The Beatles

Datoteca:The Beatles magical mystery tour.jpg Ringo Starr, George Harrison, John Lennon, Paul McCartney (1967)

The Beatles è il num d’ina band da beat e pli tard da rock da la Gronda Britannia ch’ha existì durant ils onns 1960. Cun bundant 600 milliuns portatuns vendids – tenor stimaziuns da la firma da discs EMI schizunt bundant ina milliarda – èn ils Beatles fin oz la band cun il pli grond success commerzial en l’istorgia da musica.

Ils origins musicals da la band èn da chattar en il rock’n’roll da la fin dals onns 1950, en il qual ils commembers da la band han bainbaud integrà elements stilistics da la musica da beat da Liverpool. L’emprima single dals Beatles ‹Love Me Do› è cumparida il 1962. Il success mundial è reussì a la band il 1963 cun la single ‹I Want to Hold Your Hand›. Pervi da lur nov stil da musica e lur preschientscha en la publicitad èn ils Beatles bainspert sa sviluppads ad ina da las gruppas las pli popularas. Il punct culminant da lur carriera han ils Beatles cuntanschì tranter il 1964 ed il 1968; da quel temp sa chattavan els per part a medem temp en tut ils pajais sin l’emprim plaz da las paradas da hit.

L’onn 1970 èn las vias dals quatter commembers da la band sa spartidas pervi da tensiuns internas. Ils musicists han sinaquai suandà cun success agens projects da musica.

Istorgia

Origins (1956–1960)

St Peter’s Church Hall – qua èn John Lennon e Paul McCartney sa scuntrads l’emprima giada il 1957

Ils Beatles da pli tard èn resortids la fin dals onns 1950 d’ina retscha da bands precursuras dal scolar da Liverpool John Lennon. Il giuven da 16 onns ch’era fascinà da la musica han fundà vers la fin da l’onn 1956 a Liverpool la gruppa da skiffle The Quarrymen, numnada tenor la Quarry Bank High School ch’el frequentava. Emprims commembers da la band da scolars eran sper Lennon (chant/ghitarra) il ghitarrist Eric Griffiths, il battarist Colin Hanton, il bassist Len Garry sco er Rod Davis al banjo e Pete Shotton a l’aissa da lavar. La cumposiziun dals Quarrymen, che sunavan a chaschun da festas privatas e da scola, midava però d’in cuntin, e quai betg il davos pervi dal chau da la band Lennon ch’era enconuschent per ses temperament excentric-lunatic. Dal repertori da la gruppa faschevan part tocs da grondezzas da musica da quel temp sco Buddy Holly, Eddie Cochran e Lonnie Donegan.

Ils 6 da fanadur 1957 han ils Quarrymen sunà a chaschun d’ina festa da curtin da la plaiv da Liverpool-Woolton. Suenter l’emprim dals dus concerts ha ses ami da scola Ivan Vaughan preschentà a Lennon Paul McCartney ch’aveva da quel temp 15 onns. Lennon è stà impressiunà udind co che McCartney ha interpretà a moda suverana il toc da Cochran ‹Twenty Flight Rock›. Intgins dis pli tard è el daventà commember da la band. L’emprim concert communabel ha gì lieu ils 18 d’october 1957 en la New Clubmoor Hall a Liverpool. Che Paul McCartney è vegnì recepì en la band ha d’ina vart muntà per John Lennon da perder sia posiziun sco leader incontestà; da l’autra vart è sa sviluppada da l’entschatta ennà ina concurrenza artistica equivalenta ed ordvart fritgaivla. Gia la stad 1957 han Lennon e McCartney cumenzà a cumponer ensemen agens tocs; tar ils emprims insumma tutgan ‹Too Bad About Sorrows› e ‹Just Fun›. Bleras da questas cumposiziuns èn vegnida scrittas en stiva da la chasa en lingia da la famiglia McCartney a la 20 Forthlin Road.

Ils 6 da favrer 1958 ha George Harrison, in ami da Paul McCartney da 14 onns, visità in concert dals Quarrymen en la Wilson Hall a Liverpool-Garston. Suenter avair sunà avant a John Lennon durant in viadi cun il bus il toc instrumental ‹Raunchy› è er el vegnì recepì en la band. Pervi da ses caracter plitost reservà e la pitschna differenza da vegliadetgna è el per il mument restà en la sumbriva da Lennon e McCartney. L’amicizia dals dus leaders è anc vegnida pli stretga, suenter che la mamma da Lennon Julia è vegnida la stad 1958 per la vita tar in accident d’auto; la mamma da McCartney era gia morta il 1956 da cancer dal sain.

La primavaira u la stad 1958 han The Quarrymen registrà per intents privats las chanzuns ‹That’ll Be the Day› (ina cumposiziun da Buddy Holly) ed ‹In Spite of All the Danger› (ina cumposiziun da McCartney/Harrison) en il home studio da Percy Phillips a Liverpool. La band consistiva da quel temp da Lennon, McCartney, Harrison, Colin Hanton e dal pianist John Lowe. Las chanzuns èn vegnidas registradas directamain sin ina platta da gummalacca. La platta cun questas emprimas registraziuns dals Beatles da pli tard ha Lowe vendì il 1981 a Paul McCartney; quel las ha edì l’emprima giada il 1995 en rom da l’‹Anthology›.

Per sa qualifitgar per ina preschentaziun a la televisiun britannica; èn ils commembers da la band sa participads l’october 1959 sut lur nov num Johnny and the Moondogs ad ina concurrenza da talents da l’interprendider Carroll Levis. La band aveva bain pudì sa qualifitgar per il final dals 15 da november 1959 a Manchester; ma la finala han ils Moondogs – che n’avevan betg ils raps per star sur notg – stuì returnar cun l’ultim tren a Liverpool, e quai anc avant ch’els possian sa preschentar.

La stad 1960 è l’ami da John Lennon Stuart Sutcliffe daventà sco bassist commember dals Moondogs. Sutcliffe aveva frequentà ensemen cun Lennon la scola d’art; intimà da quel aveva el cumprà da la vendita d’in da ses maletgs in bass. Curt suenter è la band vegnida renumnada – sa referind a la band da Buddy Holly The Crickets (‹ils salips›) – en The Silver Beetles ed il fanadur 1960 en The Silver Beatles. ‹Beatles› cumbinescha il stil da musica ‹beat› cun il pled englais ‹beetle› per ‹bau›.

Il matg 1960 han ils Silver Beetles accumpagnà il chantadur Johnny Gentle sin sia turnea tras la Scozia. Ma enstagl d’als avrir las portas al success – sco ch’ils commembers da la band avevan sperà – è il viadi d’in emna sa sviluppà ad in veritabel fiasco. La gruppa anc nunenconuschenta ha stuì sa cuntentar cun in pitschen auditori, endirar fom e pernottar en hotels bunmartgads. In hotel han els schizunt stuì bandunar precipitadamain pervi da mancanza da daners. Ultra da quai è il battarist da quel temp, Tommy Moore, sa blessà tar in accident d’auto.

L’avust 1960 ha la gruppa decidì da laschar davent l’agiunta ‹Silver› ed è sa numnada da qua davent ‹The Beatles›.

Experientschas a Hamburg e Liverpool (1960–1961)

Indra Club a Hamburg

En tschertga da gruppas da musica englaisas per ses locals da notg a Hamburg ha l’organisatur d’occurrenzas tudestg Bruno Koschmider contactà la stad 1960 ses partenari da fatschenta a Liverpool Allan Williams. Quel aveva surpiglià per in tschert temp il management dals Beatles ed als ha offert in engaschament correspundent. Ils 16 d’avust 1960 èn John Lennon, Paul McCartney, George Harrison e Stuart Sutcliffe arrivads a Hamburg ensemen cun il battarist Pete Best ch’els avevan recrutà avant paucs dis.

Ils 17 d’avust 1960 ha la gruppa dà a Hamburg/St. Pauli l’emprim concert sut il num ‹The Beatles›. Da qua davent han els sunà mintga di en l’Indra, in club situà a la Grosse Freiheit. In pau a la giada èn ils commembers da la band s’adattads a l’ambient segnà da violenza, alcohol, drogas e sex. Ils dis da lavur da fin a nov uras han gidà ad engrondir il repertori, la spontanadad e la segirezza da sasez dals commembers da la band. Per attrair il public als ha il possessur dal club intimà da far ina show selvadia; uschia èn ils Beatles sa sviluppads al tip secret a la Grosse Freiheit.

A Hamburg han ils Beatles fatg l’enconuschientscha dals fotografs Astrid Kirchherr e Jürgen Vollmer sco er da l’artist Klaus Voormann; quels duevan influenzar a moda decisiva il stil e la cumparsa dals Beatles. Kirchherr ha fatg las emprimas fotografias professiunalas da la band, e la frisura dals Beatles, il famus moptop (‹chau-bulieu›), han ils Beatles surpiglià da Vollmer che purtava sez quest tagl.

Pervi da disturbi dal ruaus ha l’Indra Club stuì vegnir serrà. Sinaquai han ils Beatles midà la fin d’october 1960 en il Kaiserkeller. Qua è er sa preschentada la band da Liverpool Rory Storm & the Hurricanes cun il battarist Ringo Starr. Ils 15 d’october 1960 èn las duas gruppas s’unidas per far ina registraziun privata dal titel ‹Summertime›. En il decurs dals onns èn però idas a perder tut las nov plattas ch’eran vegnidas pressadas da questa emprima producziun communabla da Lennon, McCartney, Harrison e Starr.

La fin november han ils Beatles stuì bandunar la Germania; quai per l’ina perquai che George Harrison era cun ses 17 onns anc minoren, per l’autra pervi d’in incendiament presumtiv da Paul McCartney e Pete Best. Be Stuart Sutcliffe è restà tar si’amia Astrid Kirchherr a Hamburg; là è el mort il 1962 d’ina sanganada dal tscharvè en la vegliadetgna da be 21 onns. Ils onns 1961/62 èn ils Beatles alura anc sa trategnids per quatter ulteriuras stagiuns a Hamburg; l’emprima da quellas han els sunà en il Top Ten Club, las ulteriuras en il renumà Star-Club.

Ils 27 da december 1960 han ils Beatles dà in concert a Liverpool en la Litherland Town Hall. A chaschun da quel ha la gruppa pudì consolidar ses status sco ‹meglra band da la citad› ed igl èn sa fatgs valair emprims segns da la popularitad creschenta. Tar quest concert ha il student Chas Newby remplazzà Sutcliffe. Pauc pli tard ha alura Paul McCartney surpiglià definitivamain la rolla dal bassist ed ils Beatles èn daventads ina band da quatter commembers.

Il bun resun sin lur concert en la Litherland Town Hall ha pussibilità als Beatles da sa preschentar en divers clubs a Liverpool, quai ch’ha stabilisà supplementarmain lur reputaziun. Ils 9 da favrer 1961 han Lennon, McCartney, Harrison e Best dà lur debut en il Cavern Club a la Mathew Street; quel è bainspert daventà il club preferì da la band ed è restà legendar fin oz cun ses betg main che 292 concerts cumprovads dals Beatles.

Durant lur segund segiurn en Germania han ils Beatles accumpagnà il zercladur 1961 il chantadur britannic Tony Sheridan tar intginas registraziuns per la firma da discs Polydor. Tranter quellas sa chattavan ils tocs ‹My Bonnie›, ‹The Saints› (‹When The Saints Go Marching In›), ‹Why (Can’t You Love Again›), la cumposiziun instrumentala da Harrison/Lennon ‹Cry for a Shadow› e ‹Nobody’s Child›. Questas emprimas registraziuns professiunalas da la gruppa (las qualas èn vegnidas publitgadas en il territori tudestg sut il num The Beat Brothers) ha producì il cumponist e bandleader tudestg Bert Kaempfert; quai vala er per la proxima session – medemamain a Hamburg – ils 24 da zercladur 1961 cun la registraziun dals tocs ‹Ain’t She Sweet› e ‹Take Out Some Insurance on Me›.

