Tvrđava Diyarbakır
37°54′55.7″N 40°14′27.0″E / 37.915472°N 40.240833°E
| Tvrđava Diyarbakır Diyarbakır Kalesi | |
|---|---|
 Svjetska baština – UNESCO | |
 | |
 Turska | |
| Registriran: | 2015. (39. zasjedanje) |
| Vrsta: | Kulturno dobro |
| Mjerilo: | vi |
| Referenca: | UNESCO |
Tvrđava Diyarbakır (tur. Diyarbakır Kalesi) je drevna obrambena građevina koja se nalazi u jugoistočnom turskom gradu Diyarbakıru, na području Plodnog polumjeseca.[1]
Grad Diyarbakır i okolni predjeli bili su značajan centar u helenističkom, rimskom, sasanidskom, bizantijskom, islamskom i osmanskom vremenu, sve do današnjih dana.[2] Značaj grad duguje svom geostrateškom položaju, što je uzrokovalo izgradnju tvrđave, budući da se nalazi na prijelazu između Anadolije i Plodnog polumjeseca, tako da je od pamtivijeka obavezan prolaz na liniji koja povezuje Istanbul s Alepom, Damaskom i Bagdadom.
U helenističko doba na ovim prostorima se nalazilo mjesto poznato kao Amida (Ἄμιδα)[α 1], sagrađeno na starijem aramejskom naselju iz 3. milenijuma pne, koje je jedno vrijeme bilo glavni grad države Bit-Zamanija, postojeća u 9. vijeku pne. Rimljani su kolonizirali grad 230. godine,[3][4] te su 297. podinguli prvu tvrđavu po nalogu cara Konstancija II,[4][3][5] da bi nacrt proširio i dogradio car Valentinijan I od 367 do 375.[2] Za vrijeme vladavine Konstancija II. grad je napadnut (v. Opsada Amide, 359) i nakon sedamdeset i tri dana zauzet od strane sasanidskog kralja Šapura II. Perzijanci su masakrirali rimske vojnike i veliki dio stanovništva grada, o čemu je dao detaljan prikaz rimski historičar Amijan Marcelin, koji je sudjelovao u obrani grada.[6] Stoga, Perzijanci nisu pokušali postaviti garnizon u gradu nakon osvajanja. Tokom sljedećih 1500 i više godina, zidovi zamaka su prošireni i utvrđeni vulkanskim stijenama iz okolnog područja[α 2], prvenstveno u osmanlijsko doba.[4]
Poslije pada Rimskog carstva, Amidu je opsjedao sasanidski kralj Kavad tijekom Anastasijevog rata između jeseni i zime 502/03. Zidine su proširene i obnovljene tijekom Bizantskog razdoblja, posebno pod carom Justinijanom (6. vijek).[3] Nakon muslimanskog osvajanja regije u 7. vijeku, razne muslimanske dinastije su obnavljale i dograđivale obrambene zidine grada,[3] tako da većina zidova u današnjem obliku potječe iz srednjovjekovnih muslimanskih građevina.[7] Godine 899, zbog pobune gradskog guvernera abasidski kalif al-Mutadid je naredio da se sruše neki dijelovi zidina, uključujući „Harputsku” i „Mardinsku kapiju” (sjeverna i južna), a možda i druge glavne kapije na istoku i zapadu.[7] Sačuvani natpisi potvrđuju da su „Harputska” i „Mardinska kapija” ponovno izgrađene 909. godine po nalogu abasidskog kalifa al-Muqtadira, a vjerojatno je da su drugi dijelovi zidina srušenih 899. godine popravljeni u to vrijeme.[7] Počevši otprilike od tog razdoblja, obrtnici su počeli urezivati slike životinja na nove dijelove zidova, uz arapske natpise koji su bilježili njihov rad.[7] Pod Marvanidima[α 4] posebno je se radilo na utvrđivanju jugoistočnog dijela zidina.[7] Poslije 1088. godine grad je pao pod kontrolom Seldžučkog carstva, pri čemu je Malik-šah obnovio zidine i kule u potpunosti,[3] iako je rad bio usredotočen na zapadne zidine.[7] Pod dinastijom Inalida[α 5] (12. vijek) nastavljen je rad na istočnim zidinama, između „Nove kapije” (Yeni Kapı) i citadele. Sve do tog razdoblja, obnove su općenito oponašale rimske modele i tehniku zidanja sa velikim blokovima postavljenim u pravilnim redovima.[7] Pri kraju 12. vijeka Inalidi su protjerani od ajubidskog vladara Salah ad-Dina, a zamijenili su ih Artukidi[α 6], koji su vladali gradom sve do 15. vijeka.[7] Artukidski rad na zidovima odlikovao se mnogo finijom izradom i korištenim mnogo sitnijim klesanim kamenjem od tradicionalnog rimskog zida ili zidanja koje je oponašalo rimsku tehniku.[7] Artukidi su obnovili citadelu oko 1206/07. U 1208/09. izgradili su dvije visoke kule duž južnog zida, poznate kao „Yedi Kardeş kula” i „Evli Beden” ili „Ulu Beden kula”.[7] Te dvije kule se razlikuju po uklesanom ukrasu u kamenu sa kaligrafskim natpisima i figurativnim slikama životinja i mitoloških bića.[8]
Kada su Osmanlije porazile Safavide i osvojile Amidu 1515. godine,[3] koristeći topove uništile su zidine, koje su morale ponovno izgraditi nakon pobjede.[4] U ranom razdoblju osmanske vlasti nad gradom, citadela je proširena pomicanjem prema vani zida koji ju je odvajao od grada.[7] Osmanski popravci zidova bili su strogo praktični i manje dekorativni od radova iz prethodnih razdoblja.[7]
Godine 1930. jedan dio zidina je srušen.[1] Napravljena su dva otvora u zidovima zapadno od „Harputske kapije” i istočno od „Mardinske kapije” kako bi se omogućio bolji protok prometa.[7] Osim ovih proboja, gradske zidine su danas uglavnom netaknute, iako su neki dijelovi u boljem stanju od drugih.[7][1] Godine 2015. tokom sukoba između Turske armije i kurdske gerile jedan dio tvrđave je vidno oštećen.
