Prijeđi na sadržaj

Jure Francetić

Izvor: Wikipedija
Jure Francetić
Biografske informacije
Puno ime Juraj Francetić
Rođenje 3. srpnja 1912.
Zaseok Vivoze, selo Prozor kraj Otočca, Hrvatska
Smrt 27. prosinca 1942.
Slunj, Hrvatska
Državljanstvo Hrvat
Nadimak Jure
Titule Vitez (posmrtno)
Karijera
Služba 1941. - 1942.
Čin pukovnik, posmrtno krilnik
Ratovi Drugi svjetski rat
Važnije bitke Operacija Ozren, Operacija Trio, Bitka na Kozari, Operacija Vlasenica, Operacija Dinara
Vojska Ustaška vojnica
Zapovijedao Crna legija
Nagrade Željezni trolist III. stupnja s hrastovim grančicama
Zlatna kolajna za hrabrost poglavnika Ante Pavelića (posmrtno)

Juraj - Jure Francetić (Prozor kod Otočca, 3. jula 1912. - Slunj, 27. decembra 1942.) je bio ustaša, odgovoran za pokolj i progon Srba i Jevreja[1][2] i komandant ustaške brigade Crna legija - a kasnije i komandant svih jedinica ustaške vojske u Bosni i Hercegovini.

Mladost i emigracija

Francetić je rođen u Otočcu 3. jula 1912[3]. Posle završene gimnazije upisao se na studije prava u Zagrebu, gde se pridružio ustaškom pokretu. Ubrzo nakon toga bio je proteran iz Zagreba na pet godina zbog njegovih antijugoslovenskih poličkih aktivnosti. U Otočcu, gde je bio proteran, ostaje neko vreme i marta 1933. emigrira u Italiju. Polaže ustašku zakletvu u kampu Borgotaro 24. aprila 1933. Sledeće četiri godine će provesti u Austriji, Italiji i Mađarskoj. U Mađarskoj se pridružuje ustaškoj terorističkoj grupi čiji je kamp bio u Jankapusti, pod novim, konspirativnim imenom 'Laslo'[4].

Posle atentata na kralja Aleksandra Musolini ga je internirao na Sardiniju nakon pritiska jugoslovenske vlade. Nakon opšte amnestije u Kraljevini Jugoslaviji, Francetić se vraća u Jugoslaviju novembra 1937[5], ali je odmah nakon toga zatvoren i proteran u Otočac. Sledeće godine se vraća i Zagreb da bi završio studije prava, ali je bio prisiljen da ode u vojsku. Krajem 1940. je ponovo zatvoren u Zagrebu zbog telegrama-čestitke koju je poslao Jozefu Tisou, regentu novoformirane satelitske države Slovačke. Ponovo je bio interniran u Otočac. Posle zapaljivog nacionalističkog govora koga je održao na jednoj lokalnoj školskoj proslavi Nove godine pobegao je u Nemačku (12. januara 1941.) da bi izbegao hapšenje i zatvor[3].

Rat i ratni zločini

Jedino vojničko obrazovanje i oficirski čin Francetić je stekao služeći vojsku u Kraljevini Jugoslaviji. Postao je rezervni podoficir u činu narednika[6]. O Francetićevom vojničkom obrazovanju i iskustvu Eugen Dido Kvaternik, ustaški ideolog, piše: „On nije imao niti osnovnog vojničkog znanja ni izobrazbe, niti je imao smisla za osnovnu vojničku organizaciju." [7]. Posle formiranja Nezavisne Države Hrvatske aprila 1941, Francetić i deset drugih ustaša organizuju Crnu legiju. Francetić postaje komandant Crne legije u činu pukovnika ustaške vojske. Kvaternik je verovao da je Francetić „rođeni gerilac i sin naše brdovite Hercegovine" - što je bio dovoljan razlog da bude vojni komandat u Bosni i Hercegovini.[8]. Francetićeve ustaše su preuzele upravu lokalne državne administracije i otpustile sve državne službenike i učitelje koji su bili kategorisani kao „Srbijanci“, a takođe i one koji su bili Jevreji. Ubistva, zatvaranja i masovne deportacije Srba i Jevreja su bile svakodnevne aktivnosti Francetićevih ustaša - zasnovane na ustaškoj politici i pravdane zvaničnom ustaškom politikom koja je sprovodila totalno istrebljenje Jevreja i Roma, te masovne pokolje, protjerivanje i odvođenje u koncentracione logore, te prisilno pokatoličavanje Srba u Bosni i Hercegovini[9]. Francetić je lično učestvovao u hapšenju, zatvaranju i ispitivanju istaknutih Srba i Jevreja i njihovih vođa (Miskin, Albahari)[10] i direktno naredio da se neki od njih ubiju[11]. Štaviše Francetić je pretvorio svoj stan na Alifakovcu u Sarajevu u zatvorsku kuhinju i perionicu rublja[12].

