Bežanija

Bežanija
gradska četvrt
Bežanijski blokovi
Bežanija
Koordinate: 44.806214°N 20.372114°E / 44.806214; 20.372114
Država	Srbija
Grad	Beograd

Bežanija (u novije vreme poznata i kao Stara Bežanija) je urbano naselje u Beogradu koje pripada opštini Novi Beograd. U Bežaniju spadaju delovi blokova 57, 57a i 60. Nalazi se zapadno od centra Beograda, preko Save.

Položaj i geografija

Nalazi se na krajnjem zapadu opštine Novi Beograd, udaljena je od centra Beograda oko 10 km i oko 8 km od aerodroma Nikola Tesla. Sa zapadne strane Bežanija izbija na naselje Ledine, sa istočne na novobeogradske blokove od kojih je deli Vojvođanska ulica, a sa severne na naselje Bežanijska kosa, dok sa južne strane izlazi na Blok 72, Blok 61, Blok 62, Blok 63 i Blok 64. U neposrednoj blizini naselja nalaze se opštine Surčin i Zemun.

Historija Bežanije

Stara karta iz 1910. godine, koja prikazuje naselja u istočnom Sremu, uključujući Bežaniju

Tragovi dva velika carstva — Habzburške monarhije i Turske, Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i Jugoslavije, posleratnog socijalizma, tranzicionog doba, kao retko gde, ukršteni su u selu Bežanija. Bežanija je najstarije naselje na teritoriji Novog Beograda. Arheološka iskopavanja dokazuju da je područje bilo naseljeno još u Neolitu. Pod svojim današnjim imenom Bežanija je poznata od 1512. godine kada je područje bilo naseljeno sa 32 srpske porodice koje su prešle preko reke Save u Srem (tadašnju Ugarsku) posle pada srednjovekovne srpske države, otuda i naziv Bežanija. Prvi put se Bežanija pominje u Kruševskom pomeniku, iz manastira Dobrun kraj Višegrada, gde se navodi da je u selu 1512. godine bilo nastanjeno 32 domaćinstva. U 17. i 18. veku epidemije, glad i turski pohodi u talasima su pustošili ovo područje, ali su atar stalno popunjavali doseljenici, begunci od Osmanlija iz krajeva južno od Save i Dunava. Posebno zanimljivo za Srbe ovo područje postaje od 1690. godine, za vreme Velike seobe Srba. Bežaniju je nakon toga habzburški dvor uvrstio u Vojnu granicu i uključio u sistem odbrane od Turaka. U 18. veku selo Bežanija je pripadalo zemunskom vlastelinstvu koje je posedovao grof Karl Šenborn, potpredsednik Državnog dvora Svetog rimskog carstva. Za vreme njegove vladavine 1736. i 1737. godine vršen je popis starešina i domaćinstva. Bežanija je tada imala popa, kneza, 34. starešina i dva činovnika koji su obavljali administrativnu dužnost. Pravoslavno stanovništvo neprestano se doseljavalo u Srem, pa je u selu Bežanija po popisu iz 1810. godine bilo 115 uglavnom srpskih domaćinstava. Kako bi ograničile njihov broj, austrijske vlasti su do polovine 19. veka ovde dovele i veliki broj nemačkih kolonista. Sa tako izmešanim stanovništvom ovo selo zakoračiće i u 20. vek, u kojem su preko Bežanije opet prošle velike imperijalne vojske — austrougarske trupe u Prvom svetskom ratu, a 27 godina posle i Hitlerova armija. Obe su se ovuda i povukle, ali je nestalo i mnogo starih zdanja i stanovnika Bežanije koji su mesto ustupili soliterima i novim doseljenicima.

Bežanija kao deo petrovaradinske pukovnije u Vojnoj krajini pod Austrijskim carstvom odnosno Austrougarskom (karta iz 1820)

U Drugom svetskom ratu, borbe za oslobođenje Zemuna otpočele su po prelasku partizanskih jedinica i Crvene armije preko Savskog mosta 21. oktobra 1944. godine. Posle velikih i teških borbi u noći između 21. i 22. oktobra oslobođena je Bežanija, a ujutru i Zemun. Bežanija je u sastavu grada Beograda bila prvi put 1929. godine. Od 1948. do 1955. godine Bežanija je bila samostalna opština, zatim postaje mesna zajednica u opštini Novi Beograd. Selo Bežanija je priključeno 1. septembra 1955. godine Novom Beogradu. Staro bežanijsko groblje u Bežaniji otvoreno je 1895. godine. Iako je stara kapela srušena, na inicijativu udruženja „Stara Bežanija“, javno preduzeće izgradilo je novu zgradu i kapelu. U Bežaniji se nalaze i dve masovne grobnice iz Drugog svetskog rata. Jedno je jevrejsko na „Bežanijskoj padini” ispod naselja Ledine, a druga grobnica je neposredno uz Staro bežanijsko groblje.