Ils 28 da zercladur 1961 è vegnì fatg in contract tranter John Lennon e l’editur da musica Alfred Schacht. Sin giavisch da Brian Epstein è quel però gia vegnì schlià ils 25 da matg 1962; il di avant avevan els anc registrà cun Tony Sheridan ‹Sweet Georgia Brown› e ‹Swanee›. ‹My Bonnie› è cumparì l’october 1961 en Germania; igl èn vegnids vendids qua 100 000 exemplars, quai er perquai che Radio Luxemburg ha laschà ir intensivamain la chanzun.

Brian Epstein e George Martin (1961–1962)

Cavern Club, Liverpool

Ils 28 d’october 1961 ha in client incumbensà Brian Epstein, il mainafatschenta da la butia da plattas NEMS a Liverpool, d’al procurar in exemplar da la single ‹My Bonnie› ch’era cumparida en Germania. Suenter avair survegnì ulteriuras dumondas da clients ha Epstein retschertgà nua che la band sa trategnia. Ils 9 da november 1961 ha el visità ensemen cun ses assistent Alistair Taylor in concert dals Beatles en il Cavern Club. El è stà impressiunà dal carisma dals commembers da la band ed als ha offert in pèr emnas pli tard da daventar lur manager. Il fatg che Brian Epstein ha surpiglià lur management ha muntà per John Lennon, Paul McCartney, George Harrison e Pete Best ina midada vaira radicala areguard lur stil e lur moda da sa preschentar sin tribuna. Epstein ha insistì ch’ils commembers da la band sa preschentian en vestgids e betg en lur vestgadira da tgirom, ch’els sviluppian in program fix e sa cumportian sin tribuna a moda commensurada. Ils 9 da december 1961 han ils Beatles dà en il Palais Ballroom dad Aldershot lur debut en il sid da l’Engalterra, e quai avant in auditori da be gist 18 persunas.

Brian Epstein ha procurà als Beatles in termin da sunar avant tar la firma da plattas Decca a Londra. Il prim da schaner 1962 ha la band sunà en rom da l’uschenumnada Decca Audition 15 tocs (tranter auter ‹Money›, ‹Till There Was You› e ‹Besame Mucho›). La finala èn ils mainafatschenta da la Decca Mike Smith e Dick Rowe però sa decidids per Brian Poole & The Tremeloes; els eran numnadamain da l’avis «che bands da ghitarra vegnian ord moda».

Ils 7 da mars 1962 a Manchester han ils Beatles producì per l’emprima giada tocs per in’emissiun da radio da la BBC. Trais mais pli tard, ils 6 da zercladur 1962, han ils Beatles puspè gì la chaschun da sunar avant, questa giada en ils Abbey Road Studios a Londra davant ils producents da Parlophone George Martin e Ron Richards. Lennon, McCartney, Harrison e Best han sunà ‹Besame Mucho›, ‹Love Me Do›, ‹P.S. I Love You› ed ‹Ask Me Why›. Cumbain che Martin era atgnamain en tschertga d’in solist cun gruppa accumpagnanta en il stil da Cliff Richard e The Shadows, ha el offert als Beatles in contract da registraziun da musica.

Curt temp avant che duevan avair lieu las emprimas registraziuns, han ils Beatles relaschà surprendentamain il battarist Pete Best, che vegniva apprezià dal public, al remplazzond cun Ringo Starr ch’era gist sa preschentà cun sia gruppa Rory Storm & the Hurricanes en il Skegness. Ils motivs daco ch’ils Beatles èn sa spartids da Best n’èn mai propi vegnids sclerids a fund. Il battarist n’era betg gist fitg communicativ e valeva entaifer la band in pau sco solitari. Ultra da quai era er George Martin s’exprimì suenter emprimas registraziuns da prova d’al remplazzar. L’emprim concert communabel da Lennon, McCartney, Harrison e Starr ha gì lieu ils 18 d’avust 1962 en la Hulme Hall a Birkenhead.

Ils 22 d’avust 1962 ha in team da televisiun da Granada filmà ils Beatles a chaschun d’in concert en il Cavern Club; igl è quai stà l’emprima giada ch’ils Beatles èn cumparids en la televisiun. Da Silvester ha la gruppa dà l’ultim concert en il Star-Club a Hamburg.

Il success decisiv (1962–1964)

Ils Beatles suenter in concert il november 1963 a Belfast

Ils 5 d’october 1962 è cumparida cun ‹Love Me Do› l’emprima single uffiziala dals Beatles en la Gronda Britannia. Ringo Starr era l’emprim vegnì remplazzà dal producent George Martin tras il musicist da studio versà Andy White; la finala è Martin tuttina stà pront d’acceptar Ringo Starr.

‹Love Me Do›, che John Lennon e Paul McCartney han chatschà tras cunter il favurit da Martin ‹How Do You Do It›, ha cuntanschì il 17avel plaz en ils UK Top 40. La segunda single ‹Please Please Me› è cumparida ils 11 da schaner 1963 ed è avanzada fin sin il segund plaz da la parada da hits.

Il success da lur emprima platta e la gronda preschientscha al radio ed a la televisiun ch’è resultada da quai, ha pussibilità als Beatles d’ir sin turnea er ordaifer la regiun da Liverpool. Ils novs roadmanagers Neil Aspinall, in vegl ami da Paul McCartney, e Malcolm ‹Mal› Evans, l’anteriur guardian dal Cavern Club, manavan la band ed ils instruments en in minibus als lieus da concert.

Ils 2 da favrer 1963 han ils Beatles cumenzà a Bradford en il Gaumont lur emprima turnea professiunala tras la Gronda Britannia, e quai sco sco preband da la chantadura da 16 onns Helen Shapiro. Da la partida eran er Dave Allen, Danny Williams e Kenny Lynch. Sin la segunda turnea, a partir dals 9 da mars, è la band sa preschentada sper Tommy Roe e Chris Montez. Suenter reacziuns dal public correspundentas èn ils Beatles gia vegnids annunziads il segund di sco gruppa principala. Igl èn suandadas preschentaziuns da grond renum a chaschun da la show Swinging Sound en la Royal Albert Hall a Londra (ils 18 d’avrigl 1963) ed avant in public da 10 000 persunas en rom dal concert dals NME-Poll-Winners en l’Empire Pool da Wembley (21 d’avrigl 1963).

‹Please Please Me›, l’emprim album uffizial dals Beatles, è cumparì ils 22 da mars 1963. Lennon, McCartney, Harrison e Starr avevan registrà la platta ils 11 da favrer entaifer be dudesch uras en ils Abbey Road Studios. Resguardà per l’album avevan ils Beatles surtut tocs dal repertori da lur concerts sco ‹I Saw Her Standing There›, ‹Do You Want to Know a Secret› e ‹Twist and Shout›. ‹Please Please Me› è avanzà – sco tut las ulteriuras plattas dals Beatles fin il 1970 (cun excepziun da ‹Yellow Submarine› il 1969) fin sin plaz 1 da la parada da hits britannica.

La terza single ‹From Me to You› è cumparida ils 11 d’avrigl 1963. La vart A avevan John Lennon e Paul McCartney cumponì sin turnea en il bus. Cun 650 000 exemplars vendids è la platta avanzada suenter curt temp a la testa da la parada da hits britannica; ella dueva star a l’entschatta d’ina seria da success ordvart impressiunanta: fin il favrer 1967 han ils Beatles conquistà cun tut lur singles l’emprim plaz da las paradas da hits da la Gronda Britannia.

L’emprim inscunter dals Beatles cun ils Rolling Stones – ch’eran da quel temp anc vaira nunenconuschents e che stevan curt avant publitgar lur emprima single – ha gì lieu ils 14 d’avrigl 1963 en il Crawdaddy Club dal Station-Hotel a Londra. Pli tard han John Lennon e Paul McCartney, ch’avevan fatg amicizia cun Mick Jagger e Keith Richards, surlaschà a la gruppa lur cumposiziun ‹I Wanna Be Your Man›; quella è cumparida sco segunda single dals Rolling Stones ed è avanzada fin sin plaz 12 da la parada da hits britannica.

Dals 18 da matg fin ils 9 da zercladur 1963 han ils Beatles absolvì lur terza turnea tras l’Engalterra, questa giada ensemen cun Roy Orbison e Gerry & the Pacemakers. Er Orbison ha desistì suenter l’emprima show a favur dals Beatles da vegnir preschentà sco headliner. Durant la turnea è la gruppa vegnida accumpagnada cun in’atgna emissiun da radio da la BBC. Il fanadur ed avust èn suandadas tschintg pitschnas turneas da mintgamai in’emna en lieus da vacanzas (t.a. a Margate e Bournemouth).

Pervi da las registraziuns en ils Abbey Road Studios e la ferma preschientscha en rom d’emissiuns da radio eran ils Beatles gia ids a star a l’entschatta da l’onn a Londra. Visitas a Liverpool èn daventadas uss adina pli stgarsas; ils 3 d’avust 1963 ha la gruppa dà ses ultim concert en il Cavern Club.

Daventond la band adina pli enconuschenta, han surtut ils fans feminins reagì sin la band a moda adina pli ecstatica. Surtut suenter la publicaziun da la proxima single ‹She Loves You› ils 23 d’avust 1963 ha quest fenomen cumenzà ad escalar. Cumparevan ils commembers da la band insanua en la publicitad, attirava quai immediat las massas e bleras salas da concert pudevan els be pli cuntanscher e puspè bandunar protegids da la polizia. Cun 1,6 milliuns exemplars vendids è ‹She Loves You› avanzà ad ina da las singles britannicas cun il pli grond success insumma.

Il success decisiv e definitiv è reussì als Beatles ils 13 d’october 1963 cura ch’els èn sa preschentads en l’emissiun da televisiun fitg populara ‹Sunday Night at the London Palladium›: betg main che 15 milliuns persunas han persequità la transmissiun ed avant il teater han ils fans chaschunà in veritabel caos da traffic. Suenter che la televisiun, il radio e la pressa avevan rapportà en lung ed en lartg da quest fenomen, è l’isteria numnada ‹Beatlemania› daventada in filasez. Sa referind a lur renum vegnivan ils commembers da la band uss er numnads savens ‹Fab Four› (‹ils famus/grondius quatter›).

La fin october 1963 èn ils Beatles sa rendids sin ina pitschna turnea tras la Svezia ch’ha cumpiglià concerts a Stockholm, Borås ed Eskilstuna, registraziuns per il radio e la televisiun e contacts cun la pressa locala. Cura ch’ils commembers da la band èn puspè sa tschentads ils 31 d’october a Heathrow, è il showmaster american Ed Sullivan daventà per casualitad perditga dal bainvegni fenomenal. Malgrà la daratga spetgavan millis fans givlants sin il return da la band. Sullivan, che n’aveva anc mai udì insatge dals Beatles, als ha immediat engaschà per sia show. L’auter di è la band danovamain ida sin turnea tras la Gronda Britannia, questa giada da l’entschatta davent sco gruppa principala. La turnea è per part sa splegada a moda vaira caotica ed ha stuì vegnir accumpagnada da forzas da polizia ch’empruvavan da tegnair a mastrin ils fans feminins. A Birmingham èn ils Beatles sa vestgids sco policists per mitschar dals fans; ed a Plymouth èn els fugids tras ils chanals da la citad, entant che la polizia fascheva diever sin via da chanuns d’aua.

Ils 4 da november 1963 han ils Beatles sunà en rom da la Royal Variety Performance annuala davant la mamma da la regina Elizabeth, Lord Snowdon e princessa Margaret en il Prince of Wales Theatre a Londra. Medemamain part dal program han fatg preschentaziuns da Marlene Dietrich e Harry Secombe. Il davos toc ‹Twist and Shout› ha John Lennon annunzià cun ils pleds: «Per noss ultim toc as dumond jau per agid: Pudess la glieud sin las sutgas bunmartgadas splatschar ils mauns? E vus auters: sche vus faschessas sclingir in pau voss giuvels!» La ‹Times› da Londra ha crititgà il concert dals Beatles sco memia dad aut per l’ambient decent da lezza saira: «Ils Beatles preschentan ina cumbinaziun da naivitad musicala e raffinezza electronica, la quala va a prà cun lur buna luna captivanta e senza nagin respect e cun ils accords banals sunads terriblamain dad aut.»

