Atenska povelja

Naselje The Pruitt–Igoe u Sent Luisu, Misuri. Podignuto je 1954. God, u skladu sa idealima Funkcionalnog grada. Kasnih 60-ih godina mjesto postaje žarište kriminala i rasnih sukoba. Od 1972. – 1976. god vlasti su eksplozivnim napravama srušili kompletno naselje, sastavljeno od 33 zgrade sa 11 spratova (2870 stanova). Historičar Postmoderne arhitekture Charles Jencks nazvao je ovo rušenje - dan umiranja moderne arhitekture.

Bežanija - stambeno naselje u Novom Beogradu, izgrađeno po principima Atenske povelje o podjeli grada na zone

Atenska povelja je zbir preporuka iz oblasti urbanizma kojima se uređuje izgradnja gradova.

CIAM i zaključci

Na IV Međunarodnom Kongresu Moderne arhitekture -CIAM, (tema: Funkcionalni grad), održanom 1933. godine, dati su prijedlozi za rješavanje urbanističkih problema. U zaključçima je naglašaeno da grad treba biti sastavljen od normiranih objekata a prostor striktno podijeljen na funkcionalne zone. Pet osnovnih funkcija grada su: stanovanje, rad, slobodno vrijeme, saobraćaj i istorijsko naslijeđe.

Kongres je održan na brodu Patris II koji je plovio Sredozemnim morem od Marselja do Atene. Među članovi CIAM-a bili su njemački arhitekti Ludvig Mis van der Roe i Valter Gropijus, osnivači Bauhausa, njemački urbanista Ludvig Hilbersajmer, holanđani Kornelius van Besteren, Jakob Oud, Gerit Ritveld, švajcarac Le Korbizje, belgijanac Viktor Burgerios, brazilac Lučio Kosta, španac Hose Luis Sert, Mojsej Ginsburg iz Sovjetskog Saveza i grupa arhitekata konstruktivizma.

Zaključci zasjedanja CIAM 4 do Drugog svjetskog rata, imali su veoma snažan uticaj na arhitekture niza zemalja: Švicarska, Francuska, Engleska, Njemačka, Austrija, Belgija, Mađarska, Holandija, Italija, Španija, Grčka, Finska, Danska, Norveška, Poljska, Čehoslovačka, Jugoslavija, Brazil i Kanada. U izvdbi Funkcionalni Grad urađeni su naselja u Holandiji i Engleskoj i zgrade u Njemačkoj.

Prema zamisli funkcionalista prostorni aranžman treba da preoblikuje i definiše toliko priželjkivane idealne društvene odnose. Ovakav stav baziran je na vjerovanju da ukoliko se čovek postavi u odgovarajuće okruženje, on će se ponašati na onaj način kako to stvaralac okruženja (utopije) veruje da bi on to trebalo da čini. Stanovnici su ti koji moraju da se formiraju po stanju grada, a ne obrnuto.

Le Corbusier je 1943. godine objavio tekst pod nazivom Atenska povelja, zasnovan na zaključcima zasjedanja CIAM 4.

Uticaj povelje u Jugoslaviji

Na savjetovanju arhitekata i urbanista Jugoslavije u Dubrovniku 1950. god, zauzet je stav da Moderna arhitektura treba da predstavlja osnovni pravac djelovanja. Politički vrh je bezrezervno podržavao ovakvo opredjeljenje. U narednih tridesetak godina cjelokupna gradnja u Jugoslaviji bila je na osnovama moderne arhitektura, a urbanistički planovi bili su na osnovama Atenske povelje.

Skoro u svakom gradu Jugoslavije danas postoje naselja, građena po principima povelje: Alipašino polje i Ciglane u Sarajevu, Vukovarska ulica i Novi Zagreb u Zagrebu i brojna druga. Novi Beograd je potpuno novi grad, podignut na praznom prostoru, zbog čega je izložen i dodatnim nedostacima (prazan predimenzionisani prostor, nedostatak istorijskih sadržaja).

Sva ova naselja popularno su nazvana zajedničkim imenom - spavaonica.

Posljedice i novi kritički stav

Oblici Funkcionalnog grada po modelu Atenske povelje pokazali su se kao sistemi prisile i ograničenja. U njima se prinuda prvenstveno vrši krutošću unapred određenog prostornog okvira na osnovu jednog te istog modela, da oni isključuju bilo kakvu mogućnost varijanti ili prilagođavanja posebnim okolnostima. Odnosno, “zgrade su, upravo kao i gradovi u cjelini, prototipovi određeni jednom za svagda“.

Nedostatak (ili njihova predimenzionisanost) slobodnih prostora, morfološka monotonost objekata, gubitak humanih dimenzija prostora, predeterminisana i kruta fizička struktura, skupa su doveli do otuđenja ljudi i grada, odnosno do konstatacije da novoizgrađena stambena naselja, najčešće, nezadovoljavaju potrebe i želje svojih stanara.

Danas postoje mišljenja i stavovi o tome da se u mislima priželjkivana socijalna integracija stanovništva u jednome novom naselju ne može postići aranžiranjima fizičkog oblika, nego da do eventualne "socijabilnosti" dolazi postupno, stvaranjem socijalne zajednice stanovništva kroz aktivan život u naselju.

Ovaj kritički stav je usmeren protiv funkcionalističkog okruženja, nedostatka urbanog identiteta i gubljenja ljudske razmere u naprednom industrijskom gradu.

Na XIII svjetskom kongresu arhitekata (UIA), usvojeni su savremeni urbanistički principi, objavljeni u Maču Piču povelji iz 1977. godine.

U ovj povelji se navodi da se Le Korbizijeovo insistiranje na strogom geometrijskom redu i potpunom razdvajanju gradskih funkcija, pokazalo kao pogrešno.

U Maču Piču povelji se insistira upravo na aktivnoj ulozi gradskih stanovnika (korisnika gradova) i iskazivanju njihovih različitih ukusa i interesa. U oblasti izgradnje, udeo korisnika je još važniji i konkretniji (nego u umetnosti). Taj princip znači da društvo treba da učestvuje aktivno i stvaralački u svakoj fazi projektovanja, što će korisnicima omogućavati identifikaciju sa delom arhitekte. Tako nedovršen pristup ne smanjuje prestiž ni urbanisti ni arhitekti.

Literatura

• Le Corbusier (1965). Atinska povelja. Klub mladih arhitekata, Beograd, 1965.