Na zidovima se nalaze četiri glavne kapije i 82 osmatračnice. Stara tvrđava je imala četiri vrata ili kapije: Harput ili Dağ Kapı („Planinska vrata”), Urfa Kapı, Mardin Kapı i Yeni Kapı („Nova vrata”). Unutar naselja Diyarbakır nalazi se dvorac, poznat kao İçkale zajedno sa Amida humkom i 5,8 km duge gradske zidine Diyarbakıra sa brojnim kulama, kapijama, kontraforima i 63 natpisa.
Tvrđava Diyarbakır i kulturni pejzaž Hevsel vrt su 2015. godine uvršteni na listu UNESCO-ove svjetske baštine.[9] Poslije Velikog kineskog zida, ovo je drugi najduži neprekinuti zid na svijetu. Teodosijev zid je duži, ali je isprekidan.[10][11] Drugi dio baštine čine zeleni pojas („Hevsel”) između grada i rijeke Tigrisa koji je snabdjevao grad hranom i vodom, izvor vode Anzele i Desetooki most (Dicle Köprüsü ili On Gözlü Köprü).
-
Karta sa kapijama Diyarbakıra -
Pogled iz daljine na horoskopski znak jarca -
Romboidalni oblik starog grada -
Stare gradske zidine -
Gradske zidine -
-
Ulu Beden Burcu
- ↑ grčki: Ἄμιδα, sirijski: ܐܡܝܕ, kurdski: Amed
- ↑ Vulkanske stijene iz starog vulkana Karacadağ, na zapadu Diyarbakıra.
- ↑ Matrakçı Nasuh (1480-1564), osmanski političar, polihistor, matematičar, filozof, učitelj, povjesničar, geograf, kartograf, majstor mača, moreplovac, izumitelj, slikar, poljoprivrednik i minijaturist. Rođen je u Visokom.
- ↑ Marvanidi ili Dustakidi (tur. Mervânîler, arap. مروانيون; kurd. Merwaniyan), kurdska dinastija koja je vladala Diyarbakırom u 10/11. vijeku.
- ↑ Inalidi (tur. İnaloğulları ili Yinaloğulları), mali dinastijski begluk (kneževina) koji je vladao na malom području oko Amida između 1098. i 1183.
- ↑ Artukidi, sunitska muslimanska dinastija turkomanskog porijekla, potjecali su iz plemena Döğer koje je vladalo u istočnoj Anadoliji, sjevernoj Siriji i sjevernom Iraku od 11. do 13. vijeka. Na tuskom: Artuklular.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Tvrđava Diyarbakır”. UNESCO - whc.unesco.org. Pristupljeno 26. 11. 2023.
- ↑ 2,0 2,1 „Tvrđava Diyarbakır”. www.allaboutturkey.com. Pristupljeno 26. 11. 2023.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Huebner, Jeff W. (1995). „Diyarbakır (Diyarbakır, Turkey)”. u: Ring, Trudy (en). International Dictionary of Historic Places: Southern Europe. Fitzroy & Dearborn Publishers. str. 190–193. ISBN 978-1-884964-02-2.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 „Diyarbakir City Walls - The Kurdish Project”.
- ↑ „Diyarbakır Castle and Fortress” (tr). www.kultur.gov.tr. Pristupljeno 26. 11. 2023.
- ↑ Ammianus Marcellinus, XIX. 1, seq.
- ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 Sinclair, Thomas Alan (1989). „Diyarbakır”. Eastern Turkey: an architectural and archaeological survey. III. The Pindar Press. str. 164–176. ISBN 0907132340.
- ↑ Hattstein, Markus, ur. (2011). Islam: Art and Architecture. H. F. Ullmann. str. 381. ISBN 9783848003808.
- ↑ „Turska, spomenici upisani na listu svjetske baštine”. UNESCO: Svjetska baština. Pristupljeno 26. 11. 2023.
- ↑ "Diyarbakır Surları" Arhivirano 2015-05-23 na Wayback Machine-u.
- ↑ "Surlar" Arhivirano 2018-09-02 na Wayback Machine-u.