Napadi na garnizone Nezavisne Države Hrvatske
Napadi na garnizone bili su, uz napade na komunikacije, sastavni deo partizanske strategije i taktike razvijene na teritoriji okupirane Jugoslavije tokom Drugog svetskog rata. Ti napadi imali su višestruki značaj:
- Omogućavali su obrazovanje i proširivanje slobodne teritorije
- Bili su način snabdevanja trupa i naroda na slobodnoj teritoriji
- Predstavljali su važan deo napora za vojno, političko i moralno slabljenje neprijatelja.
Napadi na garnizone NDH postali su počev od 1943. godine gotovo svakodnevna pojava.[1] Otuda su gotovo sva naseljena mesta bila utvrđena za odbranu: opasana bodljikavom žicom, rovovima i bunkerima i sa organizovanim sistemom vatre za sprečavanje prilaska napadača. Sva važnija mesta bila su ojačana nemačkim trupama. Ipak, to nije sprečilo dosledno nepovoljan razvoj rata po Nezavisnu Državu Hrvatsku.
Nezavisna Država Hrvatska formirana je uz pomoć okupacionih trupa, ali kao marionetska tvorevina bez dovoljnog uporišta u narodu, za sve vreme rata nije uspela da ostvari kontrolu nad svojom teritorijom.[2] Upravni sistem NDH veoma je uzdrman ustankom u NDH 1941. Kasnije tokom rata, naročito od polovine 1942. godine, NOVJ je svojim partizanskim ratom uspela da prinudi NDH na strategijsku defanzivu na svojoj teritoriji.[3] NDH nije bila u stanju da pruži bilo kakvu pomoć svojim osovinskim saveznicima. Naprotiv, kako je rat odmicao, njeni tvorci, a naročito nacistička Nemačka, morali su da joj pružaju sve veću vojnu pomoć. Počev od avgusta 1943. praktično sve snage nemačke Druge oklopne armije bile su angažovane na odbrani teritorije, komunikacija i proizvodnih resursa NDH. Koristeći u punoj meri vojničku, političku i moralnu slabost NDH, partizani su upravo protiv njenih snaga razvili i usavršili ovaj oblik ofanzivnog delovanja.
Napad na garnizone sastojao se iz dva glavna koraka: od izolacije i likvidacije. Tokom rata, jedinice NOVJ razvile su neku vrstu doktrine o napadima na neprijateljske garnizone, čiji su elementi uključivali: [4]
- Iznenađenje. S obzirom na neuporedivo veće protivničke resurse u pogledu žive sile i transportnih kapaciteta, bilo je neophodno prikriti koncentrisanje snaga za napad, kao i uoči napada obustaviti aktivnosti u okolini, da se ne bi izazvalo dovlačanje dodatnih pojačanja.
- Brzina dejstva. S obzirom da se taktička prednost u okviru opšteg odnosa snaga mogla na mestu napada održati relativno kratko, napad se morao odvijati što brže moguće, da se što pre dopre do ključnih tačaka odbrane i da se one likvidiraju. S obzirom da je neprijatelj u pravilu raspolagao velikom vatrenom moći, dnevni napadi su predstavljali rizik, pa su napadi po pravilu počinjali u ranim večernjim časovima, kako bi se glavne vatrene tačke odbrane mogle likvidirati do zore.
- Izolacija. Bilo je neophodno obezbediti napadnim grupama dovoljno vremena za likvidiranje odbrane. Pošto su napadi u pravilu izazivali slanje borbenih kolona iz obližnjih garnizona u pomoć, ključno je bilo odvajanje snaga za odbijanje tih prodora. Često su snage za izolaciju po snazi prevazilazile one određene za likvidaciju odbrane.[4] Ponekad je napad na utvrđeno mesto bio samo mamac, a glavni cilj zaseda i tučenju kolona koje dolaze u pomoć.[4]
- Infiltracija. U pravilu se neprijateljska odbrana sastojala od vanjske linije bunkera i bodljikave žice, i središnjih utvrđenih tačaka na kojima su bile artiljerija, veza i komanda. Ova dva dela odbrane bila su međuzavisna, i poželjno je bilo napasti ih udjednom. Pokazalo se najuspešnijim, ukoliko postoji mogućnost, da se deo snaga (npr. bombaške grupe) tajno infiltrira i napadne unutrašnje objekte odbrane istovremeno kad glavnina napadne spoljašnju liniju.[4]
- Ostavljanje otvora. Već posle prvih pokušaja, partizanske jedinice su došle do zanimljivog zaključka. Ako mesto napadnu sa svih strana odjednom, neprijatelj bi bio primoran na odsudnu borbu iz utvrđenih objekata, što je, s obzirom na uobičajen nedostatak artiljerije, zahtevalo vremena i žrtava. Zato su planovi napada uvek uključivali ostavljanje protivniku otvoren pravac za evakuaciju. Time se umanjivala odsudnost i odlučnost odbrane. Na pravac za evakuaciju postavljane su zasede da napadnu neprijatelja na otvorenom, što je u pravilu lakši zadatak nego u utvrđenju.[4]
Pored nabrojanih, postojao je još jedan princip neformalnog karaktera, iako možda najvažniji, koji je podrazumevao samoinicijativu, improvizaciju i snalažljivost jedinica. Ni jedan plan ne može predvideti sve mogućnosti, tokom bitke redovno dolazi do neočekivanih obrta, na koji se može odgovoriti samo inicijativom i energičnošću jedinica.[4]
U tabeli je hronološki prikazan nepotpun spisak napada ustanika i kasnije NOVJ (kao i četnika u nekoliko navrata) protiv garnizona NDH:
- ↑ HRONOLOGIJA NARODNOOSLOBODILAČKOG RATA 1941-1945. Beograd: Vojnoizdavački zavod. 1964.
- ↑ Dušan Plenča, Kninska ratna vremena 1850—1946, Zagreb, 1986, str. 276.
- ↑ Basil Davidson: PARTISAN PICTURE "In the beginning the Pavelitch authorities and the Germans had been able to swamp the land under an infinity of garrisons; but gradually the balance had changed, troops were needed on the front and in the mountains, partisan Odreds grew and became more numerous; little by little it was possible for the partisans to elbow themselves small areas in the plain from which the enemy had been pushed out, and to which he came back only on occasional punitive raids."
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Crtice iz ratnog puta Pera Ćetkovića
- HRONOLOGIJA NARODNOOSLOBODILAČKOG RATA 1941-1945. Beograd: Vojnoizdavački zavod. 1964.
- Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom IV (dokumenti NOV i PO Bosne i Hercegovine), knjige 1-35]. Beograd: Vojnoistorijski institut.
- Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom V (dokumenti NOV i PO Hrvatske), knjige 1-39]. Beograd: Vojnoistorijski institut.
- OSLOBODILAČKI RAT NARODA JUGOSLAVIJE - knjiga 1. Beograd: Vojni istoriski institut Jugoslovenske narodne armije. 1957.
- OSLOBODILAČKI RAT NARODA JUGOSLAVIJE - knjiga 2 (drugo prepravljeno i dopunjeno izdanje). Beograd: Vojnoistoriski institut. 1965.
- OSMA KORDUNAŠKA DIVIZIJA; HISTORIJSKI ARHIV U KARLOVCU, ZBORNIK 9. Karlovac: Historijski arhiv u Karlovcu. 1977.
| ||||||||||