Položaj i privreda Bežanije kroz historiju

Pre i tokom izgradnje opštine Novi Beograd, sa ovog dela grada do Zemuna se jedino stizalo kroz selo Bežanija. Iako stacionirana u Sremu, ipak nadomak Beograda, Bežanija je bila na udaru mnogih carstva i vojnih sila, ali je opet opstala. Kroz historiju, a i danas bila je i ostala na raskrsnici velikih puteva. U Bežaniji je postojao veliki broj zanatskih i trgovinskih radnji, kafana i fabrika, a najpoznatija od njih bila je ciglana „Ike Manića“, koja je postojala i u 19. veku. Od njenih cigala su napravljene mnoge zemunske i bežanijske kuće. U Bežaniji se i danas nalazi kafana „Tošin bunar“, stara oko dva veka. Nedaleko od kafane „Tošin bunar“ u pravcu ka Bežaniji nalazila se mitnica odnosno mesto gde su seljaci plaćali obaveznu taksu. Na tom mestu se od 1949. do 1955. godine gradio Studentski grad i njega su gradili mnogi Bežaninci. Davne 1927. godine u Bežaniji se nalazio se i stari „Aerodrom Beograd“, izgrađen na nasutom močvarnom zemljištu. Aerodrom se prostirao na 312 hektara, ali nije bio dugog veka pa je zatvoren 1964. godine. U Bežaniji su se nalazili veliki broj restorana, kafana, a jedna od najpoznatiji je kafana „Beograd“, koju je još dvadesetih godina 20. veka otvorio Petar Kokotović. Ovo je bilo prvo pominjanje imena Novi Beograd, pa tako vlasnika ove kafane smatraju "kumom" ove opštine. Godine 1954. u Bežaniji je otvorena Industrija mašina i traktora, koja je radila sve do 2005. godine.

Stanovništvo Stare Bežanije kroz historiju

Kroz historiju Bežanije, na ovom prostoru je živelo veliki broj ljudi raznih nacionalnosti i vere. U tom multietničkom sklopu živeli su Nemci, Hrvati, Romi, a ponajviše Srbi. Po popisu kuća, konjskih i volovskih kola 1882. godine u Bežaniji je postojalo 140. kuća i 177. konjskih kola. Za vožnju se korisilo 22. kola, dok su 31. kola bila tovarna, a bilo je i 20. volovskih kola. Meštani sela su se pretežno bavili stočarstvom, zemljoradnjom i raznim zanatima. Po spisima, krajem 19. veka u selu Bežanija i njegovoj okolini najčešće su sađeni suncokreti i duvan, kao i drugo bilje. Između dva svetska rata, Bežanija je bila na glasu kao veselo mesto. U Bežaniji se preko dana igrao fudbal, a potom proslava pobednika završavala uveče sa dramskih i folklornim programom i gledanjem filmova u prvom bežanijskom bioskopu. Omiljena kupališta starih Bežaninaca bila su „Bombaj“, kanal Galovica i „Konjska plaža“.

Popis stanovništa Stare Bežanije kroz historiju:

• 1921 — 2.069
• 1953 — 3.330
• 1961 — 7.129
• 1971 — 15.580
• 1981 — 14.067
• 2002 — 13,378

