شیر شاہ سوری

شیر شاہ سوری
شیر شاہ سوری سکیچ ، افغان کلاکار عبدل غفور بریشنا
سوری سلطنت دا سلطان
راج ویلہ	17 مئی 1540 – 22 مئی 1545
پیشرو	ہمایوں
جانشین	اسلام شاہ سوری
ملکہ بیبی
نسل	جلال خان
خاندان	سوری سلطنت
شاہی خاندان	سوری ٹبر
پیؤ	میاں حسن خان سوری
جم	1472 سہسرام، ضلع روہتاس (بھارت)
موت	22 مئی 1545 کالنجر، بندیلکھنڈ
دفن	شیر شاہ سوری مقبرہ، ساسارام
مذہب	اسلام

شیر شاہ سوری (1486 – 22 مئی 1545) فرید خان شیر شاہ سوری، جم ویلے ناں فرید خان، شیر شاہ وی کہندے سن) اتلے ہندستان وچ سوری ٹبر دا بانی سی۔ بھارتی اتہاس وچ آہنی انسان، دانویر، پربدھ جنگجو وجوں اوہدی وڈیائی کیتی جاندی اے۔

شیر شاہ سوری(1486–1545) ھندستان دا حکمران سی جیہنے مغل بادشاہ ہمایوں دی سلطنت تے مل مار لیا۔ شیر شاہ سوری بیہار ھندستان دے گھوڑے پالن آلے دا پُتر سی پر اپنے گناواں توں ودھدا گیا اتے اُتلے ہندستان تے 1540 توں 1545 تک راج کیتا۔ پنجاب تے قبضہ رکھن لئی ضلع جہلم چ قلعہ روہتاس وی اوہنے بݨایا۔

شیر شاہ سوری اوہناں گنے چنے بادشاہاں وچوں سی، جس نے ہندستان ورگے وڈے علاقے نوں اک سلطنت وچ بنھن دی کوشش کیتی۔ شیر شاہ سوری بڑا دور اندیش تے تیکھن بدھی دا مالک سی۔ اپنی لیاقت اتے عزم صدقہ سخت محنت اتے درڑہتا دے بلبوتے اوہ مغلاں نوں ہرا کے دلی دے تخت دا مالک بنیا۔

پرواری پچھوکڑ

جدوں افغاناں دے ساہو خیل قبیلے دے سردار سلطان بہلول لودھی نے دلی تے اپنا راج قایم کیتا اس ویلے ہندستان دی حالت بڑی ڈاوانڈول سی۔ اسے کرکے بہلول دی خواہش سی کہ افغانستان توں ودھ توں ودھ لوک ہندوستان منگوائے جان۔ سلطان بہلول دی خواہش تے دریادلی دا فائدہ اٹھاؤندیاں کئیاں افغان پروار بھارت ول چل پئے۔ ایہناں وچ شیر شاہ سوری دا دادا ابراہم خان سوری وی شامل سی جو اپنے پتر حسن خان سوری سمیت ہندوستان پہنچیا۔ براہم خان اپنے پروار سمیت بجواڑے پرگنے وچ رہن لگیا۔ شیر شاہ دا جم حصار فیروزا وچ سلطان بہلول دے راج چ ہویا۔ اوہدا ناں فرید خان رکھیا گیا۔ شیر شاہ افغانستان دے روہ علاقے دے سور قبیلے وچوں سی۔ بچپن وچ اس دا ناں فرید سی۔ اک شیر دا اکلے نے شکار کیتا اتے بہار دے گورنر نے اس نوں شیر شاہ دا خطاب بخشیا۔ اس دے پیو نوں بہار وچ سہسرام دا علاقہ جاگیر وچ ملیا ہویا سی۔

ابراہم خان نے محمد خان دی نوکری چھڈّ کے حصار فیروزا دے سردار جمال خان سارنگخانی دی نوکری کر لئی۔ اس سردار نے نارنول دے پرگنے وچ اک پنڈ دے کے اوہنوں چالی گھوڑیاں دا دستا رکھن دے یوگ بنایا۔ شیر شاہ دے ابا حسن خان نے مسندے علی عمر خان سروانی کالکاپور دی نوکری کر لئی۔ مسندے علی نوں خان-اے-اعظم دی اپادھی ملی ہوئی سی تے اوہ سلطان بہلول دا منتری اتے یعقین پاتر درباری سی۔ لاہور صوبے دا سلطان وی عمر خان سی جس نے شاہ آباد پرگنے دے کئی پنڈ حسن خان نوں جگیر وجوں دے دتے۔