Il segund album dals Beatles ‹With the Beatles› è cumparì ils 22 da november 1963. La platta cuntegna set covers (t.a. ‹Roll Over Beethoven› da Chuck Berry), las cumposiziuns da Lennon/McCartney ‹All My Loving› ed ‹I Wanna Be Your Man› sco er l’emprima cumposiziun da George Harrison ‹Don’t Bother Me›. Ils 29 da november è suandada la single ‹I Want to Hold Your Hand›; per quella hai dà be en l’Engalterra in milliun reservaziuns.

Dals 24 da december 1963 fin ils 11 da schaner 1964 èn ils Beatles sa preschentads a Londra en il Finsbury Park Astoria en rom d’ina Christmas Show cun musica e sketchs. Da la partida eran tranter auter er Cilla Black e Billy J. Kramer & the Dakotas. Alura è suandada durant trais emnas ina retscha da concerts en l’Olympia a Paris; qua però be sco pregruppa dals artists Trini Lopez e Sylvie Vartan ch’eran da quel temp fitg populars en Frantscha. A Paris han ils Beatles er registrà novas chanzuns, numnadamain ‹Can’t Buy Me Love› e duas versiuns ch’eran previsas per il martgà tudestg: ‹Komm Gib Mir Deine Hand› e ‹Sie Liebt Dich›.

America ed il mund (1964–1965)

Il fanadur 1965 a Madrid

Gia curt suenter ils emprims success dals Beatles ha lur manager Brian Epstein empruvà d’er etablir la gruppa sin il martgà american. Bands britannicas avevan da vegl ennà difficultads da pudair sa far valair en ils Stadis Unids. Capitol Records che represchentava qua ils dretgs da distribuziun dad EMI ha l’emprim refusà da publitgar plattas dals Beatles. Il 1963 èn perquai cumparidas emprimas singles sin ils pitschens labels Vee-Jay Records e Swan Records; quellas n’han però betg pudì sa plazzar en las paradas da hits americanas. Il december 1963 è Capitol Records la finala stà pront da metter sin il martgà la single ‹I Want to Hold Your Hand› / ‹I Saw Her Standing There›. Capitol ha fatg reclama per quella, las gasettas han purtretà la curiusa band da l’Engalterra ed ils radios han cumenzà a laschar ir la single. Ils 16 da schaner 1964 èn ils commembers da la band vegnids a savair a Paris en lur chombra d’hotel che ‹I Want to Hold Your Hand› haja cuntanschì l’emprim plaz da la parada da hits americana. En consequenza da quai ha er Vee-Jay Records cumenzà a reedir las veglias singles ed ha publitgà il schaner l’album ‹Introducing… the Beatles›. Quai ha manà a cuntraversas giuridicas ch’han impedì ina distribuziun sistematica da las singles dals Beatles en ils Stadis Unids. L’avrigl 1964 èn ins la finala s’unids al cumpromiss che Vee-Jay possia distribuir vinavant las plattas fin l’october 1964; silsuenter èn tut ils dretgs da publicaziun ids a Capitol.

Cun in agen toc sin plaz in da la parada da hits èn ils Beatles sgulads per l’emprima giada en ils Stadis Unids. Ils 7 da favrer 1964 èn els sa tschentads a la plazza aviatica da New York, nua ch’els èn vegnids beneventads da 5000 fans e 200 schurnalists. La gronda conferenza da pressa ch’ha gì lieu en l’edifizi da la plazza aviatica ha la gruppa dumagnà a moda suverana e cun la purziun umor usitada: Dumonda: «Tge faschais vus durant spetgar en l’hotel sin il proxim concert?» Harrison: «Nus giain cun patinas.» Dumonda: «Co avais vus chattà l’America?» Lennon: «Nus essan ids en Grönlanda e da là a sanestra.»

Ils 9 da favrer 1964 han ils Beatles sunà tschintg tocs (‹All My Loving›, ‹Till There Was You›, ‹She Loves You›, ‹I Saw Her Standing There› ed ‹I Want to Hold Your Hand›) en la Ed Sullivan Show ch’era fitg populara. 73,7 milliuns han persequità a la televisiun l’emissiun ch’è vegnida emessa live.

Durant la show ha il moderatur prelegì in telegram da gratulaziun dad Elvis Presley e da ses manager Tom Parker. Suenter concerts a Washington ed en la Carnegie Hall a New York è la gruppa sgulada a a Miami Beach (Florida) per far vacanzas curtas. Là èsi er vegnì tar in inscunter cun la legenda da boxar Cassius Clay. Suenter in’ulteriura preschentaziun en la Ed Sullivan Show ils 16 da favrer èn ils Beatles returnads ils 22 da favrer 1964 a Londra.

Fin oz n’èsi reussì a nagin’autra band da dominar las paradas da hits en tala moda sco ch’ils Beatles han fatg quai l’avrigl 1964: En ils Stadis Unids eran lur singles sin ils plazs 1–5 (sin il plaz in ‹Can’t Buy Me Love› ch’aveva gì 1,7 milliuns reservaziuns), en l’Australia schizunt sin ils plazs 1–6. Ultra da quai eran set ulteriuras chanzuns da la gruppa entaifer ils US-Top 100.

Pervi dal grond success da la band l’han ins cusseglià d’er far emprims pass en il mund dal film. Ils 2 da mars 1964 ha cumenzà a Londra sut la reschia da Richard Lester las lavurs da filmar per la cumedia musicala ‹A Hard Day’s Night›. Il film en alv e nair è vegnì preschentà l’emprima giada ils 6 da fanadur 1964 a Londra ed è daventà in grond success. Ils 10 da fanadur è suandà l’album cun ils tocs dal film; igl è quai stà l’emprim album dals Beatles che cuntegneva be cumposiziuns da Lennon/McCartney (tranter auter ‹Today›, ‹I Should Have Known Better›, ‹And I Love Her›, ‹If I Fell› ed – a medem temp sco single – ‹A Hard Day’s Night›).

Suenter in congedi da stgars in mais èn ils Beatles ids a partir dals 4 da zercladur 1964 per l’emprima giada sin turnea mundiala. Damai che Ringo Starr suffriva d’ina greva inflammaziun da las mandlas, è el vegnì remplazzà tar ils concerts en l’Europa ed a Hongkong tras il battarist da session Jimmie Nicol. Pir a Sydney è Starr puspè s’unì cun la band. Ad Adelaide è la gruppa vegnida beneventada en la citad da 300 000 fans – la pli gronda massa ch’era insumma sa rimnada insacura en l’Australia.

Ils 10 da fanadur 1964 èn ils Beatles returnads per la premiera da ‹Yeah Yeah Yeah› en l’Engalterra dal Nord a Liverpool. Là èn els vegnids beneventads sin via da 203 000 persunas. A la fin dal mais ha la band danovamain fatg visita en Svezia.

Dals 19 d’avust fin ils 20 da settember 1964 han ils Beatles absolvì lur emprima gronda turnea tras ils Stadis Unids, la quala ha sumeglià in cortegi triumfal. Sper concerts a San Francisco, Kansas City, Dallas e New Orleans ha la gruppa sunà ils 23 d’avust a Los Angeles en la Hollywood Bowl. Ils 28 d’avust ha Bob Dylan visità ils commembers da la band en lur suita d’hotel a New York ed als ha introducì en il consum da mariuana.

Be trais emnas suenter lur return han ils Beatles absolvì a partir dals 9 d’october 1964 in’ulteriura turnea d’in mais tras la Gronda Britannia. Ils 23 da november è cumparida la single ‹I Feel Fine›. L’album ‹Beatles for Sale› ch’è vegnì sin il martgà ils 4 da december 1964 ha revelà, uschia l’opiniun d’intgins critichers, segns da stancladad. Be 8 da 14 cumposiziuns aveva la band scrit sezza, tranter auter ‹Eight Days a Week›, ‹Baby’s in Black› ed ‹I’m a Loser›. E propi n’avevan ils blers concerts e las ulteriuras obligaziuns strusch laschà temp als quatter da scriver novs tocs. L’onn è ì a fin cun la segunda ediziun da la Beatles Christmas Show en il Hammersmith Odeon a Londra; quella ha cumpiglià 39 concerts en l’interval da trais emnas.

Ils 23 da favrer 1965 han cumenzà sin las Bahamas las lavurs da filmar ‹Help!›, il segund film dals Beatles ch’era questa giada en colur. Manà reschia aveva danovamain Richard Lester, tranter ils acturs secundars tutgavan Victor Spinetti ed Eleanor Bron. Ulteriurs lieus da filmar han furmà Obertauern (Salzburg), Londra, ed il Salisbury Plain en vischinanza da Stonehenge. La comedia da slapstick pauc profunda ha gì premiera mundiala ils 29 da fanadur 1965 a Londra. La single ‹Help!› è cumparida ils 19 da fanadur, l’album dal film (t.a. cun ‹You’ve Got to Hide Your Love Away›, ‹Another Girl› e ‹You’re Going to Lose that Girl›) ils 6 d’avust 1965.

La novavla single dals Beatles ‹Ticket to Ride› era gia vegnida publitgada ils 6 d’avrigl 1965. Duas mais pli tard, ils 14 da zercladur, ha la gruppa producì en ils Abbey Road Studios ‹Yesterday› – in da lur pli famus tocs insumma. Paul McCartney aveva scrit questa ballada cun il titel da lavur ‹Scrambled Eggs› (‹ovs sbattids›) tenor ina melodia ch’al era dada en il chau ina damaun durant sa svegliar en la chasa da si’amia Jane Asher. La chanzun ch’è vegnida registrada sco toc solistic da McCartney, accumpagnà be d’artgists, n’è betg vegnida edida sco single, mabain sulettamain en rom da l’album ‹Help!›. Oz tutga quest toc tar ils pli famus da la musica da pop insumma.

Dals 20 da zercladur fin ils 3 da fanadur 1965 èn ils Beatles ids sin turnea tras l’Europa. Be in mais pli tard èn els danovamain sa rendids en ils Stadis Unids. Ils 15 d’avust 1965 han Paul, John, George e Ringo sunà en il Shea Stadium a New York davant 55 600 aspectaturs (tranter quels Mick Jagger, Keith Richards, Barbara Bach e Linda Eastman) il pli grond concert da lur carriera. Igl è quai stà l’emprima giada ch’ina gruppa da pop è sa preschentada en in stadion avert ed il pli grond dumber d’aspectaturs ch’igl aveva insumma dà fin là tar in concert. Il livel da canera dals fans feminins durant la show da 30 minutas è stà uschè aut che ni ils aspectaturs ni ils Beatles sezs pudevan udir la musica.

Suenter ch’ils Beatles eran gia sa scuntrads en il decurs da lur turnea cun stars sco Bob Dylan, Del Shannon, Joan Baez, Peter Fonda e Peter, Paul and Mary ha la finala gì lieu ils 27 d’avust 1965 l’inscunter cun lur idol Elvis Presley en sia chasa a Bel Air. Sco ch’i va la tuna, duai esser vegnida registrada quel di communablamain ina versiun da cover da ‹You’re My World›.

Ils 26 d’october 1965 ha la regina Elizabeth II surdà als Beatles a Londra en il Buckingham Palace l’Order of the British Empire. Avant il chastè han 4000 fans e schurnalists tegnì la dira; ma igl ha er dà vuschs criticas, sco per exempel militars ch’han dà enavos lur decoraziun d’onur suenter che quella era er vegnida surdada ad ina band da pop.

