Delminijum

Delminij ili Delminijum (latinski: Delminium) je naziv za ilirsku gradinu i antičko naselje ili grad u području današnjeg Duvanjskog polja u Bosni i Hercegovini. Predstavljalo je upravno sjedište ilirskog plemena Delmati, po kojima je kasnije dobila ime Dalmacija. Rimski istoričari ističu veličinu Delminijuma (megale polis), ili kao čvrst grad na visokom položaju (Apijan). Iako su podaci brojni, iz njih nije moguće tačno odrediti koja je od gradina bila Delminijum. Zbog toga je dugo vremena smještan na razne lokacije. U kontekstu historijskih, arheoloških, epigrafskih i hodoloških podataka u najnovijoj literaturi smatra se da je dalmatska gradina Lib u Borčanima mjesto na kojem se nalazio Delminium.

Natpis rimskog legionara Caius Longinusa iz Amblade (Pisidia). Umro je u 40-oj god. Nađen je u Delminiumu, sada u Arheološkom muzeju u Splitu. CIL III, 9737

Rimski Delminijum

Godine 155. pne. Rimljani su prvi put zauzeli Delminijum. Cjelokupno područje Dalmata, zajedno sa svim ostalim ilirskim plemenima, Rimljani konačno osvajaju 9. godine n.e, nakon Batonovog ustanka.

Delminijum se spominje i u mnogobrojnim dokumentima iz rimskog perioda kao novo, rimsko naselje. I njegova ubikacija je sporna. Analizom naseobinskih i arheoloških ostataka, dio autora smatra da se rimski Delminium nalazio ispod istoimenog ilirske gradine, u podnožju brda Lib, a da se u današnjem Duvnu (Tomislavgrad) nalazila putna stanica Bistue vetus. Drugi autori smatraju da se rimski Delminijum nalazio u današnjem Tomislavgradu, na lokalitetu Županjac.

Grad je kasnije dobio status autonomnog grada u Rimskom Carstvu. Uništen je za vrijeme Velike seobe naroda.

Na mjestu gdje je bio rimski grad podignuto je groblje Karaula. Na samome rimskome trgu (forumu), koji je istražio krajem 19. st. Karl Pač, podignuta je 1924 crkva. Propali su ostaci rimskoga foruma, s otvorenim trgom, vijećnicom, govornicom, uredima i zatvorom, s lijepo isklesanim kamenim kvaderima. Istražene terme (banju) nedaleko od Franjevačkoga samostana zatrpane su pijeskom i zemljom i izgrađen parking.