مڈھلا جیون اتے جدوجہد

شیر شاہ بچپن وچ ہی بڑے بلند حوصلے والا سی۔ شیر شاہ دا دادا ابراہم خان ناسول وچ فوت ہو جان تے عمر خان نے جمال خان نوں بلا کے کیہا کہ حسن خان نوں اوہدے ابّے دی جگیر اتے کجھ ہور پنڈ سونپ دیوے۔ بہلول لتکنیک دی موت توں بعد سکندر لودھی دلی دے تخت تے بیٹھا۔ جمال خان، حسن خان نوں پسند کردا سی تے اوہ اوہدا یعقین پاتر وی سی۔ حسن خان دے چھ منڈے سن۔ شیر شاہ اتے نظام خان اک ہی ماں دے پیٹوں سن۔ حسن خان دی چہیتی لونڈی شیر شاہ تے اوہدے بھرا توں خار کھاندی سی کیونکہ اوہنوں پتہ سی پئی وڈا ہون کرکے شیر شاہ جگیر دا مالک بنے گا۔ اوہنے حسن خان نوں بھڑکایا، جس کرکے پیو-پتّ وچ اک-دوجے متعلق شکّ پیدا ہو گیا۔ پیؤ نال رسّ کے اوہ جونپور چلا گیا اتے جمال خان دی حضوری وچ سیوک لگ گیا۔ جونپور وچ شیر شاہ نے قاضی ساہبودین کول عربی دے نال-نال کئی جیونیاں اتے فلسفی گرنتھاں دا مطالعہ کیتا۔ پیؤ پتر دے جھگڑے نوں ختم کرن لئی اوہناں دے دوستاں نے یتن کیتے اتے شیر شاہ نوں سمجھایا اتے پیؤ نے اوہنوں دو پرگنیاں دا کم-کار سنبھال دتا تے اوہنے وعدہ دتا کہ اوہ پوری امان داری اتے لگن نال اپنے فرضاں دا پالن کریگا۔

پرگنے دا پربندھ

پیؤ نے اوہنوں پورن اختیار دے دتے۔ بھاویں فوجی ہون تے بھاویں اہل کار سبھناں کولوں اوہنوں جگیراں کھوہن اتے دین بارے مکمل اختیار دے دتے گئے تے اس نوں وعدہ دتا گیا کہ کوئی وی اوہدے کماں وچ دخل-اندازی نہیں کریگا۔

شیر شاہ نوں اپنے پیؤ کولوں دو پرگنے سہسرام اتے خواص پور ملے، جنہاں دا اوہنے پھلار کیتا۔ اتری بھارت وچ ایہہ سماں اتھل-پتھل اتے جگگردی دا سی۔ ادھر اوہدے بھرا ایرکھاوسّ سازشاں کرن لگے ہوئے سن۔ اجیہی ستھتی وچ اوہنے پرگنے تیاگن دا فیصلہ کر لیا اتے پرگنیاں دی کمان اپنے بھرا نوں سونپ کے کانپور دے رستیوں آگرے ول کوچ کر دتا۔ اس ویلے بھارت دا سیاسی مرکز آگرہ سی۔ سلطان سکندر دے ویلے توں ہی ایہہ راجگڑھ بنیا آ رہا سی۔ شیر شاہ نے آگرے پہنچ کے سلطان ابراہم دے مکھ صلاح کار اتے طاقتور امیر دولت خان دی نوکری کر لئی۔ شیر شاہ دی لیاقت تے گناں توں اوہ بڑا متاثر ہویا۔ ایہناں دناں وچ اوہدے ابا حسن خان دی موت ہو گئی۔

بھرا نال تعلق

دولت خان نے سلطان کول سفارش کر دتی کہ حسن خان دی جگیر شیر شاہ دے ناں کر دتی جاوے۔ سلطان نے سفارش منّ کے سن 1520 وچ اوہدے ناں جگیر دا شاہی فرمان جاری کر دتا۔ ادھر اوہدا بھرا سلیمان چونٹ پرگنے دے گورنر محمد خان سور دی شرن وچ چلا گیا تے شیر شاہ نوں دھمکاؤن لگیا کہ اوہ پیؤ دی جگیر چھڈّ دیوے۔ اسے ویلے سلطان ابراہیم لتکنیک پانی پت دی لڑائی وچ بابر دے ہتھوں ماریا گیا۔ بابر ادوں تک دلی دے تخت تے بہہ چکیا سی۔ بحر خان اینا متاثر ہویا کہ اوہنے شیر خان دی اپادھی دتی اتے اوہنوں اپنے پتر جلال خان دا استاد اتے سروے-سروا تعینات کر دتا۔

مغل فوج وچ نوکری

"شیر شاہ دے کماں-کاراں تے نظر رکھو۔ ایہہ بڑا چلاک بندہ جاپدا اے۔ اوہدے متھے تے راج دے پربھوتو دا چنہ اے۔ میں کئیاں افغان جنگجو دیکھے نے پر کسے نے مینوں پہلی ملاقات وچ اینا متاثر نہیں کیتا۔ ایہنوں قید کر کے بندی بنا لینا چاہیدا اے۔ ایہدے وڈپن اتے پربھوتو دے چنہ ساڈے لئی خطرناک ہن۔"

