.
  27. ^ Hryshko 1983.
  28. ^ Dolot 1985.
  29. ^ Hadzewycz, Zarycky & Kolomayets 1983.
  30. ^ a b Graziosi 2004.
  31. ^ Musiienko 1988.
  32. ^ US Commission Report vol.1.
  33. ^ Mace 2008.
  34. ^ Busel 2001.
  35. ^ Getty 2018.
  36. ^ Barkan, Cole & Struve 2007.
  37. ^ Pyrih, 1990; No. 1-132.
  38. ^ a b c d e Davies & Wheatcroft 2004.
  39. ^ USSR Census 1939.
  40. ^ Demoscope Weekly 2012.
  41. ^ a b Pyrih, 1990; No. 343-403.
  42. ^ a b Margolis 2003.
  43. ^ Sokur 2008.
  44. ^ Snyder 2010.
  45. ^ Korn, Radice & Hawes 2001.
  46. ^ Ellman 2005.
  47. ^ Davies & Wheatcroft 2002.
  48. ^ Wheatcroft 2018.
  49. ^ Marples 2002.
  50. ^ a b Tauger 2001.
  51. ^ Naumenko 2021.
  52. ^ Qian 2021.
  53. ^ Markevich, Naumenko & Qian 2021.
  54. ^ a b c d e f Wolowyna 2021.
  55. ^ a b Reid 2017.
  56. ^ Davies, Tauger & Wheatcroft 1995.
  57. ^ a b c Ellman 2007.
  58. ^ Finn 2008.
  59. ^ Bilinsky 1999.
  60. ^ Kulchytsky 2006.
  61. ^ Shifman 2015.
  62. ^ Marton 2007.
  63. ^ Harvard Ukrainian Research Institute 2022.
  64. ^ Serbyn 2015.
  65. ^ a b c Fitzpatrick 1994.
  66. ^ Viola 1999.
  67. ^ a b c Bociurkiw 1982.
  68. ^ Mace, James E. (vjeshtë 2003). "Is the Ukrainian Genocide a Myth?" (PDF). Canadian-American Slavic Studies. 376 (3): 45–52. doi:10.1163/221023903X00378. Marrë më 25 mars 2023. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  69. ^ a b Andriewsky 2015.
  70. ^ Kharkiv Oblast secretary 1933.
  71. ^ Malko 2021.
  72. ^ Nalyvayko & Bulanenko 2016.
  73. ^ Loroff, Vincent & Kuryliw 2015.
  74. ^ Shaw etj. 1934.
  75. ^ Thevenin 2005.
  76. ^ Sosnovy 1953.
  77. ^ Soldatenko 2003.
  78. ^ a b Uytkroft 2001.
  79. ^ Berezhkov 1993.
  80. ^ a b c d Kulchytsky 2002.
  81. ^ Conquest 2002.
  82. ^ Maksudov 1981.
  83. ^ Sheeter 2007.
  84. ^ Kulchytsky 2003.
  85. ^ Yushchenko 2007.
  86. ^ Yushchenko 2005.
  87. ^ "Congressional Record House Articles". Congress.gov. 6 prill 2005. Marrë më 23 prill 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  88. ^ a b Kyiv Post 2010.
  89. ^ a b O’Neil 2010.
  90. ^ a b Snyder 2009.
  91. ^ Marples 2007.
  92. ^ Shevchenko University news 2016.
  93. ^ Wheatcroft 2000.
  94. ^ Gorbachev 2006.
  95. ^ Radzinsky 1996.
  96. ^ Conquest 2001.
  97. ^ Radzinsky 1996; Pipes 1995; Ukrainian Weekly 2002; Mace 2004; Totten, Parsons & Charny 2004
  98. ^ "Welsh journalist who exposed a Soviet tragedy". Wales Online, Western Mail and the South Wales Echo. 13 nëntor 2009. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  99. ^ "Famine Exposure: Newspaper Articles relating to Gareth Jones' trips to The Soviet Union (1930–35)". garethjones.org. Marrë më 7 prill 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  100. ^ Beal 2021.
  101. ^ Disler 2018.
  102. ^ Brown 2009.
  103. ^ Levy 2009.
  104. ^ InfoUkes Staff 2009.
  105. ^ European Pravda 2022.
  106. ^ National Museum of the Holodomor 2019.
  107. ^ de Waal & Murdoch 2022.
  108. ^ Santora & Vinograd 2022.
  109. ^ Lister & Fylyppov 2022.
  110. ^ Diamond 2022.
  111. ^ Stewart 2022.
  112. ^ desk, The Kyiv Independent news (2022-11-24). "Romania, Moldova, Ireland recognize Holodomor as genocide against Ukrainian people". The Kyiv Independent. Marrë më 2022-11-25. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  113. ^ a b Ukrinform 2022c.
  114. ^ "Romania and Belarus' opposition recognized Holodomor as a genocide of Ukrainians". The New Voice of Ukraine (në anglishte amerikane). Yahoo! News. 2022-11-24. Marrë më 2022-11-25.
  115. ^ Pianigiani 2022.
  116. ^ a b c d e f g h i j k l m n Ucrainica Research 2009.
  117. ^ "Belgium's House of Representatives recognises Holodomor as genocide of Ukrainians". Arkivuar nga origjinali më 10 mars 2023. Marrë më 10 mars 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  118. ^ National Museum of the Holodomor 2022b.