Tuns novs e fin da las turneas (1965–1967)

Entrada dals Abbey Road Studios

Ils 3 da december 1965 han ils Beatles publitgà la single ‹We Can Work It Out› / ‹Day Tripper› e l’album ‹Rubber Soul›. Ils tocs sin la platta (t.a. ‹Drive My Car›, ‹Nowhere Man›, ‹Girl und In My Life›) laschan enconuscher emprims indizis d’in process da madiraziun musical e spiertal dals commembers da la band. Tar ‹Norwegian Wood› suna George Harrison l’emprima giada sitar, in instrument ch’el aveva emprendì a conuscher a chaschun da las lavurs da filmar ‹Help!›. Da Paul McCartney deriva ‹Michelle›, ina ballada englais-franzosa. Tar intginas da las chanzuns han ils Beatles realisà per l’emprima giada uschenumnads «films da promoziun», ils antecessurs dals videos da musica odierns.

A medem temp èn ils Beatles ids per la sisavla ed ultima giada sin turnea tras la Gronda Britannia (t.a. cun The Moody Blues sco pregruppa). En rom da questa turnea han els er dà ils 5 da december 1965 l’ultim concert en lur citad natala Liverpool. En il public sesevan blers da lur amis ed enconuschents.

Il prim da matg 1966 èn ils Beatles sa preschentads, sco victurs dal NME-Poll, per l’ultima giada sin ina tribuna da concert britannica. Per in pau irritaziun ha procurà il cover da l’album american ‹Yesterday and Today› ch’è cumparì il zercladur 1966. Quel mussava ils Beatles amez charn criva e poppas en tocca (uschenumnà Butcher Cover). Suenter protests en la publicitad è la platta vegnida retratga ed è cumparida cun in nov cover. Ils 10 da zercladur 1966 è cumparida la single ‹Paperback Writer›.

Dals 24 da zercladur fin ils 4 da fanadur 1966 han ils Beatles absolvì in’ulteriura turnea mundiala. Per malaveglia han procurà en il Giapun ils protests da tradiziunalists che na vulevan betg che la band concerteschia en il Budokan, ina halla a Tokio ch’era reservada a l’art da cumbat. A Manila ha la band dà dus concerts avant en tut 80 000 aspectaturs. La tura è ida a fin cun in eclat cura che Brian Epstein ha refusà en num dals commembers da la band da dar suatientscha ad in invit dad Imelda Marcos, la dunna dal dictatur filippin. A la plazza aviatica da la chapitala, nua ch’els èn sinaquai partids en tutta prescha, èn ils Beatles e lur collavuraturs vegnids attatgads da ‹forzas da segirezza›. Ringo Starr è vegnì bittà per terra cun in culp al mintun; ad in chauffeur èn vegnidas ruttas intginas costas.

La publicaziun da l’album ‹Pet Sounds› dals Beach Boys ha animà Lennon e McCartney da prender en mira novas prestaziuns maximalas. Ils 5 d’avust 1966 è cumparì l’album ‹Revolver›, cun il qual ils Beatles èn ids novas vias areguard il spectrum sonor ed instrumental. Quai ha intimà intgins critichers contemporans da discreditar precipitadamain l’album sco «arma da suicidi» dal quartet. Il cover da l’album deriva da Klaus Voormann, l’ami dal temp a Hamburg. La platta cumpiglia chanzuns sco ‹Eleanor Rigby›, ‹Taxman›, ‹Good Day Sunshine›, ‹I’m Only Sleeping›, ‹For No One›; scrittas per part sut influenza da drogas, èn quellas segnadas da structuras vaira cumplexas ed èn vegnidas enritgidas en il studio cun elements classics ed ulteriur material giu dal bindel. A medem temp han ils Beatles publitgà la single ‹Yellow Submarine›, ina chanzun d’uffants che Paul McCartney aveva cumponì per Ringo Starr cun ses spectrum cantic in pau limità. Questa chanzun dueva daventar ordvart populara, ha però cuntanschì en ils Stadis Unids ‹be› il segund plaz en la parada da hits.

Ils 12 d’avust 1966 han ils Beatles lantschà a Chicago lur quarta turnea tras ils Stadis Unids. Ils eveniments en l’Asia ch’eran anc preschents ed il fatg ch’ins n’udiva strusch la musica pervi da l’immens livel da canera durant ils concerts ha frustrà ils commembers da la band pli e pli. Nova agitaziun hai dà pervi d’in citat da John Lennon or d’ina intervista da pli baud ch’ils Beatles sajan «gia uss pli populars che Jesus». A quai èn suandadas conferenzas da pressa strapatschantas, brischadas da plattas publicas e demonstraziuns dal Ku Klux Klan. La finala è la gruppa sa decidida da betg pli vulair ir sin turnea, mabain da lavurar exclusivamain en il studio. La turnea tras ils Stadis Unids è ida a fin ils 29 d’avust 1966 cun in concert avant 25 000 aspectaturs en il Candlestick Park a San Francisco.

L’atun 1966 han ils Beatles fatg ina pausa da trais mais; quella ha manà ad ina midada dad image radicala. John Lennon ha sa laschà tagliar ils chavels cura ch’el steva davant la camera per il film ‹How I Won the War› da Richard Lester; ils vestgids ch’ils commembers da la band avevan purtà durant ils concerts eran passé e tuts quatter han sa laschà crescher in mustaz.

Malgrà las tunas ch’ils Beatles sa separian, ha la gruppa cumenzà a registrar ils 24 da november 1966 in nov album. Ils 13 da favrer 1967 è cumparida la single ‹Strawberry Fields Forever› / ‹Penny Lane›, sin la quala ils Beatles sa confruntan a moda musicala-nostalgica cun lur citad nativa Liverpool. Per l’emprima giada dapi il 1963 n’ha la platta betg cuntanschì l’emprim plaz en la parada da hits britannica, mabain è sa fermada sin il segund plaz. Quai è però d’attribuir al fatg che las cifras da vendita da la single eran vegnidas divididas cun dus per che las duas chanzuns possian cumparair en ils charts sco duas singles separadas.

Tschintg mais han Lennon, McCartney, Harrison e Starr lavurà en ils Abbey Road Studios vi da lur album ‹Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band› che vala sco in dals emprims albums conceptuals da l’istorgia da la musica da rock e pop. Il fatg ch’i steva a disposiziun tant temp da registraziun sco giavischà, ha lubì als Beatles da far diever da tur las resursas dal studio e da glimar entiras emnas vi da singulas passaschas. Da quai èn resultads tocs sco ‹With a Little Help from My Friends›, ‹Lucy in the Sky with Diamonds› e ‹When I’m Sixty-Four›. Per il toc ‹A Day in the Life› è vegnì engaschà in orchester da 41 musicists. Sin la cuverta da l’album èn ils Beatles sa preschentads en costums davant ina paraid cun fotos d’enconuschentas persunalitads (t.a. Stan Laurel, Mae West, Bob Dylan, Shirley Temple, Aleister Crowley e Marlon Brando). Accumpagnà d’in grond interess da las medias è l’album cumparì il prim da zercladur 1967.

Peace & Revolution (1967–1968)

Suenter che Bob Dylan aveva fatg enconuschent il 1964 ils Beatles cun la droga mariuana, han ils commembers da la band er consumà en il decurs dal temp drogas pli fermas. John Lennon e George Harrison eran gia vegnids en contact il 1965 cun LSD; il zercladur 1967 ha er Paul McCartney fatg a savair durant in’intervista a la televisiun d’avair consumà quatter giadas LSD.

Cun l’imni ‹All You Need Is Love›, cumponì da John Lennon, èn ils Beatles sa preschentads ils 25 da zercladur 1967 en l’emissiun da BBC ‹Our World Live›. Quella è vegnida emessa via satellit en tut il mund ed ha cuntanschì 400 milliuns aspectaturs; las registraziuns han gì lieu en ils Abbey Road Studios cun giasts sco Mick Jagger, Keith Richards, Eric Clapton, Keith Moon e Marianne Faithfull. La single ‹All You Need Is Love› è cumparida ils 7 da fanadur 1967 ed ha manà enavos ils Beatles sin plaz in dals charts, e quai dad omaduas varts da l’Atlantic.

La fin fanadur 1967 han ils commembers dals Beatles passentà cun lur dunnas vacanzas communablas en Grezia. L’idea da cumprar in’insla privata e d’endrizzar là in studio da registraziun han els puspè sbittà, suenter che la regenza greca aveva nizzegià ora la visita per intents turistics.

Sin proposta da Pattie Harrison han ils Beatles visità ils 24 d’avust 1967 in referat dal guru indic Maharishi Mahesh Yogi, il qual propagava a Londra las tecnicas da la meditaziun transcendentala. La gruppa è vegnida envidada a Bangor ad ina fin d’emna d’introducziun; da la partida èn er stads Mick Jagger e Marianne Faithfull. Durant il curs èn ils Beatles vegnids a savair che lur manager Brian Epstein saja vegnì chattà ils 27 d’avust 1967 mort en si’abitaziun.

Schoccads da la mort da lur ami, han ils Beatles cumenzà a filmar ils 11 da settember lur terz film ‹Magical Mystery Tour›. La cumedia psicadelica tenor in’idea da Paul McCartney è sa sviluppada dal tuttafatg senza script. McCartney ha surpiglià per gronda part la rolla dal reschissur, quai ch’ha manà a dissonanzas cun Lennon e Harrison. L’album cun il soundtrack (t.a. cun ils tocs ‹The Fool on the Hill› ed ‹I Am the Walrus›) è cumparì ils 27 da november en ils Stadis Unids, la single ‹Hello, Goodbye› gia ils 24 da november. Ils 26 da december 1967 ha il film ‹Magical Mystery Tour› gì premiera mundiala en la televisiun britannica. La pressa ha reagì cun nauschas criticas, uschia che quest terz film dueva esser l’emprim nunsuccess dals Beatles.

Mez favrer 1968 èn ils Beatles viagiads cun lur dunnas a Rishikesh (India), nua ch’il Maharishi ha manà in curs da meditaziun da pliras emnas. Ulteriurs participants èn stads Mia Farrow, Mike Love e Donovan. Ringo Starr è gia returnà l’entschatta mars en l’Engalterra, Paul McCartney è suandà trais emnas pli tard. John Lennon e George Harrison han bandunà l’India pir mez avrigl, suenter che l’ami da Lennon Yanni ‹Magic Alex› Alexis Mardas aveva derasà la tuna ch’il Maharishi haja mulestà sexualmain Mia Farrow ed autras participantas dal curs. Farrow sezza n’ha mai confermà questas tschantschas e George Harrison duai esser sa perstgisà pli tard tar il Maharishi pervi da las malempernaivladads. Durant il viadi en l’India è cumparì ils 15 da mars 1968 la single ‹Lady Madonna› che regorda al stil da Fats Domino. Tenor Paul Saltzman, l’autur d’in cudesch illustrà davart lezs dis, duai quai esser stà il pli creativ temp dals Beatles: betg main che 48 chanzuns sajan vegnidas cumponidas durant las set emnas.

Ils 11 da matg 1968 èn John Lennon e Paul McCartney sgulads a New York, nua ch’els han preschentà en rom da conferenzas da pressa e d’emissiuns da televisiun la nova interpresa dals Beatles ‹Apple›. Quest concern cun partiziuns per musica, film ed art dueva scuvrir e promover talents da tut gener. Sco manader da lur post da pressa han els engaschà il schurnalist Derek Taylor ch’aveva gia lavurà il 1964 per la gruppa. Apple è però bainspert daventà in fiasco finanzial, quai pervi da la mancanza da senn commerzial da vart dals Beatles e da lur collavuraturs. Gia il november 1967 era vegnida averta a Londra ina boutique dad Apple, la quala ha però stuì vegnir serrada suenter paucs mais per mancanza d’entradas. Sco singuls success pon valair la scuverta da la chantadura Mary Hopkin e da la gruppa Badfinger tras Paul McCartney.

