Mlada Bosna
Mlada Bosna je bila tajna omladinska revolucionarna organizacija osnovana u Sarajevu početkom 20. vijeka. Imala je za cilj da putem buna, ustanaka i oružanih atentata zbaci kolonijalnu austrougarsku vlast u Bosni i Hercegovini.
Najpoznatija akcija Mlade Bosne bio je atentat na austrougarskog prijestolonaslijednika Franju Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju u Sarajevu, 28. juna 1914. godine.
Ovisno od političkog stanovišta istoričara, ovom pokretu se pripisuje ili oslobodilački ili teroristički karakter.
1878. godine, Austro-ugarska je vojno okupirala Bosnu i Hercegovinu. Ovo je dovelo do velikog nezadovoljstva, posebno dela muslimanskog i pravoslavnog stanovništva.[1]
Nakon tri decenije vojne okupacije, 7. oktobra 1908. godine izvršena je aneksije Bosne i Hercegovine Austro-Ugarskoj, proglasom cara Franca Jozefa. Ovo je dovelo do međunarodne aneksione krize i velikog ogorčenja bosansko-hercegovačkih revolucionara, koji će ubrzo pokušati atentat na samog austrijskog cara Franju Josipa.
Starija generacija htela je da dobije slobodu od Austrije legalnim putem, a mi nismo verovali u takvu vrstu slobode.[2]
Revolucionarna organizacija Mlada Bosna je okupljala bosansko-hercegovačke Srbe, Hrvate, Muslimane, odnosno sve one koji su čitali dela ruskih anarhista, ali i Ničea, Marksa, Kauckog i ostalih.[3]
Mlada Bosna bila je bez jasne organizacije, bez jedinstvenog programa, bez čvrsto izgrađene političke linije i bez određenijeg teorijskog stava. [4] Među mladobosancima je bilo razmimoilaženja kada se radi o ideološkim odrednicama samih članova organizacije. Gavrilo Princip se primera radi, izdavao za jugoslovenskog nacionalnog revolucionara, dok je drugi istaknuti član Mlade Bosne Nedeljko Čabrinović, sebe smatrao anarhistom.[3]
Pripadnici Mlade Bosne su izveli niz atentata na najviše nosioce austrijskog vojnog i upravnog aparata u Bosni i Hercegovini.
Bogdan Žerajić je 1910. godine pokušao atentat na austrougarskog cara Franju Josifa, prilikom njegove posete Mostaru.[5]
Bogdan Žerajić, student iz Nevesinja, je došao u Sarajevo na dan otvaranja Bosanskog sabora 1910. godine, ispalio pet hitaca u austrijskog vojnog namjesnika generala Marijana Varešanina, ali je promašio svih pet puta a onda se šestim metkom samoubio.[6]
Žerajić je ubrzo postao heroj Mlade Bosne. Žerajićev akt imao je snažnog uticaja na dalji razvoj revolucionarnog pokreta bosansko-hercegovačke okmadine, za koju je Žerajić postao simbol idealnog borca za slobodu.[7]
Lična žrtva Bogdana Žerajića stvorila je kult. Pohoditi Žerajićev grob u Sarajevu značilo je biti spreman na istu žrtvu. A posjete Žerajićevom grobu bile su česte i mnogobrojne.[4]
Pripadnici Mlade Bosne su 1911. godine bez uspeha pokušali da izvrše atentat na austrijskog cara Franju Josipa.[8] Prvi koji se prijavio da izvrši atentat na cara Franza Jozefa u Beču bio je Musliman, Ibro Fazlinović.[3]
Najpoznatija akcija Mlade Bosne bio je atentat na austrougarskog prijestolonaslijednika Franju Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju u Sarajevu, 28. juna 1914. godine. Članovi grupe bili su: Gavrilo Princip, Nedeljko Čabrinović, Vaso Čubrilović, Trifko Grabež, Danilo Ilić, Muhamed Mehmedbašić i Cvjetko Popović.
