Masakr u Kragujevcu
Genocid u Kragujevcu, poznat kao Kragujevački oktobar, je bilo masovno strijeljanje građana Kragujevca i okolnih mjesta koga su 20. i 21.10. 1941. počinile njemačke okupacijske snage u znak delovanja ustanika na području okupirane Srbije.
Redom su ubijani nedužni ljudi, uključujući cele razrede gimnazijalaca, te ovaj genocid predstavlja jedan od najvećih ratnih zločina počinjenih na prostoru Jugoslavije u drugom svjetskom ratu.
Jula 1941. godine Komunistička partija Jugoslavije je podigla Ustanak u Srbiji protiv nacističkih okupatora. Tokom avgusta i septembra je prerastao u masovni narodni ustanak.
Feldmaršal Wilhelm Keitel je 16. septembra 1941. izdao zloglasnu naredbu da se za svakog ubijenog nemačkog vojnika na Istoku ubije 100 komunista, a za svakog ranjenog 50.[1] On je pritom naložio da se svi slučajevi otpora Wehrmachtu, bez obzira na okolnosti, pripišu komunistima, obrazlažući da se "smrtna kazna za 50 do 100 komunista općenito može smatrati prigodnim iskljupljenjem za život jednog nemačkog vojnika."[2]
Početkom oktobra, nemačke vojnike su napali partizani u blizini Gornjeg Milanovca, pa su usledila masovna streljanja civila u Kragujevcu kao direktna odmazda za nemačke gubitke u borbi.[3] General Franc Beme je od svojih trupa zahtevao da od Kragujevca stvore zastrašujući primer, koji mora najteže pogoditi celokupno stanovništvo, kako bi pokolebao ustanak u okupiranoj Srbiji.[4]
Nemački izveštaj kaže da su kragujevački civili pobijeni iako nije bilo napada na pripadnike Wehrmachta u tom gradu, zato što drugde nisu mogli naći dovoljno talaca.[5][6][7]
„Ubijanje su vršili na sledeći način: oni su uzimali ljude po grupama... i tako ih pod jakom stražom vodili na gubilišta, koja su se nalazila kod Sušičkog potoka, Šumarica i topovskih šupa. Gubilišta su se otezala na desetine kilometara. Tu su ih ubijali iz mitraljeza, puškomitraljeza i puščanim plotunima [...] Dotle su svi ostali, koji su čekali na red da idu na gubilišta, slušali klokotanje mitraljeza, puškomitraljeza i prasak pušaka, a oni pak koji su bili na putu za gubilište imali su prilike, uoči same smrti na nekoliko minuta, i sve to da vide svojim očima."[8]
– Svedočenje o masakru civila u Kragujevcu
Nemački vojnici, pomognuti od srpskih dobrovoljaca[9] i Srpske državne straže[10] sabrali su sve muške osobe iz Kragujevca između 16 i 60 godina, uključujući i đake 5. razreda kragujevačke gimnazije, i izabrali žrtve među njima. Njemačka obznana je glasila da je za 10 ubijenih i 26 ranjenih Nemaca streljano 2300 stanovnika Kragujevca, "pre svega komunista, bandita i njihovih pomagača".[11]
Prema njemačkom izveštaju, ubijeno je 2.300 ljudi.[12] Noviji srpski i nemački istoričari se slažu da je broj ubijenih 2.778.[9]
Nacisti su ozakonili ratni zločin prema civilnom stanovništvu kao meru "odmazde" protiv ustanka. Masovna ubistva nedužnih civila pokolebala su i podelila ustanike.