Ils 9 da november 1966 aveva John Lennon emprendì a conuscher a chaschun d’ina da sias exposiziuns l’artista d’avantgarda giapunaisa Yoko Ono. Da quai è sa sviluppada ina relaziun d’amur ed il matg 1968 è John sa separà da sia dunna Cynthia. La colliaziun ordvart stretga tranter Lennon ed Ono è la finala er s’effectuada a moda negativa sin la collavuraziun da Lennon cun ils auters Beatles, damai che Ono ha insistì d’esser preschenta tar tut las registraziuns da la band en il studio.

Ils 30 da matg 1968 han ils Beatles cumenzà a registrar lur nov album; tegnend quint da la gronda quantitad da chanzuns ch’eran vegnidas scrittas en l’India, èn ins sa decidids da producir in album dubel. Pervi dal squitsch da temp èn las lavurs da registraziun per part vegnidas fatgas separadamain. Ultra da quai èn las registraziuns stadas segnadas pli e pli da nauscha luna tranter ils commembers. D’ina vart han McCartney, Harrison e Starr mussà avertamain lur aversiun envers Yoko Ono; per l’autra hai dà divergenzas d’opiniuns areguard la single da la chanzun da Lennon ‹Revolution›. Suenter ina dispita vehementa ha Ringo Starr bandunà la gruppa, ma s’ha la finala laschà persvader da returnar. Malgrà tuttas difficultads han ils Beatles dumagnà la registraziun da chanzuns sco ‹Back in the USSR, ‹Ob-La-Di, Ob-La-Da›, ‹Dear Prudence›, ‹Helter Skelter› e ‹Happiness Is a Warm Gun›. Tar la cumposiziun da George Harrison ‹While My Guitar Gently Weeps› ha Eric Clpaton sunà il solo da ghitarra.

‹Yellow Submarine›, in film da dissegns animads che sa basa sin la chanzun da medem num, ha gì premiera mundiala ils 17 da fanadur 1968 a Londra. La musica dal film è cumparida ils 13 da schaner 1969; igl è quai stà il sulet album dals Beatles che n’ha betg cuntanschì l’emprim plaz en la parada da hits – eventualmain perquai che l’entira segunda vart da l’album consista da musica instrumentala en il ‹stil da musica classica› da George Martin.

Sco emprim toc sin il label Apple è cumparì ils 26 d’avust 1968 ‹Hey Jude›. La chanzun scritta da Paul McCartney tracta la situaziun dal figl da John Lennon Julian suenter la separaziun da ses geniturs. Questa single dals Beatles dueva avair il pli grond success mundial insumma. Ils 4 da settember 1968 ha la band sunà questa chanzun en l’emissiun da televisiun britannica ‹Frost on Sunday› – igl è quai stà l’ultima giada ch’ils Beatles èn sa preschentads communablamain a la televisiun. L’album ‹The Beatles› è la finala cumparì ils 22 da november 1968; pervi da la cuverta cumplettamain alva è quel er enconuschent sut il num ‹White Album›. Las emprimas ediziuns eran munidas cun ina numeraziun cuntinuanta, uschia che mintga cover era in unicat.

Il prim da november 1968 ha George Harrison publitgà l’emprim album sut ses agen num, ‹Wonderwall Music›, che furma il soundtrack dal film ‹Wonderwall›. Ils 12 da november èn suandads John Lennon e Yoko Ono cun lur album avantgardistic ‹Unfinished Music No.1: Two Virgins›; quel ha surtut dà da discurrer pervi dal cover che mussa Lennon ed Ono svestgids cumplettamain.

La separaziun (1969–1970)

Savile Row 3, nua ch’ils Beatles han dà lur ultim concert

Ils 2 da schaner 1969 han ils Beatles cumenzà a filmar la documentaziun musicala ‹Get Back› (pli tard: ‹Let It Be›). Tenor in’idea da Paul McCartney eri previs che la gruppa vegnia accumpagnada da cameras durant la producziun d’in nov album e l’elavuraziun d’ina liveshow. Las chanzuns duevan vegnir registradas senza accumpagnament d’orchester e vials da tun parallels. Manà reschia ha Michael Lindsay-Hogg.

Gia suenter paucs dis hai danovamain dà tensiuns tranter ils commembers da la band. Entant che John Lennon è sa mussà pli e pli nunparticipà e laschava discurrer Yoko Ono per el, ha Paul McCartney surpiglià repetidamain la rolla dal manader da producziun. George Harrison e Ringo Starr da lur vart debattavan davart las dimensiuns da la liveshow planisada. Ils 10 da schaner 1969 ha Harrison bandunà il studio da registraziun – suenter che McCartney aveva crititgà avant la camera ch’el sunia mal. Suenter in discurs clerifitgant han Lennon, McCartney, Harrison e Starr cuntinuà dudesch dis pli tard las lavurs da filmar en ils novs studios dad Apple a Londra. Da la partida è er stà il keyboardist Billy Preston, il qual ha gidà a calmar la situaziun.

La preschentaziun live previsa ha la finala gì lieu ils 30 da schaner 1969: Sin il tetg dal studio dad Apple a la Savile Row a Londra han ils Beatles (cun Billy Preston) sunà sut tschiel avert l’uschenumnà Rooftop Concert. Pervi dals numerus aspectaturs che sa rimnavan en las vias vischinantas smanatschava in caos da traffic ed intgins abitants sa sentivan mulestads pervi da disturbi dal ruaus. Perquai è cumparida la polizia al lieu ed ils Beatles han interrut la show suenter 42 minutas. Suenter la fin da las lavurs da filmar è il project ‹Get Back› vegnì suspendì il favrer per entant. Ils 12 da mars 1969 ha Paul McCartney maridà a Londra la fotografa Linda Eastman. A medem temp èn George e Pattie Harrison vegnids mess a ferm da la polizia da drogas; er John Lennon e Yoko Ono eran gia vegnids arrestads pervi dal possess da drogas e laschads liber pli tard cunter chastis pecuniars.

John Lennon e Yoko Ono han maridà ils 20 da mars en il consulat britannic da Gibraltar. Enstagl da far in viadi da nozzas è il pèr sa decidì da demonstrar in’emna en in letg d’hotel ad Amsterdam per la pasch (Bed-in). Pli tard èn suandads ulteriurs protests pacifistics, tranter auter in ulteriur Bed-in a Montreal, pliras manifestaziuns en satgs (Bagism) e la restituziun da l’Order of the British Empire da Lennon.

La primavaira 1969 èn sa manifestads problems da fatschenta cura che Dick James e ses partenari Charles Silver han vendì lur cumparts da la Northern Songs Ltd. senza infurmar ils commembers da la band. Cun quai èn er ina part dals dretgs vi da las cumposiziuns da Lennon/McCartney vegnids en ils mauns da l’Associated Television Corporation (ATV). Empruvond ils Beatles da cumprar enavos quests dretgs, èsi sa mussà che Paul McCartney aveva auzà sia cumpart senza che John Lennon vegnia a savair quai. Ulteriurs svaris hai dà ils 8 da matg cura che Lennon, Harrison e Starr han engaschà l’um da fatschenta Allen Klein sco nov manager dals Beatles, e quai cunter la veglia da McCartney.

Ils 11 d’avrigl 1969 han ils Beatles publitgà lur single ‹Get Back›. Gia ils 29 da matg è suandà il toc ‹The Ballad of John and Yoko› registrà be da John Lennon e Paul McCartney.

Malgrà las differenzas persunalas e da fatschenta han ils Beatles cumenzà ils 16 d’avrigl 1969 cun las registraziuns per il nov album. Ils commembers da la band èn sa stentads da sa concentrar sin lur musica ed il producent als ha sustegnì en lur intenziun da vulair returnar tar il stil autentic da lavurs pli veglias, pia senza overdubs etc. Uschia è la producziun sa splegada a moda vaira armonica; sut l’ensaina d’ina atmosfera da cumià resentida e sentimentala èn vegnids registrads classichers sco ‹Come Together›, ‹Golden Slumbers›, ‹Oh! Darling›, ‹Octopus’s Garden› (ina cumposiziun da Ringo Starr) e ‹Here Comes the Sun› (Harrison). Ils 20 d’avust 1969 èn ils Beatles stads l’ultima giada tuts quatter en il studio e dus dis pli tard èn vegnidas fatgas en il Tittenhurst Park las ultimas fotografias communablas.

Ils 20 da settember 1969 han John Lennon, Paul McCartney e Ringo Starr segnà a Londra in nov contract da tantiemas cun EMI e Capitol Records. Cura che McCartney ha proponì durant l’inscunter da realisar in’ulteriura retscha da concerts dals Beatles, ha John Lennon fatg a savair da vulair extrar da la gruppa. Sis dis pli tard è cumparì l’album ‹Abbey Road›, sin il famus cover dal qual ils Beatles traversan las sdrimas melnas da l’Abbey Road a Londra. L’album finescha suenter in medley da pliras parts cun il toc ‹The End› a la fin dal qual stattan ils pleds: «And in the end the love you take is equal to the love you make.» («Ed a la fin è l’amur che ti retschaivas tuttina gronda sco l’amur che ti das.»)

Las lavurs da filmar per promover la single ‹Something›, la quala è cumparida l’october, e las registraziuns per ina platta da Nadal per ils clubs da fan han gia gì lieu separadamain. Suenter in’enquista ch’è vegnida fatga da la pressa e da la televisiun è John Lennon vegnì declerà ils 2 da december 1969 sper John F. Kennedy e Mao Zedong sco um dal decenni.

L’october 1969 e l’entschatta 1970 è il ‹White Album› anc ina giada stà en il focus da la publicitad mundiala. Da quel temp ha quel giugà a Los Angeles ina rolla en rom d’ina seria da murdraretschs e dal scleriment da quels. Il manader da secta Charles Manson e ses aderents avevan manegià d’udir messadis or da singulas chanzuns da quest album (‹Helter Skelter›, ‹Piggies›, ‹Blackbird›, ‹Honey Pie›, ‹Revolution 9›); sinaquai han els inizià ina seria da murdraretschs, da la quala l’unfrenda la pli prominenta è stada l’actura Sharon Tate che sa chattava en las davosas emnas da la gravidanza. Ils Beatles èn sa distanziads da la moda e maniera co che Manson aveva interpretà lur chanzuns. Pervi dal hype ch’è vegnì inscenà en las medias dal temp dal process èn las cifras da vendita dal ‹White Album› creschidas fitg ferm. Fin oz è quai l’album dals Beatles cun las pli bleras distincziuns da la RIAA en ils Stadis Unids.

Entant che John Lennon e sia dunna Yoko Ono sa trategnevan en il Danemarc, han Paul McCartney, George Harrison e Ringo Starr lavurà ils 3 da schaner 1970 en ils Abbey Road Studios vi da la cumposiziun da Harrison ‹I Me Mine›. In di pli tard ha McCartney terminà il toc ‹Let It Be›, il qual è vegnì publitgà ils 6 da mars 1970 sco single. Ils 27 da mars 1970 è cumparì l’emprim album da Ringo Starr, ‹Sentimental Journey›.

Senza che Paul McCartney vegnia a savair quai, aveva John Lennon incumbensà il producent Phil Spector da maschadar a fin ils bindels da film dal schaner 1969. Quel ha midà l’idea oriunda da sa restrenscher ad ina simpla tecnica da registraziun ed ha cumplettà ils tocs cun accumpagnament classic e vuschs dublegiadas. En rom da questas lavurs han gì lieu il prim d’avrigl 1970 las davosas registraziuns d’in commember dals Beatles insumma, cura che Ringo Starr ha sunà en ils Abbey Road Studios ils overdubs da battaria per trais dals tocs. L’album cun la musica dal film è la finala cumparì ils 8 da matg 1970 sut il num ‹Let It Be›. Il film da medem num ha gì premiera mundiala ils 20 da matg a Londra ed ha retschet in onn pli tard in Oscar per la meglra musica da film. Sut il num ‹Let It Be… Naked› è la finala cumparida il 2003 ina versiun nunelavurada da l’album che correspunda al concept oriund.