Deklarisani cilj Crne legije je bio odbrana granice Nezavisne države Hrvatske sa Srbijom, granice koja je u ratno doba bila na reci Drini. Način 'obrane' teritorijalne celovitosti NDH se je sastojao u masovnom pokolju i deportaciji Srba u Bosni i Hercegovini. Propagandisti Legije su prikazivali ovu 'obranu' kao zakoniti čin hrvatske države i zaštitu njenih granica, te zaštitu „nevinih hrvatskih i muslimanskih seljaka od pljačke kukavičkih i rasno degenerisanih srpskih i komunističkih bandita čiji je cilj bio uništiti hrvatsku državu“.[13]
Ustaška neviđena bestijalnost ispoljena prema Srbima i Jevrejima je prisilila nemačku vojnu komandu da zahteva Francetićevu smenu sa položaja komandanta Crne legije. Pavelić se suprostavio Nemcima i čak unapredio Francetića u komandanta svih ustaških jedinica u Bosni i Hercegovini[14].

U predratno vreme u Bosni i Hercegovini je živelo 15 000 Jevreja. Oko 3 000 jevrejskih žena i dece će biti internirano u logor Kruščice, koji će kasnije biti prebačeni u logore Jasenovac i Stara Gradiška[15]. Dodatnih 7 000 bosanskih Jevreja će biti direktno transportovano u logor Jasenovac.

Početkom juna 1941. Francetić je boravio u istočnoj Hercegovini, na području Gacka, u pokušaju da suzbije pojavu ustanika u gatačkim selima na granici sa Crnom Gorom. Ustaše iz Kule Fazlagića po naređenju Jure Francetića, tadašnjeg ustaškog poverenika za Bosnu i Hercegovinu, maljevima i kundacima pobile su oko 20 srpskih civila iz Gacka, Avtovca, Rudnog Polja i Nadanića i bacili ih u jamu pokraj sela Korita.[16]

Prema izveštaju Velike Župe Dubrava, upućenog 5. avgusta 1941. domobranskom generalu Vladimiru Laxi (Pavelićevom opunomoćeniku u Mostaru), Jure Francetić je 31. jula 1941. naredio hapšenje 235 srpskih civila u kotaru Ljubinje (80% žena i dece, kako se ističe u izveštaju). Od ovog broja, kako se navodi, 145 je upućeno u logor Gospić, a ostalih 90 se još uvek nalazilo u zatočeništvu.[17]

Kada je 7. septembra 1941. grupa ustaša u Alipašinom Mostu pokraj Sarajeva likvidirala 60 srpskih civila, domobranski general Vladimir Laxa je naredio hapšenje krivaca i njihovo stavljanje pred preki sud. Francetić naredbu nije sproveo, o čemu je Laxa izvestio Glavni stožer domobranstva.[18] Drugi izvori spominju 300 stradalih civila u mestima Alipašin Most i Reljevo, 7. septembra 1941.[19]

Ustaške Crne legije, pod Francetićevom neposrednom komandom izvršila je 22-23. decembra 1941. zločin nad srpskim stanovništvom u okolini Konjica. U literaturi se pominju podaci o ubistvu 12 žena i dece iz Donjeg Sela i Viništa, koji su masakrirani 22. decembra, ali se ovi podaci ne čine konačnim. Takođe, u literaturi se navodi da su ustaše koje su počinile zločin pristigle iz Sarajeva i da su bili pod komandom Jure Francetića, Rafaela Bobana i Franje Sudara. Za Sudara se navodi da je lično ubio trojicu železničara u Donjem Selu. Sutradan, 23. decembra, pripadnici Crne legije izvršili su pokolj nad 15 stanovnika sela Čelebić. Većina ubijenih bili su deca. Broj stradalih bio bi veći da se stanovništvo Čelebića nije sklonilo kod muslimanskih komšija u selu Ibdor.[20]

