Ádahooníłígíí
Ádahooníłígíí (anarâškielân Kuávlu tábáhtusah[1]) lâi maailm vuossâmuš navajokielâg aavis, mii almostui ohtii máánust Ovtâstum staatâi maadâviestârist iivij 1943–1944 já 1946–1957.[2] Aavisist lijjii uđđâseh, almottâsah já eres äigikyevdilis saavah, moh kuoskii navajoid. Kielâtotkeekyevtis – navajo William Morgan, Sr. já ij-navajo Robert W. Young – toimâttáin aavis maaŋgâid iivijd oovtâst.
Cuáŋuimáánust 2019 Arizona ollâopâttuv kirjerááju skannai puoh 103 numerid já piejâi taid neetin, kost toh láá luuhâmnáál nuuvtá.
Historjá
[mute | mute käldee]Ovtâstum staatâi indiaanašijtoimâtuv (eŋgâlâskielân Bureau of Indian Affairs, uán. BIA) Navajo-juávus Window Rockist, Arizonast vuáđudij aavis ive 1943. Juáhus William Morgan, Sr. já Robert W. Young tooimâtškuođijn aavis. Morgan čaalij já jurgâlij artikkâlijd aavisân; Young toojij aavis já toimâttij tom lohheid. Vuossâmuš nummeer almostui jo porgemáánu 2. peeivi siämmáá ive.
Tast maŋa aavis almostui vistig vittii ovdilgo tot nuuvâi koskâpuddâsávt uđđâivemáánust 1944 tondiet ko nube maailmsuáđi ääigi Young seervâi Ovtâstum staatâi merâjyelgiviehân já varrij Window Rockist Phoenixân.[3] Tobbeen sun poorgâi nk. Koodisárnooh-projektist, mast navajokielâ kevttui syelikiellân Kuálhismeerâ suátitoimâkuávlust. Suáđi nuuhâm maŋa Young maacâi Window Rockân já tooimâtškuođij vuot aavis.
Veikkâ suáti nuuvâi jo čohčâmáánu 2. peeivi 1945, esken skammâmáánust 1946 aavis almostuuškuođij oppeet.[2][4] Suáđi maŋa Ádahooníłígíí vijđedui já toos pottii eŋgâlâskielâg koveteevstah.[2] Aavis almostui mestâ njuolgâduslávt ive 1950 räi.
Ive 1951 Young vuolgij toimâttâsâst já Morgan tooimâi mottoom ääigi uáivitoimâtteijen tassaažân ko R. Ethelyn Miller seervâi toimâttâsân.[5] Miller ij kuittâg pissoom kuhháá já jo ive 1952 aalgâst Leon Wallist šoodâi uáivitoimâtteijen.[5] Wall ääigi aavis almostui oppeet njuolgâduslávt suulân nelji ive. Ive 1956 cuáŋuimáánu numerist Wall almottij, ete sun looppât aavispargo, tastko sust šadda Chilocco indianij eennâmtuáluškoovlâ rehtorin.[6] Ko Wall talle vuolgij, te suu sajan poođij aavis majemuš uáivitoimâtteijee Edward Mays.
Čohčâmáánu 1956 rääjist aavis almostui jyehi nube máánu ton räi ko ton almostittem nuuvâi lopâlávt vyesimáánust 1957. Muáddi ive maŋeláá eŋgâlâskielâg Navajo Times vuáđudui.
Fáádást eres soojijn
[mute | mute käldee]- Ádahooníłígíí Arizona Memory Project (AMP) -siijđoin (103 numerid)
- Ádahooníłígíí Internet-arkkâduvvâst (103 numerid)
Käldeeh
[mute | mute käldee]- ↑ Ádahooníłígíí Navajo Word of the Day. 17.8.2012. Čujottum 15.8.2022. (eŋgâlâskielân) já (navajokielân)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Young, Robert W.: Written Navajo: A Brief History. Navajo Reading Study Progress Report No. 19. Ovtâstum staatâi indiaanašijtoimâttâh, 1972-10. Tyeje nettiversio (PDF) (čujottum 17.8.2022). (eŋgâlâskielân)
- ↑ Dinwoodie, David W.: William Morgan (1917-2001): Navajo Linguist. Anthropological Linguistics, 2003, 45. ihekerdi, nr 4, s. 426–449. ISSN 0003-5483. Artikkâl nettiversio. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Ádahooníłígíí Arizona Memory Project. Čujottum 16.8.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 5,0 5,1 Adahooniłigii (Phoenix [Ariz.) 1943-????] Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA. Čujottum 16.8.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Wall, Leon: Editor of Adahooniligii leaves Navajo Agency. Ádahooníłígíí, 1.4.1956, 12. ihekerdi, nr 6, s. 3–4. Artikkâl nettiversio Čujottum 16.8.2022. (eŋgâlâskielân)