Ils 10 d’avrigl 1970 ha Paul McCartney tramess tiers a la pressa britannica la prepublicaziun da ses emprim agen album. Questa platta cuntegneva er in’intervista, en la quala el annunzia da sa sparter dals Beatles. La medema saira è cumparida l’ultima decleraziun da pressa uffiziala dals Beatles:

«April 10, 1970: Spring is here and Leeds play Chelsea tomorrow and Ringo and John and George and Paul are alive and well and full of hope. The world is still spinning and so are we and so are you. When the spinning stops – that’ll be the time to worry. Not before. Until then, the Beatles are alive and well and the beat goes on, the beat goes on…»

«Ils 10 d’avrigl 1970: La primavaira è qua e Leeds gioga damaun cunter Chelsea e Ringo e John e George e Paul èn en vita ed en gamba e plain speranza. Il mund gira vinavant, e quai faschain er nus e quai faschais er vus. Cura che quel smetta da girar – alura è arrivà il mument da sa far quitads. Betg avant. Fin lura èn ils Beatles en vita ed en gamba, ed il beat cuntinuescha, il beat cuntinuescha...»

Il temp suenter la separaziun (1970–1993)

John Lennon e Yoko Ono ad Amsterdam

Suenter las dispitas pervi da ‹Let It Be› ed il fatg che Paul McCartney aveva annunzià persul da vulair sa sparter dals Beatles, era la relaziun tranter el ed ils auters commembers vaira disturbada a l’entschatta dals onns 1970. Tar la premiera mundiala dal film n’è sa mussà gnanc in dals commembers da la band. John Lennon, il qual ha elavurà la fin dals Beatles en sia cumposiziun ‹God›, ha fatg fin en in’intervista en il magazin ‹Rolling Stone› a tuttas speculaziuns ch’i pudessi vegnir proximamain tar ina reuniun. Ils 31 da december 1970 ha McCartney purtà plant cunter ils ulteriurs ex-Beatles e cunter Apple e pretendì che las relaziuns da fatschenta tranter els vegnian terminadas. Il process è ì a fin ils 12 da mars 1971 a favur da McCartney.

Malgrà ch’ils Beatles han chalà d’exister sco band, èn John Lennon, Paul McCartney, George Harrison e Ringo Starr restads en il decurs dals onns 1970 en contact in cun l’auter. Ad in inscunter communabel da tuts quatter na devi però betg pli vegnir.

John Lennon ha scrit e producì per Ringo Starr las chanzuns ‹I’m the Greatest› (1973), ‹Goodnight Vienna› (1974) e ‹Cookin’› (1976). Paul McCartney ha sustegnì Starr musicalmain tar la registraziun da ‹You’re Sixteen›, ‹Six O’Clock› (1973) e ‹Pure Gold› (1976). George Harrison ha lavurà il 1971 cun Lennon vi da l’album ‹Imagine› e cun Starr vi da ‹Ringo› (1973) e ‹Ringo’s Rotogravure› (1976). Ringo Starr sez è stà represchentà sin plirs albums da ses anteriurs collegas, tranter quels ‹John Lennon/Plastic Ono Band› (Lennon 1970), ‹All Things Must Pass› (Harrison 1970) e ‹Living in the Material World› (Harrison 1973).

La relaziun la pli difficila è stada quella tranter John Lennon e Paul McCartney. McCartney ha attatgà ses anteriur partenari il 1971 en intgins dals tocs sin ses album ‹Ram›; Lennon ha reagì da sia vart cun la cumposiziun ‹How Do You Sleep?›. Pir il 1972 èn els puspè sa mess perina; la stretga amicizia sco dal temp dals Beatles na dueva però betg pli sa laschar reviver.

Ils 12 da matg 1971 han Paul McCartney e Ringo Starr visità las nozzas da Mick Jagger e Bianca Morena de Macías a Saint-Tropez. Starr ha sunà il prim d’avust al Concert per Bangladesch da George Harrison en il Madison Square Garden a New York. Il 1972 han Ringo Starr, George Harrison e John Lennon registrà ensemen cun Klaus Voormann (bass) e Billy Preston (orgla) il titel ‹I’m the Greatest› ch’è cumparì l’onn 1973 sin l’album da Starr ‹Ringo›.

Il mars 1973 èn ils trais sa participads ad ina sesida da fatschenta da Capitol Records a New York. Ils 2 d’avrigl èn vegnids publitgads ils dus albums Greatest Hits 1962–1966 e 1967–1970. Quels èn er enconuschents sco l’album ‹cotschen› e ‹blau› ed èn stads in fitg grond success. L’atun ha Ringo Starr cumprà da John Lennon il bain Tittenhurst Park, suenter che Lennon ed Ono eran ids a star a New York. Ils 2 da november han Lennon, Harrison e Starr purtà plant cunter lur anteriur manager Allen Klein, perquai che quel duai avair defraudà tantiemas. Il process è ì a fin in onn pli tard a lur favur.

Ils 28 da mars 1974 ha Paul McCartney visità a Los Angeles ils Burbank Studios, nua che John Lennon lavurava vi d’in album. Cun questa chaschun han ils dus anteriurs chaus creativs dals Beatles fatg ina jam session ch’è er vegnida registrada (ma ch’è fin uss be vegnida publitgada en furma da bootlegs). Igl è quai stà l’ultima giada che Lennon e McCartney han fatg ensemen musica.

Ils 26 da schaner 1976 è il contract da registraziun da musica tranter ils Beatles e l’EMI ì definitivamain a fin. Suenter che tut las singles dals Beatles èn danovamain vegnidas publitgads en la Gronda Britannia, era la gruppa l’avrigl cun 23 songs tranter ils top-100-charts. Ils 24 d’avrigl, in’emna suenter ch’era vegnì offert als Beatles milliuns per ina reuniun, è Paul McCartney stà a New York sin visita tar John Lennon en l’abitaziun da quel en il Dakota-Building. La saira han ils dus guardà ensemen l’emissiun Saturday Night Live sin NBC, cura ch’il moderatur Lorne Michaels ha offert als Beatles «la tariffa minimala da paja» (ca. 1000 dollars) sch’els vegnian sperasvi anc durant la show. McCartney e Lennon han quità l’idea vaira «cool», èn lura però tuttina sa decidids cunter ina preschentaziun spontana. Il di suenter vuleva McCartney danovamain vegnir sin vista, ma Lennon n’al ha betg vulì retschaiver. Igl è quai stà l’ultima giada ch’ils dus musicists èn sa scuntrads.

Ils 2 da matg 1977 è cumparì sco album la registraziun da l’ultim concert das Beatles en il Star Club a Hamburg (1962). Quatter dis pli tard è suandada la platta ‹The Beatles at the Hollywood Bowl› che cumpiglia registraziuns live dals onns 1964/1965.

L’onn 1978 ha Apple Corps purtà plant cunter la firma da computers Apple per avair violà dretgs da marca. Ins è s’unids en quel senn che la firma da computer è s’obligada da sa restrenscher sin il sectur dals computers e da betg vegnir activa en il martgà da musica.

Ils 19 da matg 1979 han Paul McCartney, George Harrison e Ringo Starr visità las nozzas dad Eric Clapton cun l’anteriura dunna da Harrison Pattie Boyd ad Ewhurst (Surrey). Durant la festa han ils trais ex-Beatles sunà in concert da surpraisa cun plirs classichers da rock’n’roll. Ils 24 d’october 1979 è Paul McCartney, ch’ha er gì cun sia band Wings numerus hits, vegnì onurà dal cudesch da Guinness sco «cumponist cun il pli grond success da tut ils temps».

Ils 28 da settember 1980 han John Lennon e George Harrison visità ina preschentaziun da la truppa da comedy Monty Python en la Hollywood Bowl. Ils 28 da november ha Lennon segnà ina decleraziun che preveseva da dar in singul concert dals Beatles en connex cun la realisaziun dal film documentar ‹The Long and Winding Road›.

Ils 8 da december 1980 è John Lennon vegnì sajettà avant sia chasa a New York d’in fan cun disturbis psichics. Lennon aveva 40 onns e sa chattava amez ses comeback musical cun l’album ‹Double Fantasy›. Paul McCartney, George Harrison e Ringo Starr èn vegnids infurmads per telefon davart la mort da lur anteriur partenari. Starr è sgulà ils 9 da december a New York ed ha visità Yoko Ono e Sean Lennon en il Dakota Building. In’emna pli tard èn ils ex-Beatles restants sa scuntrads cun Ono en il Plaza Hotel per discutar las consequenzas da fatschenta ch’èn resultadas da l’assassinat da John Lennon.

Cura che Ringo Starr ha maridà ils 27 d’avrigl 1981 l’actura Barbara Bach èn er Paul e Linda McCartney sco er George ed Olivia Harrison stads tranter ils giats. Durant la festa han McCartney, Harrison e Starr sunà ensemen cun Harry Nilsson e Ray Cooper sco All-Star-Band. Ils 11 da matg ha George Harrison publitgà sco tribut a John Lennon la single ‹All Those Years Ago› che cuntegna er contribuziuns musicalas da Paul McCartney e Ringo Starr. L’album da Starr ‹Stop and Smell the Roses› ch’è cumparì ils 27 d’october cuntegna mintgamai duas cumposiziuns da McCartney e da Harrison.

L’opziun da cumprar enavos la firma Northern Songs han Paul McCartney, George Harrison e Ringo Starr discutà tar in inscunter ils 25 da fanadur 1983 a Londra. A chaschun d’in ulteriur inscunter da fatschenta cun Yoko Ono il prim da december è vegnì discussiunà davart l’avegnir dad Apple.

L’onn 1985 èn danovamain ruttas ora dispitas da fatschenta tranter ils Ex-Beatles. Ils 25 da favrer han George Harrison, Ringo Starr e Yoko Ono purtà plant cunter Paul McCartney, damai ch’el aveva apparentamain auzà adascus sia quota da tantiemas da la vendita da plattas dals Beatles. Ils 10 d’avust dal medem onn ha Michael Jackson cumprà per 47,5 milliuns dollars ils dretgs vi da tut las 251 cumposiziuns da Lennon/McCartney. Paul McCartney, ch’aveva sez tutgà tar ils offerents, è stà schoccà, damai che Yoko Ono al aveva segirà ch’i bastia senz’auter da far in’offerta da tschintg milliuns.

A partir dals 25 da favrer 1987 èn tut ils albums dals Beatles vegnids edids da nov sin CD. Per il giubileum da 20 onns è ‹Sgt. Pepper› avanzà fin sin il terz plaz da la parada da hits britannica. Ils 5 da zercladur han George Harrison e Ringo Starr sunà ensemen a chaschun da la Prince’s Trust Rock Gala en la Wembley Arena a Londra. Ils 2 da november è cumparì l’album da Harrison ‹Cloud Nine› che cuntegna la chanzun da tribut ‹When We Was Fab› cun Starr a la battaria.

Ils 20 da schaner 1988 èn George Harrison e Ringo Starr sa participads a l’introducziun dals Beatles en la Rock and Roll Hall of Fame en il Waldorf Astoria-Hotel a New York. Pervi da las differenzas da fatschenta che perduravan è Paul McCartney stà absent. Harrison e Starr han dà ensemen cun Bob Dylan, Mick Jagger, Bruce Springsteen e Mike Love in concert dad All-Star. Ils 8 da mars èn cumparids ils albums ‹Past Masters Vol. 1 & 2› che cumpiglian tut las singlas ed EP dals Beatles.

Ils 8 da november 1989 han ils tribunals decidì che las firmas da plattas EMI e Capitol stoppian pajar suenter als ex-Beatles tantiemas en l’autezza da 100 milliuns.

