Informbiro

Kominformski blok nakon raskola Tita i Staljina.

Komunistički informacioni biro (pun naziv: Informacioni biro komunističkih i radničkih partija; skraćeno Informbiro ili Kominform) je bila istočnoevropska organizacija komunističkih partija koja je delovala od 1947. do 1956.

Kominform je predstavljao prvu međunarodnu organizaciju komunističkih partija nakon raspuštenja Kominterne u drugom svetskom ratu. Kominform je osnovan 1947. godine sa sedištem u Beogradu, kao jedan od temelja Istočnog bloka, nakon raspada antihitlerovske koalicije i početkom hladnog rata.

Kominform je imao ukupno tri zasedanja. Prvo je održano u Beogradu (decembar 1947.), drugo u Bukureštu (jun 1948.) i treće u Budimpešti (novembar 1949.). Samo godinu dana nakon osnivanja, Kominformbiro se okrenuo protiv KPJ, koja je odbila da se povinuje Staljinu. Period neprijateljstva je trajao sve do početka "destaljinizacije" 1953. godine. Ubrzo potom, 1956. godine dolazi do nestanka Kominformbiroa.

Izraz Informbiro ili rezolucija Informbiroa je na prostoru bivše Jugoslavije postao sinonim za period u kome se jugoslovenski režim na čelu s Titom i KPJ ogradio od Staljinovog SSSR-a, a što je dovelo do početka neprijateljstva tadašnje Jugoslavije sa novostvorenim Istočnim blokom, ekonomske krize, ratnih napetosti i pojačanja unutrašnje represije prema stvarnim ili navodnim pristašama Staljina u Jugoslaviji čiji je najzloglasniji simbol Goli otok.

Na osnovu jugoslovenskih podataka od 468.175 članova KPJ i 51.612 kandidata za člana KPJ, za Rezoluciju Informbiroa izjasnilo se 55.000 komunista. Svi "informbirovci" su bili isključeni iz partije, a 16.312 lica su bila podvrgnuta represalijama i zatvoreni u specijalne koncentracione logore na ostrvima Jadranskog mora - Goli otok i Grgur.

Osnivanje Informbiroa

Staljin je rujna 1947. obnovio neku vrst reducirane i regionalne Kominterne - Informacioni biro komunističkih partija. Ovo novo telo je osnovano u jesen, 27. septembra 1947. godine u Poljskoj. Članicama Kominforma postale su vladajuće komunističke partije SSSR-a, Poljske, Čehoslovačke, Mađarske, Rumunjske, Bugarske i Jugoslavije, kao i komunističke partije Francuske i Italije. Na sastanak nisu bile pozvane KP Grčke (gde je tada bio građanski rat), KP Kine (koja se tada nalazila u teškoj borbi sa Čang Kaj Šekom), KP Engleske, kao ni komunističke partije Španije i Portugala.

Pored odluke da se osnuje Informbiro, doneta je i odluka da sedište Informbiroa bude grad Beograd. Neki smatraju da je razlog tome kako bi se "udovoljila Titova taština" i nadzirali njegovi potezi.

Prvi zvanični sastanak novoosnovanog Kominforma se održao u Beogradu u decembru 1947. Za ovu svrhu sagrađen je današnji hotel Metropol u Beogradu, gde su sastanci održavani svakog dana. Raspravljalo se o redakciji organa Kominforma. Odlučeno je da se čitava redakcija bila u rukama predstavnika SKP Pavela Judina. Za ovu svrhu, Judin je iz Moskve dovodio Sovjetske novinare. Privremeno predstavništvo novog lista se nalazilo u tadašnjoj zgradi lista "Borba".

Počeci sukoba Tita i Staljina

Tihi sukob između Moskve i Beograda tinjao je još od osnivanja Kominforma. Došlo je do prvih razmimoilaženja na relaciji Beograd-Moskva naročito po pitanju Balkanske federacije. Staljin je javno iskritikovao Georgi Dimitrova i ocenio da je ta odluka preuranjena. Staljinu nije odgovarala Titova vodeća uloga u Albaniji i Grčkoj, gde je tada besneo građanski rat. Bojao se da će jugoslavenska potpora grčkim partizanima izazvati sukob sa Zapadom, na što SSSR nije bio spreman.