Pripadnici Crne legije odgovorni su za stradanje jevrejskog stanovništva grada Vlasenice. Vlasenički Jevreji su pokupljeni i ubijeni od strane pripadnika Crne legije 6. maja 1942. Zločin se dogodio na lokaciji Ružina Voda između Vlasenice i Han Pijeska.[21]

Smrt

Francetić je umro 27. decembra 1942. godine. Dana 22. decembra 1942. godine partizani su teško oštetili avion kojim je Francetić letio za Gospić i prisilili ga da sleti pored sela Močile kod Slunja,[22] što je bila teritorija koju su kontrolisali partizani.

Prema jednoj verziji, Francetić je ubijen od partizana.[23] Prema drugoj, pouzdanijoj, verziji, Francetić je padobranom iskočio iz aviona na oko 500 metara od crkve u selu Močila, ostavši nepovređen pri skoku. "Nakon kraćeg okršaja uhvatila ga je partizanska straža. U tom okršaju ranjen je u glavu, a ranio ga je Mile Trbojević. Predan je našim vlastima u Slunju."[24]

Francetiću je nad bolničkom posteljom bdeo tada 10-godišnji kurir Danijel Ivin, čiji je zadatak bio Glavni štab Hrvatske obaveštavati o promenama zarobljenikovom zdravstvenom stanju.[25]

Francetićevu smrt su ustaše držale u tajnosti sve do početka marta 1943. godine. Zvanična vest o njegovoj smrti je objavljena 31. marta 1943 i isti dan proklamovana osmodnevna državna žalost u NDH.[26]

Nasleđe

Memorijalnu plaketu u čast ovoga ustaškog vođe je bila postavila ustaška Asocijacija ratnih veterana „Hrvatski domobran" u Slunju, juna 2000.[7][27]. Vlada Ivice Račana nije reagovala na ovu provokaciju mržnje i pored brojnih protesta u Hrvatskoj i inostranstvu. Plaketa je uklonjena tek krajem 2004. po naredbi vlade tadašnjeg premijera Ive Sanadera. Isto tako su u januaru 2005. nepoznata lica podigla spomenik Francetiću i Budaku - kako bi ispoljili svoj bes protiv Sanadera za koga kažu da je izdao ustaše pristajući na saradnju sa sudom u Hagu[28]