Bežanijske škole kroz historiju

Prvi pisani podatak o školi u Bežaniji datira iz 1715. godine, kada se školska nastava pohađala u crkvi Svetog Georgija, u kojoj su najverovatnije nastavu držala sveštena lica, pojci i meštani sa osnovnim školskim obrazovanjem. Prvobitna zgrada kasnije je srušena, pa je od 1836. godine škola prebačena u malu zgradu u dvorištu crkve Svetog Georgija u Bežaniji. Sve do 1862. godine u Bežaniji je postojala samo srpska škola, a od te godine po odobrenju Vinkovačkog magistrata za potrebe školovanja nemačke dece počela je da radi i osnovna škola na nemačkom jeziku. Iz dokumenta pronađenog u Istorijskom arhivu Beograda zna se da su u toj školi postojala dva jezički odvoje odeljenja - „Obospolna pučka škola grčko-istočne obćine Bežanija“ i “Obospolna Evagenlistička pučka škola“, koja je kasnije preseljena u zgradu Evangelističke crkve. Postojeća zgrada je bila mala za sve veći broj đaka, pa je prva prava školska zgrada u Bežaniji, sa dve učionice, podignuta je 1873. godine i zvali su je „Srpska područna škola“. Nastava je izvođena na srpskom i nemačkom jeziku. Nova zgrada škole, na čak dva sprata, najviša u Sremu u to doba, sazidana je 1891. godine. Danas je ona ujedno i najstarija zgrada u opštini Novi Beograd i spada pod kulturno dobro Republike Srbije. U toj školi su Bežanijski đaci svoja prva znanja sticali sve do 1959. godine, kada je preseljena u novu školsku zgradu. Dana 22. oktobra 1959 godine, počinje sa radom nova osnovna škola Jovan Sterija Popović. Dan useljenja u novu školsku zgradu je ujedno i dan oslobođenja Bežanije i proslavlja se kao dan škole. Osnovna škola Milan Rakić počela je sa radom 1967. godine i te dve škole i danas rade. Prema spisima iz Istorijskog arhiva Beograd u Bežanijskoj školi je 1896. godine bilo upisano 136 devojčica i dečaka.

Osnovna škola Jovan Sterija Popović

U današnjoj zgradi osnovna škola Jovan Sterija Popović radi od 22. oktobra 1959. godine. Dan useljenja u novu školsku zgradu i Dan oslobođenja Bežanije proslavlja se kao dan škole. Ime poznatog književnika škola nosi od 1. marta 1953. godine. Od 1970. godine u školi je organizovana celodnevna nastava.
Prvi pisani podatak o školi u Bežaniji datira iz 1715. godine kada su osnivane škole za srpsku decu na narodnom jeziku u okviru države kojom je vladala Marija Terezija. Kao bitne godine za školu u ovom delu donjeg Srema pominju se 1836. godine kada je počela sa radom škola u zgradi crkvenog dvorišta, 1873. kada je podignuta nova školska zgrada sa dve učionice, a 1891. i nova škola na dva sprata i 1889. kada je utvrđeno da postoji škola za područje sela Bežanija. U tom trenutku škola broji 118 učenika (69 dečaka i 69 devojčica). Škola je tokom svog postojanja menjala naziv nekoliko puta. Zvali su je Pučka škola, Državna mešovita pučka škola, Osnovna škola Bežanija, a od 1. marta. 1953. godine kao osnovna škola „Jovan Sterija Popović”.

Jovan Sterija Popović je rođen u Vršcu ali je njegova majka Julijana potomak starih Bežaninaca. To je razlog zbog kojeg škola nosi njegovo ime.

Za vreme Kraljevine Jugoslavije škola je bila četvororazredna da bi vremenom postala osmorazredna. Pretpostavlja se da se nastava nije sistematski odvijala tokom Drugog svetskog rata. Po završetku rata škola nastavlja da radi, pojačava se nastavnički kadar, u školi rade stručni aktivi koji se povezuju sa stručnim društvima, nabavljaju se nova nastavna sredstva, uvodi slušanje radio-emisija za decu, započinje učenje stranih jezika, organizuju se različite sekcije i dečje organizacije, osvajaju prvi plasmani na takmičenjima, organizuju letovanja učenika, kupuje se odmaralište u Kaštel-Novom u kojem se organizuju rekreativne nastave i letovanja učenika. Do 1973. u školi je radio istureni deo Specijalne škole. Uvodi se produženi boravak za učenike koji se početkom 1980. transformiše u celodnevnu nastavnu. Kao posledica velike stambene izgradnje Novog Beograda školu u jednom trenutku pohađa oko 2000 učenika pa je nastava organizovana u okruženju, u prostorijama mesnih zajednica u tzv. isturenim odeljenjima. Iz škole „Jovan Sterija Popović” odvajaju se 1967. OŠ „Milan Rakić” (tada OŠ „Dr Ivan Ribar”), 1982. OŠ „Kneginja Milica”(tada OŠ „Užička republika”) i 1989. OŠ „Mladost”.

Osnovna škola Milan Rakić

Osnovna škola Milan Rakić (tada OŠ „Dr Ivan Ribar”) osnovana je 2. februara 1967. godine u periodu razvoja i širenja opštine Novi Beograd.