Prva mera je bila ta što su Sovjeti iz Jugoslavije povukli svoje vojne stručnjake pod izgovorom da se prema postupalo neprijateljski. U Jugoslaviji su posle ovoga poskidani portreti sa likom Staljina, a Titovi su nestajali u istočnim zemljama. Potom su krenuli sukobi dopisima. Staljin je na čelo KPJ želio postaviti lojalnije kadrove poput Andrije Hebranga. On je, od ožujka do svibnja 1948., u tri tajna pisma upućena vodstvu KPJ, pokušavao izazvati raskol u jugoslavenskom vrhu. Na sastanku CK KPJ koji se sastao da odgovori na Staljinovo pismo, Tito je rekao:

Primiti pismo SKP(b), to je zabluda. I oni moraju da saznaju da je to zabluda. Primiti pismo, znači biti podlac, priznati ono što nije. Mislim da imamo pravo da govorimo na ravnoj nozi sa Sovjetskim Savezom... Kod njih postoji duboko nerazumijevanje onoga što se desilo kod nas... Ti si Crni, sebi uzeo pravo da više voliš SSSR od mene... Naša Partija je čista kao sunce. Ti, Crni, hoćeš da razbiješ njeno jedinstvo, hoćeš da razbiješ njeno rukovodstvo koje već jedanaest godina radi zajedno. To je rukovodstvo vezano krvlju sa narodom. Mi smo taj narod pozivali da daje najveće žrtve. Taj narod ne bi nas htio da trpi ni jedan dan kad bismo se pokazali nedostojni tih žrtava...

– Tito

CK KPJ je odgovorio svojim pismom od 13. aprila 1948. Staljin potom zakazuje novo zasedanje Informbiroa u Bukureštu koje će raspravljati o situaciji u Jugoslovenskom CK. Tražio je da jugoslavensko rukovodstvo pošalje delegate na ovo zasedanje, a po mogućstvu da i sam Tito dođe. Tito mu je parirao uhićenjem Hebranga te odbijanjem da se suoči sa sovjetskim kritikama na zasjedanju članica Informbiroa što je zakazano u Bukureštu za konac lipnja 1948.

Prva rezolucija Informbiroa protiv KPJ u Bukureštu

Zadatak ovih zdravih članova KPJ jeste da prisile svoje današnje rukovodioce da otvoreno i pošteno priznaju svoje pogreške i da ih poprave, da napuste nacionalizam, da se vrate internacionalizmu i da svim silama učvršćuju jedinstvenu socijalističku frontu protiv imperijalizma, ili, - ako se današnji rukovodioci KPJ pokažu za to nesposobni - da ih smijene i istaknu novo internacionalističko vodstvo KPJ.

– Rezolucija Informbiroa protiv KPJ

Delegati daju podrsku rukovodstvu KPJ na Petom Kongresu, povodom rezolucije Informbiroa.

Drugo savetovanje Informbiroa u Bukureštu je održano od 20. do 28. juna 1948. Na zasedanju Informbiroa se nisu pojavili Vladislav Gomulka i Georgi Dimitrov. Rumun Georgi Dež je postavio nekoliko neugodnih pitanja na zasedanju. Na kraju zasedanja za govornicom su se pojavili Andrej Ždanov i Georgi Maljenkov koji su rekli delegatima da oni imaju pouzdane informacije da je Tito eksponent imperijalističkih sila i da mu je zadatak da razbije jedinstvo KPJ. Na kraju je kao konačna ocena zasedanja donesena rezolucija "O stanju u KPJ", poznatija kao Rezolucija Informbiroa.

Komunistički informacioni biro je ocenio da su jugoslovenski rukovodioci “pošli putem odcjepljenja od jedinstvene socijalističke fronte protiv imperijalizma, putem izdaje stvari međunarodne solidarnosti radnog naroda i putem prelaska na pozicije nacionalizma”, pa je uslijed toga KPJ sebe isključila iz “porodice bratskih komunističkih partija”. U završnom dijelu Rezolucije, “zdravi elementi” unutar KPJ pozivaju se na svrgavanje Titova vodstva.