Izvori

  1. ↑ Enver Redžić: Bosnia and Herzegovina in the Second World War, Routledge, 2005 ISBN 0-7146-5625-9, 9780714656250
    Stranica 73: On 23 July 1941 the headquarters of the NDH Ustasha police sent an order to all regions and to Jure Francetić, Ustasha Commisioner of Bosnia and Herzegovina, to begin with arrest and transportation of Jews, Serbs and Communists to the Gospić concentration camp
    Stranica 74: The Serbian population in eastern Bosnia was also subjected to all manner of Ustasha crimes directed from the highest Ustasha circles in Sarajevo. In this regard, Pavelić's authorized delegates, Francetić, Father Božidar Brale and Professor Hadžić led the way.
  2. ↑ Nila Ginger Hofman: Renewed Survival: Jewish Community Life in Croatia, Lexington Books, 2006 ISBN 0-7391-1330-5, 9780739113301 stranica 35
  3. ↑ 3,0 3,1 Vjenceslav Topalović: Srednja Bosna: ne zaboravimo hrvatske žrtve : 1941.-50./1991.- 95, Hrvatski informativni centar, 2001, ISBN 953-6058-32-4, 9789536058327
  4. ↑ Miron Krešimir Begić: Ustaški pokret, 1929-1941: pregled njegove poviesti, Naklada Smotre "Ustaša", 1986, stranica 212
  5. ↑ Ivo Goldstein: Holokaust u Zagrebu, Novi liber, Zagreb, 2001. stranica 99
  6. ↑ Jakov Blažević: Bez alternative, "Mladost", 1980, stranica 477
  7. ↑ 7,0 7,1 Željka Godec: Provokacija ili manipulacija?, Nacional, Zagreb, 15. juni 2000, citirani Kvaternikovi memoari
  8. ↑ Eugen Dido Kvaternik, Jere Jareb: Sjećanja i zapažanja, 1925-1945: prilozi za hrvatsku povijest, Naklada "Starčević", 1995, ISBN 953-96369-0-6, 9789539636904
  9. ↑ Tomislav Dulić: Utopias of Nation: Local Mass Killing in Bosnia and Herzegovina, 1941-42, Uppsala Universitet, 2005, stranice 124, 132, 133
  10. ↑ Nisim Albahari: Sarajevo u revoluciji: Komunistička partija Jugoslavije u pripremama i organizaciji ustanka, Istorijski arhiv Sarajevo, 1977, stranica 207
  11. ↑ Tomislav Dulić: Utopias of Nation: Local Mass Killing in Bosnia and Herzegovina, 1941-42, Uppsala Universitet, 2005, stranica 133
  12. ↑ Dušan Azanjac: Otpor u žicama: sećanja zatočenika, Ivo Frol, Đorđe Nikolić, Vojnoizdavački zavod, Beograd, 1969, stranica 447
  13. ↑ Rebecca Haynes, Martyn Rady: In the Shadow of Hitler: Personalities of the Right in Central and Eastern Europe, I.B. Tauris London, New York 2011, stranica 193
  14. ↑ J. Lee Ready: The Forgotten Axis: Germany's Partners and Foreign Volunteers in World War II, McFarland & Co., 1987, ISBN 0-89950-275-X, 9780899502755, stranica 172
    It got so bad that the German command demanded that Jure Francetic, the commander of the First Brigade Black Legion, be dismissed due to his unbridled cruelty. Pavelić replied by promoting Francetić to commander of all Ustashi field formations.
  15. ↑ Suđenje Adolfu Ajhmanu, Tel Aviv, 1961. - svedočenje Aleksandra Arnona
  16. ↑ Savo Skoko, Pokolji hercegovačkih Srba 1941, Beograd, str. 44-57.
  17. ↑ Antun Miletić, Koncentracioni logor Jasenovac, 1941-1945. Dokumenta, knjiga I, Beograd, 1987, str. 72.
  18. ↑ Ustaška vojnica, Prva knjiga, Zagreb, 2013., str. 81
  19. ↑ Danilo Jakovljević, "O prvim zločinima nad stanovništvom u okolini Sarajeva", Sarajevo u revoluciji, II, Sarajevo, 1977. str. II/157-167.
  20. ↑ Savo Skoko, Pokolji hercegovačkih Srba 1941, Beograd, str. 355-364.
  21. ↑ Avram Pinto, Jevreji Sarajeva i Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1987, str. 181.
  22. ↑ Božidar Novak: Vjesnik Jedinstvene narodno-oslobodilačke fronte Hrvatske, 1941-1945: Izbor, Jedinstvena narodno-oslobodilačka fronta Hrvatske, Vlado Stopar, "Vjesnik", 1970, stranica 384, naslov PSETO JURE FRANCETIĆ U RUKAMA NARODA: Bandit, krvolok, zločinac i desna ruka razbojnika Pavelića, osnivač i komandant »Crne legije« Jure Francetić, pitomac zločinačkih logora Janka Puste i Italije dospio je u ruke naroda od čijeg neumoljivog suda i nesmiljene kazne ne ...
  23. ↑ Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih
  24. ↑ Pero Kosanović, "Močila u NOR-u", Kotar Slunj i kotar Veljun u NOR-u i socijalističkoj izgradnji, II, Karlovac, 1988, str. 845.
  25. ↑ Drago Pilsel. „Uz 80. rođendan Daniela Ivina”. Regional Express - online magazin. Pristupljeno 28. IX 2012. 
  26. ↑ [R.Haynes, M. Rady 2011, stranica 198]
  27. ↑ Sabrina P. Ramet: The Three Yugoslavias: State-Building and Legitimation, 1918-2004, Indiana University Press, 2006, ISBN 0-253-34656-8, 9780253346568, stranice 588-9
  28. ↑ Elizabeth Pond: Endgame in the Balkans: Regime Change, European Style, Brookings Institution Press, 2006, ISBN 0815771606 ISBN 978-0815771609, stranice 135, 136

Spoljašnje veze

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Jure_Francetić&oldid=42220840