Jupiter Icy Moons Explorer
Jupiter Icy Moons Explorer ađai JUICE (anarâškielân Jupiter jieŋâmáánui totkee) lii rakkeet, mon ulmen lii tutkâđ Jupiter jieŋâmáánuid. Juice lii ESA stivrim haahâ, moos uásálisteh NASA, JAXA (The Japan Aerospace Exploration Agency) já Israel komovuotâornijdume. Tot lii vuosmuš stuorrâ luoka missio ESA Cosmic Vision -ohjelmist.[1]
Pääččim
[mute | mute käldee]Euroop komovuotâornijdume ESA (eŋgâlâskielân European Space Agency) paajij cuáŋuimáánu 14. peeivi 2023 Jupiter jieŋâmáánuid totkee rakkeet Jupiter Icy Moons Explorer Ranska Guayanast tijme 15:15 Suomâ ääigi.[2] Rakkeet pääččim puovtij čuávvuđ njuolgâvuolgâttâssân ESA jieijâs TV:st. Taat lâi vuosmuš tohe ESAn, ko tot ulâttij tutkâmušâidis jiečânávt olgoláá komovuotân ko Mars-planetân.[3]
Kirdemmätki
[mute | mute käldee]Rakkeet kirdemmätki merisajasis pištá käävci ihheed. Tot kirdá Eennâm já Venus lappâd Jupiterân. Ko rakkeet jorá Jupiter pirrâ, tot kirdá vistig 35 kerdid stuorrâ máánui lappâd ovdilgo tot molso juurrâmrađe Ganymedesân.[4]
Tutkâmulmeh
[mute | mute käldee]ESA mield tutkâmmääđhist Jupiter máánoid láá čuávuvááh tutkâmulmeh:[5]
- Lii vyerdimist, et Jupiter jieŋâmáánuin láá aasees vyelni väldimeerah. Ohtân tutkâmulmen lii tutkâđ, magareh taah väldimeerâi maailmeh láá, mon kieŋâleh jieŋâvuálásiih meerah láá já maggaar rááhtus tain lii. Ohtân ulmen lii meid tiettiđ, lii-uv čääci toi siste sálttáás vâi njaalgâ čääci. Tutkâmuš čielgee meid orroomtiilijd, moh vaigutteh meeráid já jieŋâasan já smavvâ áimukerdijd.
- Ganymedes lii piäiváškode stuárráámus máánu, stuárráb ko Pluto já Merkurius, já tast lii jieijâs magneetkieddi. ESA totká, mondiet taat Jupiter máánu lii nuuvt eromâš. ESA taha viärdádâllee tutkâmuš Jupiter kuulmâ čäcimaailmist, mast váldutiäddu lii Ganymedesist, mon tiäđuh viärdádâllojeh Europa- já Callisto-máánoid. Komovuotâskiijpâst láá love instrumentid, moh pyehtih mittediđ Ganymedes juurrâm, tiädduvyeimi, häämi, siskáldâs ráhtus já magneetkiedi. Tutkain meiddei puáhtá keččâđ jieŋâase siisâ suullân oovce kilomeetter kieŋŋâlvuođâ räi.
- Kuálmád tutkâmkoččâmuš kuáská eellim ucâmân: lii-uv Jupiter systeemist kuássin lamaš eellim, já jis lii, te kost já kuás, já puávtáččij-uv tobbeen ain leđe eellim? Eellim lii jiäráskittee koččâmuš eidu väldimeerâi uáinust.
- Niäljádin totkoo, maht Jupiter mokkáás komovuotâpiirâs hämmee ton aldapirrâs.
- Viđâdin čuolmân lii, maggaar vuáruvaiguttâs lii Jupiter já ton máánui kooskâst – já moin naalijn máánuh láá vuáruvaiguttâsâst koskânis.
- Kuđâdin totkoo, magareh planeteh láá kaasujietânâsplaneteh já magareh proseseh stivrejeh Jupiter šooŋâid, kemia já šoŋŋâduv já moin naalijn toh muttojeh aigij mield taansorttâsii jietânâsplanetist?
- Čiččâd koččâmuš lii almolub já tot koijâd, heiviiččij-uv Jupiter myensterin kaasujietânâssysteemáid jyehi saajeest kosmosist.
Fáádást eres soojijn
[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Jupiter Icy Moons Explorer.
Käldeeh
[mute | mute käldee]- ↑ ESA’s Jupiter Icy Moons Explorer Mission: How To Follow the Juice Launch Live SciTechDaily. 12.4.2023. Čujottum 13.4.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Juice www.esa.int. Čujottum 13.4.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Olthuis, Marja-Liisa: Jupiter jieŋâmáánuid totkee rakkeet páččoo onne kuhes tutkâmmáátkán anarasaavis.fi. Čujottum 13.4.2023. (suomâkielân)
- ↑ Olthuis, Marja-Liisa: Jupiter jieŋâmáánuid totkee rakkeet páččoo cuáŋuimáánu 13. peeivi anarasaavis.fi. Čujottum 13.4.2023.
- ↑ Exploring the secrets of Jupiter: Top five mysteries Juice will solve www.esa.int. Čujottum 13.4.2023. (eŋgâlâskielân)