Rezolucija Informbiroa je objavljena u Jugoslaviji u podne preko Radio Praga.

Roćko je tada bio predsjednik bosansko-hercegovačke vlade i zajedno sa cijelom vladom bio se, kao i većina u crnogorskoj vladi, složio sa pismom KPSS našoj Partiji. Razlika je samo u tome što su Bosanci bili svi pozvani u Beograd, tamo dobro iskritikovani i isprepadani. Kad su promijenili mišljenje, samo su dvojica-trojica bili tvrdoglavi pa su poslati na Goli otok, vraćeni su za Sarajevo. A Crnogorci su, pošto su zadržali stav - svi pohapšeni. Uhapšena su dvadeset dva ministra i pomoćnika i zajedno dovedena na Goli otok.

– Vlado Dapčević, jedan od najpoznatijih ibeovaca

Sutradan je štampan tekst Rezolucije i odgovor CK KPJ. Posle sednice na Dedinju, Milovan Đilas je u ime čitavog CK napisao odgovor gde je negirao sve što je Informbiro usvojio. Konačno, izbor novog CK obavio se na Petom kongresu gde je Staljinu rečeno ne.

Otvorena borba Informbiroa i KPJ

Za mene uopšte nijesu bile bitne pojedine rečenice iz onih pisama i rezolucija. Za mene je bilo bitno samo jedno: da li ćemo ići sa Sovjetskim Savezom, socijalističkim taborom i međunarodnim komunističkim pokretom protiv imperijalizma, ili ćemo, htjeli mi to ili ne htjeli, ići sa imperijalizmom protiv Sovjetskog Saveza i međunarodnog komunističkog pokreta? Bilo mi je jasno da je stvar socijalizma u Jugoslaviji propala ako krenemo ovim drugim putem.

– Vlado Dapčević

General Arso Jovanović, načelnik Generalštaba JNA ubijen u pokušaju da pređe na teritoriju Rumunije.

Još pre donošenja Rezolucije došlo je do sukoba u KPJ. Staljinovu liniju su branili Andrija Hebrang i Sreten Žujović Crni. Kasnije su i jedan i drugi isključeni iz CK KPJ. Odmah nakon objavljivanja Rezolucije Informbiroa došlo je do velikih promena i u vojnom vrhu. U pokušaju da pređe na teritoriju Rumunije ubijen je načelnik Generalštaba, general-pukovnik Arso Jovanović. U istoj akciji uhvaćeni su pukovnik Vlado Dapčević i general-major Branko Petričević Kađa. General avijacije Pero Popivoda je uspeo ilegalno odleteti za Rusiju. Tamo je dobio čin general-majora Sovjetske vazdušne avijacije.

Na napetu situaciju jugoslavensko je partijsko vodstvo odgovorilo izvanrednim mjerama. Partijskom je vodstvu bilo nužno znati kako će razne kategorije stanovništva dočekati Rezoluciju. Pokrenuto je mnoštvo doušnika, koji tajnoj policiji prikupljali mišljenja i izjave ne samo protivnika, nego nadasve članova KPJ. Prvotna su izvješća bila obećavajuća. Premda se mnogi članovi KPJ nisu slagali s bojkotom bukureštanskog sastanka, te čak prihvaćali neke kritike iz teksta Rezolucije, većina je ipak čvrsto stala uz KPJ.

Sovjetski simpatizeri i sljedbenici Rezolucije, ili, popularno, informbirovci, hapšeni su već od ljeta 1948., no KPJ je tek koncem rujna 1948. primijenio odluku “o mjerama koje treba poduzeti za uspješno vođenje borbe protiv antipartijskih elemenata, koji su se aktivizirali na liniji rezolucije Kominformbiroa”. Odlučeno je “zaoštriti stav čitave partijske organizacije prema antipartijskim elementima, kao neprijateljima Partije i države”. Protuinformbirovska represija je u narednom periodu u Jugoslaviji uzela toliko maha da je Milovan Đilas u kolovozu 1949. poslao “direktivno” pismo CK KPH u kojemu kaže kako se broj “administrativnih kazni”, tj. osuda bez suđenja, uvelike povećao usled nezakonitih postupaka članova narodnih odbora i državnih službenika, i da se njihov rad ne može svoditi samo na kazne.