Anthology (1994–2001)

Ils Beatles a chaschun da lur emprima arrivada en ils Stadis Unids (New York, 1964)

Gia ils onns 1970 e 1980 avevi da plans per ina gronda documentaziun televisiva sut il titel da lavur ‹The Long and Winding Road›. Curt avant che John Lennon è vegnì assassinà eran las contractivas cun ils ex-commembers avanzadas fitg lunsch e sco part da la campagna da propaganda avevan quels schizunt consentì ad in concert communabel. L’october 1987 èn McCartney, Harrison e Starr la finala sa cunvegnids a chaschun d’in inscunter a Londra da realisar il project ‹The Beatles Anthology› ch’ha er cumpiglià sper la producziun televisiva in cudesch, trais albums e trais novas singles. Sut la reschia da Geoff Wonfor han cumenzà il matg 1992 las lavurs da filmar; ils ex-Beatles han dà lungas intervistas e raquintà, accumpagnà da registraziuns da film e da tun originalas, lur istorgia persunala dals Beatles. Sper commentaris da lur partenaris da lavur George Martin, Neil Aspinall e Derek Taylor è la documentaziun er vegnida cumplettada or da l’archiv cun citats da John Lennon.

Ils 19 da schaner 1994 è John Lennon vegnì introducì postum sco interpret solist en la Rock and Roll Hall of Fame. Preschents a la festivitad en il Waldorf-Astoria-Hotel a New York èn stads Paul McCartney e Yoko Ono. A chaschun da la conferenza da pressa ha McCartney confermà ch’i vegnia proximamain ad ina reuniun dals Beatles. Ono ha surdà a McCartney quatter demos cun chanzuns da Lennon dals onns 1970 che n’eran betg vegnidas publitgadas fin qua.

Ils 11 da favrer 1994 han Paul McCartney, George Harrison e Ringo Starr cumenzà en il studio da McCartney a Peasmarsh (Sussex) cun las registraziuns per l’emprima nova single dals Beatles dapi 25 onns. Sut la producziun da Jeff Lynne è vegnì registrà ed agiuntà al demo da ‹Free as a Bird› da Lennon ils instruments e las vuschs dals ulteriurs Beatles.

Ina tscherna da las registraziuns ch’ils Beatles han fatg ils onns 1963 fin 1965 per il radio è cumparida ils 30 da november sco album dubel ‹Live at the BBC›. En la Gronda Britannia ha quel cuntanschì l’emprim plaz da la parada da hits.

Ils 6 da favrer 1995 ha la gruppa cumenzà a lavurar vi da la segunda nova single ‹Real Love›. Questa giada è la producziun sa mussada bundant pli difficila, damai che la qualitad da tun da la registraziun sin bindel era fitg nauscha. Da vulair terminar ils ulteriurs novs tocs, ‹Now and Then› e ‹Grow Old with Me›, è la finala vegnì sistì in mais pli tard pervi da differenzas d’opiniun.

En preschientscha da George Martin han ils Beatles cumenzà ils 22 da matg 1995 en ils Abbey Road Studios a Londra a selecziunar e maschadar ils tocs per ils trais albums dubels ‹Anthology› che duevan cuntegnair outtakes e tocs nunpublitgads. Klaus Voormann è danovamain vegnì incumbensà da crear ils covers. L’october e november èn vegnids filmads ils videoclips tar ‹Free as a Bird› e ‹Real Love›.

Accumpagnà d’ina massiva campagna da reclama è l’emprima part da la documentaziun da tschintg uras ‹The Beatles Anthology› vegnida emessa, sco premiera mundiala, ils 19 da november 1995 a la televisiun americana. Dus dis pli tard è cumparì l’album dubel ‹Anthology 1› cun registraziuns dals onns 1958 fin 1964. Ils 4 da december è cumparida la single ‹Free as a Bird›; quella è avanzada en la Gronda Britannia fin sin il segund plaz da la parada da hits (davos ‹Earth Song› da Michael Jackson).

Ils 4 da mars 1996 è cumparida la segunda single da comeback ‹Real Love›. ‹Anthology 2› cun chanzuns dals onns 1965 fin 1968 è cumparì ils 18 da mars ed ha cuntanschì dad omaduas varts da l’Atlantic l’emprim plaz da las paradas da hits. Ils 15 da zercladur è il producent dals Beatles George Martin vegnì fatg chavalier.

En ina decleraziun per la pressa han McCartney, Harrison e Starr fatg a savair ils 17 d’october 1996 ch’i na vegnia a dar naginas novas registraziuns communablas. L’album dubel ‹Anthology 3›, cun chanzuns da 1968 fin 1970, è cumparì ils 28 d’october ed ha danovamain cuntanschì l’emprim plaz en ils Stadis Unids. Ils Beatles èn uschia stads la suletta gruppa, a la quala igl è reussì duas giadas entaifer dudesch mais da cuntanscher cun trais albums l’emprim plaz da la parada da hits americana (il 1964 ed il 1996). Per las trais parts da l’‹Anthology› è la gruppa vegnida undrada en tut cun 15 plattas da multi-platin e cun trais Grammy Awards.

Ils 11 da mars 1997, en il Buckingham Palace a Londra, è Paul McCartney vegnì fatg chavalier tras regina Elizabeth II. Dus mais pli tard ha el publitgà ses album ‹Flaming Pie›. Il titel fa allusiun a la remartga da John Lennon en in’intervista dal 1961 ch’il num dals Beatles derivia d’ina visiun, en la quala in um saja cumparì sin ina petta ardenta ed als haja revelà quest num. L’album cuntegna contribuziuns musicalas da Ringo Starr, e McCartney è sa revantschà in onn pli tard sin la CD da Starr ‹Vertical Man›. Ils 14 d’october han ils dus ulteriurs ex-Beatles visità communablamain la premiera mundiala da l’ovra d’orchester ‹Standing Stone› da Paul McCartney en la Royal Albert Hall.

Ils 8 da zercladur 1998 han McCartney, Harrison e Starr prendì part da la ceremonia da commemoraziun per Linda McCartney ch’era morta ils 17 d’avrigl da cancer dal sain. E la fin da l’onn, ils 28 da december, èn ils Beatles vegnids perpetnisads cun ina staila sin il Hollywood Walk of Fame.

La fin da l’onn 1999 èn ils Beatles vegnids elegids en ina retschertga naziunala tranter 600 000 burgais britannics sco ils pli impurtants artists e sco la meglra gruppa da musica dal 20avel tschientaner. E ‹Sgt. Pepper’s› è vegnì elegì sco il meglier album.

Cun l’album ‹1› che cumpiglia tut ils tocs dals Beatles ch’han cuntanschì l’emprima plazza en la parada da hits èn ils Beatles anc returnads ina giada ils 17 da november 2000 en 34 pajais (t.a. Gronda Britannia e Stadis Unids) sin l’emprim plaz da la parrada da hits. Questa CD cun las pli autras cifras da vendita da l’entir onn è sa qualifitgada be l’emprim’emna en tut il mund per 35 plattas da platin ed è vegnida vendida fin l’onn 2006 24 milliuns giadas.

Dapi il 2001

Gia l’avust/settember 1997 aveva George Harrison stuì sa laschar allontanar in nuf limfatic e far ina radioterapia. Il schaner 1998 è suandà in tractament en la renumada Mayo Clinic a Rochester (Minnesota). Ils 21 da mars 2001 è Harrison danovamain vegnì ospitalisà ed ins al ha allontanà dal lom in carcinom. Paul McCartney ha visità ses ex-collega ils 8 da matg, cura che quel sa revegniva en la Toscana da l’operaziun. Be in’emna pli tard han medis da la clinica da cancer a Bellinzona diagnostitgà in tumor dal tscharvè. L’ultim inscunter da Paul McCartney, George Harrison e Ringo Starr ha gì lieu ils 12 da november en l’University Hospital a Staten Island (New York), nua che Harrison vegniva tractà cun ina ferma chemoterapia. Ils 29 da november 2001 è George Harrison mort en la vegliadetgna da 58 onns a Los Angeles (California).

Paul McCartney e Gerry & the Pacemakers èn sa preschentads ils 24 da favrer 2002 a chaschun d’in concert da commemoraziun per George Harrison en l’Empire Theatre a Liverpool. Il fanadur dal medem onn èn ils dus ex-Beatles McCartney e Starr sa participads ensemen cun George Martin ad in’occurrenza da commemoraziun per Harrison en sia chasa a Henley-on-Thames. Ed ils 29 da november ha gì lieu a Londra en la Royal Albert Hall il Concert for George; sper Paul McCartney e Ringo Starr èn t.a. sa preschentads qua Eric Clapton, Tom Petty, Jeff Lynne, Billy Preston e la truppa da comedy Monty Python.

Ils 17 da november è cumparì ‹Love›. Tar quest album sa tracti da novas maschaidas d’enconuschents tocs dals Beatles, procuradas da George Martin e da ses figl Giles Martin. La basa per quest album ha furmà la show da medem num dal Cirque du Soleil a Las Vegas.

Ils 5 da favrer 2007 ha Steve Jobs sco CEO dad Apple Inc. annunzià ina nova enclegientscha cun la firma dals Beatles Apple Corps Ltd. Tenor quella è la firma Apple Inc. da nov possessura da tut ils dretgs da marca ch’han da far cun il num Apple e licenziescha tscherts dretgs a la firma dals Beatles.

Records en la musica

En il decurs da lur carriera musicala han ils Beatles cuntanschì in grond dumber da records, dals quals intgins valan fin oz.

Malgrà che la band ha be registrà plattas durant otg onns, èn ils Beatles fin oz la gruppa ch’ha vendì ils pli blers albums en tut il mund. Tenor indicaziuns da la firma da plattas EMI èn vegnidas vendidas bundant ina milliarda plattas dals Beatles.

Ils Beatles han cuntanschì dapli distincziuns da multi-platin che mintga auter artist (13 en ils Stadis Unids).

Ils Beatles han gì dapli singles ch’èn arrivadas fin sin l’emprim plaz da la parada da hits che mintga autra gruppa u artist singul (22 en ils Stadis Unids, 23 en l’Australia, 23 en ils Pajais Bass, 22 en il Canada, 21 en la Norvegia, 18 en Svezia, 12 en Germania).

Ils Beatles han gì dapli albums sin plaz 1 da la parada da hits che mintga auter artist u gruppa (19 en ils Stadis Unids e 15 en la Gronda Britannia).

Ils Beatles èn stads il pli ditg sin plaz 1 da la parada da hits dad albums (132 emnas en ils Stadis Unids, 174 en la Gronda Britannia).

Nagin album dubel è sa vendì uschè bain durant l’emprima emna sco ‹The Beatles Anthology Volume 1›. Tranter ils 21 ed ils 27 da november 1995 èn vegnids vendids en ils Stadis Unids 855 797 exemplars.

Lennon e McCartney èn fin oz ils cumponists en l’istorgia da la musica da rock e pop ch’han gì il pli grond success. McCartney ha gì en ils Stadis Unids 28 singles ch’èn avanzadas fin sin l’emprim plaz, Lennon 21 (da quai 19 titels scrits communablamain). En la Gronda Britannia èn quai stads 21 per Lennon e 23 per McCartney (da quai 18 titels communabels).

L’entschatta avrigl 1964 sa chattavan chanzuns dals Beatles sin ils plazs 1–5 dals Billboard Hot 100, quai che n’era anc reussì a nagin. Tar ils tschintg titels sa tractavi da ‹Can’t Buy Me Love›, ‹Twist and Shout›, ‹She Loves You›, ‹I Want to Hold Your Hand› e ‹Please Please Me›.

En l’emna dals 11 fin ils 17 d’avrigl 1964 eran ils Beatles preschents cun betg main che 14 chanzuns en ils Billboard Hot 100. Avant eran quai stads maximalmain nov (Elvis Presley il december 1956).

Ils Beatles èn stads ils sulets artists, als quals igl è reussì duas giadas da remplazzar sasezs sin l’emprim plaz dals Billboard Hot 100. Quai è stà il cas l’entschatta da l’onn 1964 cun ‹I Want to Hold Your Hand›, ‹She Loves You› e ‹Can’t Buy Me Love›.

