Lilla (Frantza)

Artìculu in LSC

Lilla

Posidura in Frantza

Lilla (in frantzesu Lille, in olandesu Rijsel, in flamingu Rysel) est una tzitade e unu munitzìpiu de su norte de Frantza, capitale de su dipartimentu de su Nord e de sa regione de sos Artos de Frantza. Connota comente sa «Capitale de Flandes», Lille est divènnida, cun sos suos 232.741 bividores datados a su ghennàrgiu de su 2015, sa tzitade printzipale, paris cun Roubaix, Tourcoing e Villeneuve-de Ascq, de sa Metròpoli europea de Lilla, intercomunitade chi incluet 85 munitzìpios e chi contat prossimai 1,2 milliones de bividores. In intro de sa parte frantzesa, s'aglomeradu urbanu de Lilla est su bator de Frantza in populatzione, cun 1.015.744 bividores tzensidos su 1 de ghennàrgiu de su 2012, de segus a Parigi, Marsìllia e Lione, e s'àrea metropolitana est sa de chimbe de Frantza cun 1.150.530 bividores. Prus àmpramente, sa tzitade faghet parte de una manna conurbatzione formada cun sas tzitades belgas de Mouscron, Courtrai, Tournai e Menin, sa cale at originadu su ghennàrgiu de su 2008 su primu Grupu europeu de cooperatzione territoriale, s'Eurometròpoli Lilla Kortrijk Tournai, chi arribat a prus de 2.100.000 bividores. Cun sas tzitades de s'antigu lutone mineri de su Norte-Passu-de-Calais, Lilla s'ìntegrat puru a un'annantu metropolitanu de prus de 3,7 milliones de bividores, connotu che «àrea metropolitana de Lilla».

Su nùmene suo in frantzesu antigu (S'Isle), gasi comente in flamingu frantzesu (Rysel [ri:səl], e Rijsel [reɪsəl] in olandesu; de «ter Yssel») diat bènnere dae sa localizatzione primitiva sua subra un'ìsula de sas paules de sa badde de su riu Deule in ue fiat fundada. Lilla e sos ambientes suos perteniant in sa regione istorica de su Flandes romanas, antigu territòriu de sa contea de Flandes, chentza de fàghere parte de s'àrea linguìstica de su flamingu otzidentale. Tzitade afortigada, Lilla at isperimentadu un'istòria agitada dae s'Edade Mèdia fintzas a sa Rivolutzione Frantzesa. Connota pro essere istada sa tzitade prus assitiada dae Frantza, Lilla est pertenta a sa contea de Flandes in su regnu de Frantza, a su ducadu de Borgogna, a su Sacru Romanu Impèriu e a sos Paisos Bàscios ispagnolos in antis de èssere definitivamente torrada a pigare dae sa Frantza a sa fine de sa gherra de Sutzessione Ispagnola. Sa tzitade est istada assitiada torra in su 1792 durante sa gherra franco-austrìaca e at padèssidu meda de sos duos cunflitos mundiales de su de 20 sèculos in su cursu de sos cales fiat ocupada.

Tzitade de traditzione cummertziale dae sas orìgines, manufaturera dae su de 16 sèculos, sa rivolutzione industriale at fatu de Lilla una manna capitale econòmica, mescamente gràtzias a sa produtzione tèssile e mecànica. Sa declinu, partende dae sos annos sessanta, aberit unu perìodu longu de crisi, e petzi a partire de sos annos noranta sa reconversione a su setore tertziàriu e sa riabilitatzione de sos bighinados prus discoidados ant dadu una àtera immàgine a sa tzitade. Sa costrutzione de unu ditritu nou de afàrios Euralille partende dae 1988, cun sa costrutzione de turres de ufìtzios chi ant a assetiare Lilla comente sa segunda tzitade de afares foras de Parigi, s'arribu de su TGV in su 1993 e de s'Eurostar in su 1994, e s'isvilupu de unu polu universitàriu, chi acollit a su cumintzu de sos annos 2000 casi unos 100.000 istudiantes, at marcadu s'evolutzione de sa tzitade de sos annos ùrtimos. Sa denominatzione de Ville d'art et d'histoire in su 2004 e sas manifestatziones de Lilla 2004, Capitale europea de sa cultura, costituint sos sìmbulos printzipales de custu rennoamentu.