Bežanija u novije doba

Nakon ukidanja statusa opštine Bežanija i pripajanja opštini, Novom Beogradu priključeno 1. septembra 1955. godine, Bežanija polako gubi svoj identitet i postaje mesna zajednica Novog Beograda. Sredinom šezdesetih godina 21. veka počinje čišćenje terena, rušenje seoskih kuća Bežanije i drugih objekata, kako bi se pripremilo zemljište za izgradnju novobeogradskih blokova. Nešto kasnije, 2004. godine, počela je gradnja stambenih objekata u ulici Dušana Vukasovića, na samom kraju severnih delova Bloka 61 i Bloka 62. Na to mestu se nalazio veliki broj trošnih kuća i zanatskih radnji, koje su zbog svoje autentične, stare gradnje podsećale na Bežaniju iz davnih vremena. Zbog prevelikih gužvi kroz Bežaniju, koja povezuje opštine Novi Beograd, Zemun i Surčin, planirani su radovi na proširenju Vojvođanske ulice. Ulica je proširena na šest traka, napravljena je biciklistička staza, a odrađeni su i radovi na trotoarima i saobraćajnoj signalizaciji. Radovi na proširenju i totalnoj rekonstrukciji ulice počeli su 2008. godine a u potpunosti su završeni 2012. godine. Srušen je veliki broj kuća i drugih objekata u Bežaniji i zabetonirani kanali između ulica i trotoara. Danas Bežanija, kao jedna od mesnih zajednica i naselja Novog Beograda ima sve uslove za život, te se u njoj i njenoj neposrednoj blizini nalazi veliki broj trgovinskih lanaca, zanatskih radnji, obrazovanih institucija i putevi koji je odlično povezuju sa drugim naseljima i delovima grada. Bežanija danas samo zbog starih seoskih i trošnih kuća koje su i dalje opstale duž ulice uz crkvu Svetog velikomučenika Georgija, kao i zbog ljudi koji čuvaju historiju i tradiciju ovog naselja, odaje utisak da je nekada bila selo u Sremu.

Fudbalski klub Bežanija

FK Bežanija je fudbalski klub iz Beograda, Srbija. Trenutno se takmiči u Prvoj ligi Srbije, drugom takmičarskom nivou srpskog fudbala. Domaće utakmice igra na stadionu Bežanije ili popularno nazvanom stadion kraj Bežanijske crkve, kapaciteta 2.000 sedećih mesta, koji se nalazi iznad crkve Svetog Georgija. Klub je osnovan još davne 1921. godine pod imenom SOKO. U septembru 1921. godine FK SOKO kako se tada zvao FK Bežanija, odigrao je prvi prijateljsku utakmicu protiv kluba FK „Francstal“ koji je trijumfovao rezultatom 1:0. Poznat je sastav tima koji je odigrao taj prvi meč u istoriji kluba: Na golu je bio Mijatović Milorad, bekovi su bili Vujić Veselin i Jovanović Zoran. U half liniji su igrali Rašković Nikola, Miler Franc i Selaković Radoslav. Za golove su bili zaduženi Jovanović Branko, Savičević Stevan, Macura Berislav, Miler Vili i Mačvanski Mihailo. Klub je kasnije promenio ime u BSK (Bežanijski sportski klub), a tokom Nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu klub je igrao u ligi NDH-a pod imenom HŠK. Nakon Drugog svetsko rata klub je 1946. godine dobio ime Jedinstvo, kada se kao član Novosadskog fudbalskog saveza prvi put registruje za zvanična takmičenja u Sremskoj ligi. U Sremskoj ligi se takmičio do 1952. godine, da bi od jeseni iste godine prešao u okvir Beogradskog fudbalskog saveza. Jedinstvo pred početak sezone 1955/56. menja ime u Bežanija. Od sezone 1965/66. do 1988/89. klub se takmičio u drugoj i prvoj beogradskoj ligi. Od sezone 1988/89. počinje uspon kluba, jer je te sezone postao prvak u Prvoj beogradskoj ligi i tako se po prvi put plasirao u Beogradsku zonu. Zatim je osvojio i titulu u Beogradskoj zoni i plasman u Srpsku ligu, što je bio najvećih uspeh kluba u vreme bivše Jugoslavije.