Ils Beatles èn stads ils emprims artists ch’èn vegnids emess sur la televisiun live en tut il mund. Quai è stà il cas ils 25 da zercladur 1967 en rom d’ina emissiun a la quala èn sa participads 26 pajais e ch’ha cuntanschì en tut il mund 600 milliuns aspectaturs. Mintga pajais ha contribuì in’atgna part a l’emissiun. Uschia han ins per exempel pudì assister en il Mexico ad ina naschientscha. Ed ins è daventà perditga cura ch’ils Beatles han chantà en l’Engalterra live lur chanzun ‹All You Need Is Love›. A la fin da la chanzun han blers amis dals Beatles gidà a chantar, p.ex. Mick Jagger, Keith Richards, Marianne Faithfull, Eric Clapton e Keith Moon. La registraziun ha gì lieu en il studio 1 dals Abbey Road Studios, nua ch’ils Beatles han registrà tranter il 1962 ed il 1970 la gronda part da lur tocs.

En ils Stadis Unids èn ils Beatles vegnids onurads il 2005 per la sisavla giada cun in Diamond Award (per la cumpilaziun ‹1›). Quel surdat la Recording Industry Association of America (RIAA) per dapli che diesch milliuns exemplars d’in album ch’èn vegnids vendids en ils Stadis Unids.

Muntada musicala

Il bass da Paul McCartney e la ghitarra da George Harrison

Ils Beatles vegnan per ordinari valitads sco la pli impurtanta band da pop dals onns 1960 ed han influenzà quasi tut ils geners da la musica da rock e pop. A l’entschatta ha la band dà il num a la direcziun da musica dal beat. Igl era quai in stil segnà da ghitarras, da svelts tacts da quatter quarts e da melodias tschiffantas. La muntada da quest stil è surtut da vesair en il fatg ch’igl è s’etablì per l’emprima giada en la Gronda Britannia in agen stil da rock e ch’igl è uschia reussì da daventar independent dals idols americans.

A partir da l’onn 1964 han ils Beatles cumenzà a sa sviluppar vinavant musicalmain ed ad experimentar cun auters stils. L’album ‹Beatles for Sale› mussa per exempel cleras influenzas da la musica da folk e country. Sin il proxim album ‹Help!› è d’udir cun la ballada ‹Yesterday› ina cumposiziun da McCartney nua ch’el chanta e suna ghitarra acustica e vegn uschiglio accumpagnà be d’in quartet d’artgists. Questa nova tendenza d’integrar elements da la musica classica dueva anc vegnir extendida marcantamain tar ils ulteriurs albums. Sin l’album ‹Rubber Soul› dal 1965 èn d’udir per l’emprima giada influenzas indicas. L’album ‹Revolver› dal 1966 integrescha differents elements da la musica da pop. Qua sa mussa ina da las grondas fermezzas dals Beatles: Ad els èsi adina puspè reussì d’integrar ils pli differents stils musicals senza perder lur agen caracter.

Cun l’album ‹Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band› dal 1967 han ils Beatles – influenzads da l’album ‹Pet Sounds› dals Beach Boys – preschentà in dals emprims albums conceptuals en l’istorgia da la musica da pop. Igl è quai er stà l’emprima platta en l’istorgia da la musica da pop sin il cover da la quala eran stampads ils texts da las chanzuns. Ed er sin il ‹White Album› demonstreschan ils Beatles anc ina giada lur entir spectrum musical, tranter auter cun ‹Helter Skelter› che vala sco emprim toc da hardrock.

La musica dals Beatles cuvra uschia in spectrum stilistic che tanscha da rock’n’roll, beat e balladas sur country, folk, music hall e blues fin a psychedelic rock, musica classica e hard rock. Betg il davos ha questa vastezza musicala er gidà a pledentar in public fitg different.

Muntada per la cultura da pop

Avant ils Beatles avevan be Frank Sinatra en ils onns 1940 ed Elvis Presley en ils onns 1950 pudì fascinar a moda sumeglianta las massas e manar ad ina veneraziun quasi fanatica. Cumpareglià cun ils Rolling Stones han ils Beatles plitost valì sco ‹ils bravs› ed er areguard ils texts èn els stads vaira ditg fidaivels al schlagher plitost banal. Quai è però sa midà en rom da las grondas midadas che duevan tschiffar la societad occidentala en la segunda mesadad dals onns 1960. A partir dal 1965 èn ils texts, inspirà da Bob Dylan, daventads in pau a la giada pli persunals e profunds. Ed er las cumposiziuns ed ils arranschaments èn vegnids pli cumplexs.

En chanzuns sco ‹She Said, She Said› han ils Beatles elavurà a partir dal 1966 las experientschas fatgas cun LSD. En pli èn els s’occupads cun la spiritualitad indica ed èn daventads discipels dal guru Maharishi Mahesh Yogi e da sia tecnica da meditaziun. Als Beatles èsi reussì a moda maisterila da s’adattar als moviments ch’eran gist actuals, senza però s’exponer memia fitg. Uschia han els per exempel experimentà il 1967 cun elements psicadelics, ma a moda bundant pli moderada che quai che la band Pink Floyd ha fatg a medem temp. Betg il davos han er lur films – surtut ‹Yellow Submarine› (1968) – influenzà fermamain la cultura da pop. Ed ils clips per ‹Paperback Writer›, ‹Rain›, ‹Strawberry Fields Forever› e ‹Penny Lane› èn stads ils emprims videos da musica inscenads, vul dir durant ils quals la band na sunava betg simplamain be il song.

Discografia

Fin la fin dals onns 1980 sa differenziava la discografia dals Beatles en tut il mund, quai ch’è d’attribuir ad ina politica da publicaziun che variava da pajais tar pajais. Dapi l’onn 1987, cura che tut ils albums dals Beatles èn cumparids l’emprima giada sin CD, è la discografia suttamessa ad in uschenumnà ‹canon dals Beatles›, vul dir: en tut il mund vegnan las registraziuns en il studio publitgadas a moda unitara en la furma sco ch’ellas èn cumparidas l’emprima giada en la Gronda Britannia.

Registraziuns en il studio

• 1963: ‹Please Please Me›
• 1963: ‹With the Beatles›
• 1964: ‹A Hard Day’s Night›
• 1964: ‹Beatles for Sale›
• 1965: ‹Help!›
• 1965: ‹Rubber Soul›
• 1966: ‹Revolver›
• 1967: ‹Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band›
• 1967: ‹Magical Mystery Tour›
• 1968: ‹The Beatles› (‹White Album›)
• 1969: ‹Yellow Submarine›
• 1969: ‹Abbey Road›
• 1970: ‹Let It Be›

Impurtantas cumpilaziuns e.a.

• 1966: ‹A Collection of Beatles Oldies›
• 1973: ‹1962–1966› e ‹1967–1970›
• 1988: ‹Past Masters› (1–2)
• 1994: ‹Live at the BBC›
• 1995/1996: ‹Anthology› (1–3)
• 2000: ‹1›
• 2003: ‹Let It Be… Naked›
• 2006: ‹Love›
• 2009: ‹The Beatles Stereo Box Set› e ‹The Beatles in Mono›

Films

• 1964: ‹A Hard Day’s Night›
• 1965: ‹Help!›
• 1967: ‹Magical Mystery Tour›
• 1968: ‹Yellow Submarine› (film da dissegns animads)
• 1970: ‹Let It Be›

Impurtantas distincziuns

Tranter las nundumbraivlas distincziuns ch’ils Beatles han retschet en lur carriera sajan be menziunads l’Oscar dal 1971 per il film ‹Let It Be› en la categoria meglra musica da film ed ils suandants Grammy Awards:

• 1965: Grammy Awards sco ‹Best New Artist› e per ‹A Hard Day’s Night›
• 1967: dus Grammy Awards per l’album ‹Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band›
• 1996: Grammy Award per il meglier video da musica (‹The Beatles Anthology›)
• 1997: dus Grammy Awards per ‹Free as a Bird›
• 2008: dus Grammy Awards per ‹Love›
• 2011: Grammy Award per il megler album istoric (‹The Beatles Stereo Box Set›)

Litteratura

• Brian Roylance, Nicky Page: The Beatles Anthology. Ullstein, Minca 2000, ISBN 3-550-07132-9.
• Andy Babiuk: Der Beatles Sound. PPV, Presse-Project-Verlag, Bergkirchen, ISBN 3-932275-36-5.
• Rainer Bratfisch: Das Beatles Lexikon. Schwarzkopf & Schwarzkopf, Berlin 2007, ISBN 978-3-89602-701-6.
• Michael Baur, Steve Baur (ed.): Die Beatles und die Philosophie – Klüger werden mit der besten Band aller Zeiten. Klett-Cotta, Stuttgart 2010, ISBN 978-3-608-50402-6.
• Rolf Berger: Die Kompositionsstile von John Lennon und Paul McCartney. epOs Music, Osnabrück 2006, ISBN 3-923486-81-2.
• Hunter Davies: A Hard Day’s Night – The Beatles. Die einzige autorisierte Biographie. Update 2002, ISBN 3-85445-089-3.
• Carsten Dürkob: «Words are flying out…». Die Textgeschichte der Beatles. En: The Sixties, tom 1. Igel, Hamburg 2012, ISBN 978-3-86815-554-9.
• Geoff Emerick, Howard Massey: Here, There and Everywhere: My Life Recording the Music of the Beatles, ISBN 1-59240-179-1.
• George Harrison: I, Me, Mine. Genesis Publications, ISBN 0-7538-1734-9.
• Mark Hertsgaard: A Day In The Life: The Music and Artistry of the Beatles, ISBN 0-333-62824-1.
• Tim Hill: The Beatles – Die Geschichte der vier Jungs, die die Welt veränderten. Transatlantik Press, 2007, ISBN 978-3-89736-339-7.
• Thorsten Knublauch, Axel Korinth: Komm, Gib Mir Deine Hand. Die Beatles in Deutschland 1960–1970. Books on Demand, Norderstedt 2008, ISBN 978-3-8334-8530-5.
• Allan Kozinn: The Beatles. Phaidon, Londra 1995, ISBN 0-7148-3203-0 (reediziun: The Beatles. From the Cavern to the Rooftop. Phaidon, Berlin 2010, ISBN 978-0-7148-5946-0).
• George Martin: Summer of Love. Wie Sgt. Pepper entstand. Henschel, Berlin 1997, ISBN 3-89487-271-3.
• Ian MacDonald: The Revolution in the Head. The Beatles Records and the Sixties, ISBN 1-84413-828-3.
• Rainer Moers, Claus-Dieter Meier, Matthias Bühring, Franz Budéus: Die Beatles, Geschichte und Chronologie, ISBN 3-88619-698-4.
• Mark Lewisohn: The Beatles: All These Years, Volume One – Tune In, ISBN 978-0-316-72960-4.
• Mark Lewisohn: The Complete Beatles Recording Sessions: The Official Story of the Abbey Road Years, ISBN 0-600-61207-4.
• Mark Lewisohn: The Complete Beatles Chronicle, ISBN 0-600-61001-2.
• Hans Rombeck, Wolfgang Neumann: Die Beatles: Ihre Karriere, ihre Musik, ihre Erfolge. Mit kompletter Diskographie. Gustav Lübbe, Bergisch Gladbach 1977, ISBN 3-404-00588-0.
• Thorsten Schmidt, Thomas Rehwagen: Mach Schau! Die Beatles in Hamburg. Kultur Buch Bremen, Bremen 1996, ISBN 3-926207-12-4.
• Steve Turner: A Hard Day’s Write. The Beatles. Die Geschichte zu jedem Song. Rockbuch, Schlüchtern 2002, ISBN 3-927638-10-2.
• Klaus Voormann: Warum spielst du Imagine nicht auf dem weißen Klavier, John? Heyne, Minca 2003, ISBN 3-453-87313-0.

Colliaziuns

 Commons: The Beatles – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Pagina d’internet uffiziala
• The Beatles tar MusicBrainz
• Allan W. Pollack: Allan W. Pollack’s Notes on (analisa da mintga singula chanzun dals Beatles)