Teror koji su Nemci primenjivali paleći sela i streljajući civilna lica koja su tih dana pohvatali, svakako da je delimično mogao uticati na kolebljivije elemente da napuste borbu. Međutim, to je počelo da deluje i u drugom pravcu. Javila se u narodu još veća mržnja i želja za osvetom.[13]
Nakon podele među ustanicima, stanak u Srbiji je ubrzo ugušen. Komunisti nisu odustali od borbe protiv okupatora nezavisno od represivnih mera, dok su se četnici ne samo povukli iz ustanka, sa namerom da "poštede srpsku krv", već su prešli u aktivnu borbu protiv onih koji ga nastavljaju.[14]
Četnici su smatrali da rezultati njihovih akcija ne opravdavaju štetu i patnju koje se nanose civilnom stanovništvu. Njihov cilj je bio da sačuvaju stanovništvo, a ne da ga uništavaju. Stoga su nadalje bili sve više protiv aktivnih dejstava; uskoro su neki čak postigli i uzajamno korisne sporazume sa neprijateljem. Partizani, s druge strane, s pravom komunističkom rešenošću, odbijali su da ih ma kakve prepreke ili represalije odvrate u postizanju zadataka koje su sebi postavili. Oni uopšte nisu vodili računa o sopstvenim životima. A što se tiče civila, i oni su se nalazili u prvoj borbenoj liniji i pružala im se ista prilika da herojski ginu. Što su Nemci streljali više građana i više sela spaljivali, toliko su partizani sačekivali u zasedama više neprijateljevih kolona, i rušili više mostova. To je bila teška odluka, naročito za ljude koji su se borili na svojoj rodnoj teritoriji, ali su je na kraju opravdali događaji i poštovanje koje su Nemci mimo svoje volje morali da pokažu prema partizanima, poštovanje koje ne bi mogla da izazove ni najmanja pomirljivost.[15]
Nemački masovni zločini i streljanja nedužnih, po okupatorskom sistemu odmazde - za jednog Nemca 100 Srba, uveliko su pokolebali borbeni moral, jer se pokazalo da ustaničke snage nisu u stanju da zaštite oslobođena naselja. Četnici su razvijali propagandu kako komunisti imaju svoje interese i da ih interesi naroda ne zanimaju. Komunisti, s druge strane, nisu ni mislili da beskompromisna antiokupatorska borba može proći bez žrtava, očekivanih u uslovima rata.[4]
Etička dilema o otporu nacizmu uprkos odmazdama, i danas je prisutna u javnosti.
Nakon rata je u znak sjećanja na žrtve masakra u Šumarici podignut spomen-park. Događaj je također ovjekovječila pjesnikinja Desanka Maksimović sa svojom poznatom pjesmom Krvava bajka.
- ↑ „Slučaj Keitel”. Arhivirano iz originala na datum 2012-10-31. Pristupljeno 2012-10-23.
- ↑ „The Trial of German Major War Criminals”. Arhivirano iz originala na datum 2012-10-30. Pristupljeno 2012-10-23.
- ↑ Pomeranz, Frank. Fall of the Cetniks, History of the Second World War, Vol 4, p. 1509
- ↑ 4,0 4,1 Branko Petranović: Srpski narod u ustanku
- ↑ Tomasevich, Jozo; Vucinich, Wayne S. (1969). Contemporary Yugoslavia: Twenty Years of Socialist Experiment. University of California Press. str. 370.
- ↑ Singleton, Frederick Bernard (1985). A Short History of the Yugoslav Peoples. Cambridge University Press. str. 194. ISBN 0-521-27485-0.
- ↑ Roberts, Walter R. (1987). Tito, Mihailovic and the Allies, 1941-1945. Duke University Press. str. 328. ISBN 0-8223-0773-1.
- ↑ „Historijska čitanka, Drugi svjetski rat”. Arhivirano iz originala na datum 2014-01-09. Pristupljeno 2012-11-28.
- ↑ 9,0 9,1 Stevan K. Pavlowitch (2008). Hitler's new disorder: the Second World War in Yugoslavia. Columbia University Press. str. 62. ISBN 0-231-70050-4.
- ↑ Lampe (2000), pp. 215-217
- ↑ German Notification on 21 October 1941.
- ↑ Kurapovna, Marcia Christoff (2009). Shadows on the Mountain: The Allies, the Resistance, and the Rivalries That Doomed WWII Yugoslavia. John Wiley & Sons. p. 167; ISBN 0-470-08456-1.
- ↑ https://www.znaci.org/00001/9_6.htm
- ↑ Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.
- ↑ Rat na Balkanu, glava II - ORUŽJE I ČOVEK
- German Occupation of Serbia and the Kragujevac Massacre ((en))
- The Massacre at Kragujevac: Kragujevac: The Making of a Massacre ((en))