Crkva Svetog Georgija

Današnja crkva Svetog Georgija u Bežaniji podignuta je 1827. i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture. U mestu Bežanija nije postojala crkva sve do 1733. godine, kada se spominje prva crkva, koja je bila napravljena od čerpića (nepečena cigla), nepatosana, šindrom pokrivena i bez zvona, sa svodom od dasaka. Bila je posvećena Svetom velikomučeniku Georgiju, ali se u njoj nije služilo. Tek ju je 1753. godine osveštao episkop Partenije. Zbog slabog materijala crkva je popravljana i doziđivana, tako da su oltar i muška crkva bili od ćerpiča, a ženska od cigala. Kasnije je crkva dobila zvonaru i zvona. Crkva je postojala do 1827. godine kada je skupljen prilog i sazidana današnja crkva. Sazidana je kao jednobrodna građevina sa jednom polukružnom apsidom na istočnoj strani i pripratom sa horom i visokim trospratnim zvonikom na zapadnom delu. Crkva u arhitektonskom pogledu predstavlja mešavinu raznih stilskih komponenata - klasicizam sa elementima baroka i romantizma. Unutrašnjost crkve podeljena je na četiri treveja pomoću lukova i pilastera, što se odrazilo i na raščlanjavanje fasada. Veću popravku crkva je doživela 1938. godine, kada su nastali novi ikonostas i zidna dekoracija, koju je radio ruski slikar Andrej Bicenko. Seoska slava Bežanije su Duhovi

500. godina Bežanije

Povodom 500. godina Bežanije, 2012. godine organizovana je proslava svečanom litijom u crkvi Svetog Georgija i kulturno-umetničkim programom. Napravljeno je spomen obeležje visoko 500 cm, što simbolizuje broj godina od pomena imena sela Bežanije, samo zahvaljujući angažovanju ljudi okupljenih preko udruženja „Stara Bežanija“ i donatorima. U slavu 500. godina naselja, napravljen je i dokumentarni film o Bežaniji, koji predstavlja naselje od njenog osnivanja do danas.

Objekti u Bežaniji

Danas je Bežanija urbano naselje zahvaljujući porastu Novog Beograda posle Drugog svetskog rata. U njemu se nalaze sledeći značajni objekti:

• Crkva Svetog velikomučenika Georgija
• Stadion Bežanije
• Zgrada Stare osnovne škole u Bežaniji
• Vrtić „Ljubičica"
• Staro bežanijsko groblje
• Osnovna škola „Milan Rakić"
• Osnovna škola „Jovan Sterija Popović"
• Pijaca „Bežanija"
• Dom za stara lica „Beograd"

Kao i veliki broj drugih trgovinskih, poslovnih i zanatskih objekata.

Saobraćaj kroz Bežaniju

U blizini Bežanije nalazi se isključenje ka Ledinama, gradskoj opštini Surčin, Bežanijskoj kosi, Zemunu, na auto-put Bratstvo i jedinstvo, isključenje za aerodrom Nikola Tesla Beograd, kao i uključenja ka novobeogradskim blokovima i centru Novog Beograda.

Do Bežanije se gradskim prevozom koje obezbeđuje GSP Beograd može stići autobusima

• linija 45 Blok 44 - Zemun, Novi grad
• linija 71 Zeleni venac - Ledine
• linija 601 Surčin - Železnička stanica Beograd–glavna
• linija 602 Blok 44 - SRC Surčin.
• linija 603 Ledine - Ugrinovci.
• linija 604 Blok 45 - Preka Kaldrma, Pećinci.
• linija 605 Blok 45 - Progar

Povezano

• Bežanijska kosa
• FK Bežanija
• Historija Novog Beograda
• Novi Beograd
• Crkva Svetog Georgija u Bežaniji
• Stadion Bežanije
• Bežanijski blokovi

Literatura

• Stanovništvo po opštinama i mesnim zajednicama, Popis 2011. Grad Beograd – Sektor statistike (xls file). 2015. 
• Popis stanovništva po mesnim zajednicama, Saopštenje 40/2002. Zavod za informatiku i statistiku grada Beograda. 2002. str. 4. 
• Stanovništvo prema migracionim obeležjima – SFRJ, SR i SAP, opštine i mesne zajednice 31.03.1991, tabela 018. Savezni zavod za statistiku (txt file). 1983. 
• Osnovni skupovi stanovništva u zemlji – SFRJ, SR i SAP, opštine i mesne zajednice 31.03.1981, tabela 191. Savezni zavod za statistiku (txt file). 1983. 
• Monografija "Bežanija u slici reči" objavljeno (2012 g.) autor Zoran Matijašević
• Novi Beograd - Prošlost, revolucija i izgradnja objavljeno (1981 g.) autori Milorad L. Čukić i Slobodan P. Kokotović
• Monografija 20 godina Novog Beograda, objavljeno (1968 g.). BIGZ, Beograd

Vanjske veze

• Viki Karta - Bežanija
• Crkva Svetog Georgija
• Osnovna škola „Milan Rakić“
• Sajt O. Š „Borislav Pekić“
• Sajt opštine Novi Beograd
• Udruženje „Stara Bežanija“
• Sajt fudbalskog kluba„Bežanija“

U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Bežanija