Povorku automobila u kojoj je bio Franjo Ferdinand su pri prelasku mosta Ćumurija, očekivali Muhamed Mehmedbašić i Nedeljko Čabrinović sa spremnim bombama, no samo je Nedeljko Čabrinović bacio bombu koja je ranila nekoliko lica u kolima sa pratnjom. Nakon kraćeg zadržavanja u gradskoj vijećnici, povorka je nastavila sa kretanjem, gdje ju je presreo Gavrilo Princip i sa dva hica iz pištolja usmrtio Franju Ferdinanda i Sofiju. Gavrilo Princip i Nedeljko Čabrinović su progutali kapsule cijanida, no one nisu djelovale i uhvaćeni su živi, i izdržali su policijsku torturu ne odavši svoje saučesnike.
Tek kasnije, slučajno privedeni Danilo Ilić je odao ostale konspiratore i svi su osim Muhameda Mehmedbašića uhvaćeni i osuđeni na smrtne ili dugoročne zatvorske kazne. Ovaj događaj je Austrougarskoj poslužio kao povod za rat protiv Srbije, koji je prerastao u Prvi Svjetski Rat.
- Bogdan Žerajić
- Vladimir Gaćinović
- Ibro Fazlinović
- Mehmed Mehmedbašić
- Vasa Čubrilović
- Nedeljko Čabrinović
- Cvetko Popović
- Ivo Andrić
- Danilo Ilić
- Ivo Kranjčević
- Trifko Grabež
- Dobroslav Jevđević
- Mustafa Golubić
- Đulaga Bukovac[9]
- Dragutin Mras
- Gavrilo Princip
- Simo Miljuš
- Dimitrije Mitrinović
Sarajevski atentat bio je na hrvatskom i bosanskom terenu po redu šesti, a sve da svjetski požar i nije prividno buknuo zbog sarajevskog krvoprolića, omladina bi ‘nejunačkom vremenu uprkos’ demonstrirala sa oružjem u ruci i dalje, jer se nije pucalo iz obijesti, nego iz očaja nad zaista kolonijalnim stanjem u kojem su živeli jugoslavenski narodi.[10]
Povezanost sa tajnom srpskom organizacijom Crna ruka, odnosno šefom srpske vojne obavještajne službe Dragutinom Dimitrijevićem Apisom je dala povod za dugotrajne historijske kontroverze, također vezane uz krajnji cilj ili ideološko određenje organizacije - dio historičara je smatra velikosrpskom, dok je drugi dio historičara smatra jugoslovenskom organizacijom.
Možda je potrebno naglasiti i to da je prvi koji se prijavio da izvrši atentat na cara Josifa u Beču, još u vreme dok je Princip bio u Beogradu, bio Musliman, Ibro Fazlinović, a da je u toku sudskog procesa ime Ive Kranjčevića, inače Hrvata u redovima mladobosanaca, promenjeno u izveštajima za štampu u Milan. Sve su ove nepoznanice danas dovele do konfuzije, koja se nekako uvek završi u istoj onoj iluziji koju je autrougarska vlast smišljeno unosila ne bi li atentat i samu organizaciju označila kao velikosrpsku i time osnažila opravdanje za rat koji bi svakako povela jer joj je Srbija stajala na putu ka daljim osvajanjima na Balkanu.[3]
– Filip Balunović
- ↑ Bezakonja okupacione uprave u Bosni i Hercegovini
- ↑ Gavrilo Princip: Heroj ili terorista („Danas“, 6. septembar 2013)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Principov jugoslovenski nacionalizam
- ↑ 4,0 4,1 „Veselin Masleša: Mlada Bosna – mrtvaci na odsustvu”. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-14. Pristupljeno 2014-07-03.
- ↑ Rađanje "Mlade Bosne"
- ↑ Povijest Bosne - Noel Malcolm[mrtav link]
- ↑ Tekst Slavka Mićanovića profesora iz Sarajeva u Enciklopediji Jugoslavije JLZ Zagreb 1971. knjiga 8 str.642
- ↑ Stokesbury, James (1981). A Short History of World War I. New York: HarperCollins. str. 60–67.
- ↑ "Politika", 16. nov. 1940
- ↑ Principova zvijezda iskupljenja