  119. ^ "Aprovado reconhecimento do Holodomor como genocídio contra ucranianos" [Approved recognition of Holodomor as genocide against Ukrainians]. Senado Federal (në portugalishte braziliane). Arkivuar nga origjinali më 3 maj 2022. Marrë më 14 dhjetor 2022.
  120. ^ "Bulgarian parliament recognizes Holodomor as genocide against Ukrainian people". The Kyiv Independent. 1 shkurt 2023. Arkivuar nga origjinali më 30 maj 2023. Marrë më 1 shkurt 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  121. ^ "Bulgaria's National Assembly declares the Holodomor In Ukraine a genocide". 1 shkurt 2023. Arkivuar nga origjinali më 3 shkurt 2023. Marrë më 1 shkurt 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  122. ^ National Museum of the Holodomor 2022a.
  123. ^ "French Parliament recognizes Holodomor as genocide against Ukrainian people". 29 mars 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  124. ^ "Reconnaissance et condamnation de la grande famine de 1932-1933, connue sous le nom d'Holodomor, comme génocide" [Recognition and condemnation of the great famine of 1932-1933, known as the Holodomor, as genocide]. Assemblée nationale (në frëngjisht). Arkivuar nga origjinali më 29 janar 2023. Marrë më 30 mars 2023.
  125. ^ "French Senate recognizes 1932-1933 Holodomor as genocide of Ukrainian people". Ukrinform. 17 maj 2023. Arkivuar nga origjinali më 21 maj 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  126. ^ Sitnikova, Iryna (30 nëntor 2022). "Німеччина визнала Голодомор геноцидом українського народу" [Germany recognized the Holodomor with the genocide of the Ukrainian people] (në ukrainisht). Arkivuar nga origjinali më 30 nëntor 2022. Marrë më 30 nëntor 2022.
  127. ^ "Segja hungursneyð í Úkraínu hafa verið hópmorð" [Say the famine in Ukraine was mass murder]. Morgunblaðið (në islandisht). 23 mars 2023. Marrë më 23 mars 2023.
  128. ^ "Iceland recognizes Holodomor as genocide against Ukrainians". The Kyiv Independent (në anglisht). 23 mars 2023. Marrë më 28 mars 2023.
  129. ^ "Iceland recognizes Holodomor as genocide against Ukrainian people". Arkivuar nga origjinali më 30 maj 2023. Marrë më 23 mars 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  130. ^ Ukrinform 2022b.
  131. ^ "Luxembourg's parliament recognizes Holodomor as genocide against Ukrainians". 14 qershor 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  132. ^ "Romania, Moldova, Ireland recognize Holodomor as genocide against Ukrainian people". 24 nëntor 2022. Arkivuar nga origjinali më 21 dhjetor 2022. Marrë më 24 nëntor 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  133. ^ "Parlamento de Portugal reconheceu a Holodomor de 1932–1933 na Ucrânia como Genocídio contra o povo Ucraniano" [Parliament of Portugal recognized the Holodomor of 1932–1933 in Ukraine as Genocide against the Ukrainian people] (në portugalisht). Arkivuar nga origjinali më 1 prill 2021. Marrë më 25 nëntor 2022.
  134. ^ "UZNESENIE NÁRODNEJ RADY SLOVENSKEJ REPUBLIKY z 12. decembra 2007 k Deklarácii Národnej rady Slovenskej republiky k hladomoru v rokoch 1932 – 1933 v bývalom Sovietskom zväze, zvlášť na Ukrajine (tlač 467 – upravené znenie)" [RESOLUTION OF THE NATIONAL COUNCIL OF THE SLOVAK REPUBLIC of December 12, 2007 on the Declaration of the National Council of the Slovak Republic on the famine of 1932-1933 in the former Soviet Union, especially in Ukraine (print 467 - modified text)] (në sllovakisht). Marrë më 30 nëntor 2022.
  135. ^ Angleški, S. T. A. (23 maj 2023). "Slovenia recognizes Holodomor as genocide". Slovenia Times (në anglishte amerikane). Arkivuar nga origjinali më 24 maj 2023. Marrë më 24 maj 2023.
  136. ^ "Slovenija gladomor priznala za genocid, Zelenski se zahvaljuje poslancem" [Slovenia recognized the famine as genocide, Zelenski thanks the MPs]. 24ur.com (në sllovenisht). 23 maj 2023. Arkivuar nga origjinali më 29 maj 2023. Marrë më 23 maj 2023.
  137. ^ "Ukrainian Holodomor: Debated on Thursday 25 May 2023". UK Parliament. Arkivuar nga origjinali më 25 maj 2023. Marrë më 30 maj 2023. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  138. ^ Ukrainska Pravda 2018.
  139. ^ "Senat SSHA vyznav Holodomor henotsydom ukrayinsʹkoho narodu" Сенат США визнав Голодомор геноцидом українського народу [The US Senate recognized the Holodomor as genocide of the Ukrainian people]. Ukrainian Pravda (në ukrainisht). Arkivuar nga origjinali më 4 tetor 2018. Marrë më 4 tetor 2018.
  140. ^ "Expressing the sense of the House of Representatives that the 85th anniversary of the Ukrainian Famine of 1932—1933, known as the Holodomor, should serve as a reminder of repressive Soviet policies against the people of Ukraine". United States Congress. Arkivuar nga origjinali më 12 dhjetor 2018. Marrë më 13 dhjetor 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  141. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura holodomor-us-senate


Gabim referencash: Etiketat <ref> ekzistojnë për një grup të quajtur "lower-alpha", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="lower-alpha"/>

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Holodomori&oldid=2583146"