Istvremeno, počele su ekonomske ucene. Dolazilo je do povlačenja kreditnih ugovora, zaključenih sporazuma i novčanih pomoći. Drvene kutije pune propagandnog materijala se šalju niz Dunav do Jugoslovenskih obala. Počinje veliko naoružavanje stranih armija. Došlo je do aktiviranja Tršćanske krize, jer su Jugosloveni optuživani da gomilaju vojsku prema Trstu u nameri da ga bombarduju.

Jedno od najmračnijih poglavlja Informbiroa predstavljali su montirani sudski procesi. Odmah po objavljivanju rezlucije Informbiroa i odgovora KPJ počela su masovna hapšenja u zemljama istočnog lagera nad istaknutim pripadnicima komunističkih partija pod firmom da podržavaju protivljenje jugoslovenskog CK da se povinuje Informbirou. Bio je to primer sa skoro svim zemljama koje su podržavale Informbiro.

Druga Rezolucija Informbiroa protiv KPJ u Budimpešti

Od 21. do 29. novembra 1949. Informbiro je održao treće i poslednje zasedanje u Bukureštu. Posle većih rasprava, čitanja materijala sa montiranih procesa koji su se u to vreme održavali širom Evrope, delegati su se složili da je jugoslovenski CK potpuno krenuo putem uspostavljanja fašističkog sistema, da se odvojio od progresivnog sveta i da državom upravljaju plaćenici i špijuni imperijalnih sila. Na kraju zasedanja, 29. novembra 1949. usvojena je druga rezolucija Informacionog biroa komunističkih partija pod nazivom "Jugoslovenska partija u rukama ubica i špijuna".

Sa mnogo težim rečima od prethodne rezolucije, Kominform je zaključio da je jugoslovenski CK skrenuo sa socijalističkog puta i da ide ka nacionalizmu, da je Beograd pretvoren u centar američke špijunaže, da je većina članova Politbiroa u rukama imperijalističkih gazda, da je ubistvo Arse Jovanovića izvedeno u zasedi, da je Žujovićevo hapšenje bilo po nalogu imperijalista, da je isti Žujović ubijen u logoru, da u zemlji vlast ima jedino specijalna policija UDB-a, koja je napunila zatvore pravim komunistima, da su visoki funkcioneri KPJ gestapovski agenti koji su omalovažili rusku pomoć u oslobađanju zemlje.

Posle ove rezolucije slede još žešći pritisci i još surovija borba. Već je 9. jula 1949. za pristalice Informbiroa je otvoren poseban logor Goli otok. Došlo je do gomilanja vojske na granicama i do većih graničnih incidenata. Radio emisije su bile preplavljene kritikama na račun jugoslovenskog CK, a slušanje tih emisija je kažnjavano zatvorom i izolacijom.

Jugoslavija se uveliko pripremila za odbranu. Još s kraja jeseni 1949. održani su veliki vojni manevri Jugoslovenske Armije u Sloveniji. Nakon manevara, napravljen je plan odbrane. Stvoren je i Partizanski Vrhovni štab kojim je komandovao general Svetozar Vukmanović-Tempo, koji je imao zadatak da se po upadu Sovjetske Armije suprostavi partizanskim načinom ratovanja. Takođe je došlo do razmeštanja celokupne teške industrije u Republikama Slovenije i Hrvatske, do podizanja železare u Nikšiću, do izgradnje većih vojnih kasarni, do transporta arhiva iz Beograda u Bileće i drugo.

Najznačajniji je bio preokret kada se Jugoslavija u trenutku sve većeg pritiska Staljina okreće zapadnim silama za pomoć u naoružanju. Tako je general Koča Popović, koji je tada bio načelnik generalštaba, sklopio ugovor o vojnoj pomoći sa vladom SAD-a, Britanijom i Francuskom 14. novembra 1951. u Londonu.

Blizu pet hiljada jugoslovenskih građana su emigrirali u SSSR i druge zemlje ("IB emigracija"). Oni koji su ostali su se skrivali pod maskom da podržavaju KPJ i Tita, a mnogi su slati su na izdržavanje zatvorskih kazni širom zemlje. Najviše zatvorenika je izdržavalo kaznu na Golom Otoku, Bileći, Sremskoj Mitrovici, Staroj Gradiški, Zabeli, CZ, KP Domu, Sarajevu, Lepoglavi, Novom Sadu, Ljubljani, Zagrebu, Titogradu i u drugim većim gradovima zemlje.

Staljin je imao plan napada na Jugoslaviju pod šifrovanim imenom "Operacija Jugoslavija". Situacija je bila na ivici rata jeseni 1952. godine. Dve veće Sovjetske armije su se koncentrisale na granici sa Bugarskom i vršile manevre. Tada se na čelu trupa Crvene armije nalazio maršal Georgi Žukov, koji se nalazio u Sofiji. 12. novembra 1952. godine se nedaleko od granice prema Bosilegradu pojavio čitav tenkovski korpus Crvene armije, koji je demonstrirao kao da kreće prema Jugoslaviji. Sve jedinice Jugoslovenske armije su bile u pripravnosti, a sam Maršal Tito se tih dana nalazio u Nišu.

Staljin je zbog Korejskog rata morao da stavi sve svoje snage na raspolaganje prema granici sa Kinom, pa je rešio da otpusti Štab za Jugoslaviju decembra 1952. godine.

Pomirenje Moskve i Beograda

Kod naših ljudi konflikt, a posebno Rezolucija, izazvali su, sigurno, tešku traumu, jer mi u Jugoslaviji, bez obzira na mnogobrojna kolebanja, ipak smo, u suštini vjerovali u Sovjetski Savez, imali vjeru u Staljina... Mi se ne stidimo tih iluzija... One su odigrale pozitivnu ulogu, potvrđujući naše duboko vjerovanje u proces i socijalizam. A u junu 1948. kada ih je Staljin tako nemilosrdno, na tako grub način razbio, nama je bilo strašno teško. Ali, mi nijesmo izgubili vjeru u socijalizam, međutim, počeli smo da gubimo vjeru u Staljina...

– Josip Broz Tito

Nakon Staljinove smrti 5. marta 1953. dolazi period koji je praćen otopljavanjem odnosa između Informbiroa i Jugoslavije. Prvi korak ka pomirenju je napravljen od strane Nikite Sergejeviča Hruščova, prvim sekretarom CK KPSS, koji je zajedno sa Nikolajem Bulganjinom, predsednikom vlade SSSR-a i Anastasom Mikojanom, prvim zamenikom Sovjetske vlade doleteo u Beograd 26. maja 1955. Do sastanka između sovjetske i jugoslovenske delegacije je došlo na Topčideru, u Domu Garde. Kao rezultat nastala su dva dokumenta od velike važnosti za normalizaciju odnosa. To su Beogradska deklaracija, potpisana 2. juna. 1955. godine i Moskovska deklaracija, potpisana 20. juna. 1956. godine.

Staljinovom smrću otpočeo je proces koji je u teoriji socijalizma nazvan "destaljinizacijom". Osnovni pečat tom procesu dao je 20. Kongres Komunističke partije SSSR-a koji je održan u Moskvi od 14. do 25. februara 1956. U okviru tajne sednice, prvi sekretar KPSS Nikita Sergejevič Hruščov pročitao je referat o zloupotrebama za vreme vladavine Staljina. Odobrene su mere za likvidaciju posledica kulta ličnosti i uspostavljanje lenjinskih normi u partijskom životu.

Jugoslavija je imala svoje mesto u oba referata na 20. Kongresu. U prvom, javnom, kratko je konstatovano:

SSSR je poboljšao odnose sa Jugoslavijom i na sve načine će jačati prijateljstvo i saradnju sa bratskim narodima FNRJ, u FNRJ, gde vlast pripada trudbenicima i gde se društveno uređenje zasniva na podruštvljavanju proizvodnih sredstava, stvaraju se u procesu socijalističke izgradnje konkretne forme upravljanja privredom i izgradnje državnog aparata.

Raspuštanje Informbiroa

Posle prvih rehabilitacija u Sovjetskom Savezu, i u ostalim zemljama Lagera izvršene su, negde u celini, a negde delimično rehabilitacije nevino osuđenih i pogubljenih komunista. Matijaš Rakoši je rehabilitovao Lasla Rajka i preuzeo odgovornost. Vlka Červenkova smenjuju sa funkcije premijera. Istovremeno Todor Živkov rehabilituje Trajča Kostova. Među najteže posledice Staljinove politike u DR Nemačkoj Valter Ulbriht navodi "pogrešne odluke prema Jugoslaviji i kršenje socijalističkih zakonitosti." U Čehoslovačkoj puštaju na slobodu Artura Londona. KP Kine osuđuje politiku Staljina.

U to vreme nikoga više nije iznenadilo ni saopštenje o raspuštanju Informacionog biroa. Ono glasi:

Stvaranje Informacionog biroa komunističkih i radničkih partija 1947. godine odigralo je pozitivnu ulogu za otklanjanje podvojenosti među komunističkim partijama, stvorene posle raspuštanja Kominterne, predstavljalo je značajan faktor jačanja proleterskog internacionalizma u redovima međunarodnog komunističkog pokreta i daljeg okupljanja radničke klase i svih trudbenika u borbi za čvrst mir, demokratiju i socijalizam... Komunističke i radničke partije bez sumnje će i dalje prema svom nahođenju i uzimajući u obzir konkretne uslove svoga rada, vršiti međusobnu razmenu mišljenja o zajedničkim pitanjima borbe za mir, demokratiju i socijalizam, zaštite interesa radničke klase i svih trudbenika, mobilizacije narodnih masa za borbu protiv ratne opasnosti i uporedo s tim razmatrati pitanje saradnje s partijama i tendencijama koje su orijentisane ka socijalizmu, kao i sa drugim organizacijama koje teže jačanju mira i demokratije...

Nakon zvaničnog saopšenja o raspuštanju Informbiroa, prestao je da izlazi njegov glasnik "Za čvrst mir i narodnu demokratiju", kao i većina drugih glasnika.

Informacioni biro komunistističkih partija je zvanično raspušten 17. aprila 1956. godine.

Povezano

• Sovjetska isporuka naoružanja Jugoslaviji
• Grčki građanski rat
• Balkanska federacija
• Raskol Tita i Staljina
• Goli otok
• Titoizam

Literatura

• V Kongres Komunističke partije Jugoslavije-Izveštaji i referati, Beograd, 1948.
• Osmo redovno zasedanje Narodne Skupštine FNRJ-Ekspoze, Edvarda Kardelja i Moše Pijade, Beograd, 1949.
• Veljko Vlahović, Šest godina postojanja narodne države, Beograd, 1949.
• Bela knjiga o neprijateljskoj politici Vlade NR. Albanije prema Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji, Beograd, 1961.
• Vladimir Dedijer, Izgubljena bitka Josifa Visarionoviča Staljina, Sarajevo, 1969.
• Branko Petranović, Istorija Jugoslavije 1918-1978, Beograd, 1980.
• Vladimir Dedijer, Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita, knj.I-III, Rijeka, 1981-1984.
• Grupa autora, Istorija Saveza Komunista Jugoslavije, Beograd, 1985.
• Dragan Marković, Istina o Golom otoku, Beograd, 1987.
• Branko Petranović i Momčilo Zečević, Jugoslavija 1918-1988, Tematska zbirka dokumenata, Beograd, 1988.

Vanjske veze

• Kuda vodi nacionalizam Titove grupe? ("Pravda", 8. decembar, 1948.)
• Rezolucija Informbiroa i 1948. godina u očima ruski historičara i istraživača
• Šezdeset godina rezolucije Informbiroa Arhivirano 2016-03-07 na Wayback Machine-u