— بابر مغل بادشاہ

مارچ 1527 وچ کنوا لڑائی توں بعد سلطان جنید برلاس، بابر نوں ملن آگرے گیا۔ شیر شاہ اوہدے نال سی۔ اتھے سلطان نے اپنے بھرا تے بابر دے منتری میر خلیفہ نوں کہہ کے شیر شاہ نوں بابر دی فوج وچ بھرتی کروا دتا۔ شیر شاہ سوا ورھا بابر دی فوج وچ رہا۔ سن 1528 وچ پوربی صوبیاں تے حملے ویلے شیر شاہ، بابر دے نال سی۔ ایہناں حملیاں کرکے شیر شاہ نوں اوہدی تیاگی جگیر واپس مل گئی۔ اپنی لیاقت اتے کشلتا کرکے مغل دربار وچ شیر شاہ دی دھانک جم گئی۔ اتھے رہِ کے اوہنے مغلاں دے فوجی پربندھ، حکمرانی، اچار-وہار اتے سلیقے دا علم حاصل کیتا پر اوہ مغلاں توں ودھیرے متاثر نہ ہویا۔ بابر نوں اوہدے تے شکّ ہو گیا اتے درباری نوں کیہا کہ شیر شاہ نوم قید کر کے بندی بنا لینا چاہیدا اے۔ ایہدے وڈپن اتے پربھوتو دے چنہ ساڈے لئی خطرناک ہن۔ پر مکھ درباری دے کہن تے بابر نے اوہنوں قید کرن دا وچار چھڈّ دتا۔

پہلی لڑائی

شیر شاہ بابر دا ارادہ بھانپ گیا تے اوہ بھجّ کے بہار دے سلطان محمد دی شرن وچ چلا گیا۔ سلطان محمد بڑا خوش ہویا کیونکہ شیر شاہ بہار دے آسے-پاسے توں چنگی طرحاں واقف سی تے اتھے ہی اوہ راج کردا گیا سی۔ اتھے شیر شاہ نے اپنی طاقت دا پاسار کیتا۔ اوہنے افغاناں نوں چنگیاں تنخواہاں دے کے فوج وچ بھرتی کیتا تے پھر بنگال دے راجے تے حملہ کر دتا۔ اوہنے بہار دی سیما تے پہنچ کے مٹی اتے پتھراں دی اک وڈی کندھ کھڑی کر کے قلعہ بندی کر لئی۔ اس نوں شیر شاہ دی زندگی دا پہلی لڑائی کیہا جاندا اے۔ اوہنے قلعے دے پچھے وڈی فوج تیار رکھی اتے تھوڑھے جاے گھڑسواراں نوں اگے جان دتا۔ بنگال دا سپہ سالار دھوکھے وچ آ گیا۔ اوہنے اس دستے نوں کل فوج سمجھ کے اوہدے تے زوردار حملہ کر دتا۔ شیر شاہ دی اس دکھاوے والی فوج نے پٹھّ دکھا کے بھجن دا سانگ کیتا۔ جدوں بنگالی فوج اس نوں کھدیڑدی ہوئی قلعے کول پہنچی تاں شیر شاہ دیاں فوجاں اوہناں تے ٹٹ پئیاں۔ بنگالی فوج اینی اگے آ چکی سی کہ اوہناں دا توپخانے نالوں رابطہ ٹٹ گیا۔ اوہناں ساہمنے دو ہی راہ سن جاں تاں پٹھّ دکھا کے بھجّ جان جاں لڑائی وچ لڑدے ہوئے موت دے منہ وچ جا پین۔ فوج نے بھجن دا راہ چنیا۔ انج 1533 وچ شیر شاہ نوں وڈی جت حاصل ہوئی۔ اس جت توں بعد شیر شاہ نوں چوکھا دھن مال، اصلا، گھوڑے تے ہور سامان ملیا۔ اوہدے حوصلے بلند ہو گئے۔

اس توں بعد اوہ ہمایوں نوں شکشت دے کے دلی دا بادشاہ بنیا۔ ہمایوں دا پچھا کردیاں اوہنے کالپی اتے قنوج تک دے سارے کھیتراں تے قبضہ کر لیا۔ شاہی فوجاں نے 1543–44 تک نگور ، اجمیر تے جودھپور تک اپنا جھنڈا جھلا دتا۔ مال محکمے دا اس دا وزیر ٹوڈر ملّ اک ہندو کھتری سی، جس دی اہلیت کارن مال محکمے دے کم وچ بہت سدھار ہویا۔ ٹوڈر ملّ شاہی خزانے دا اک پیسہ وی ناجائز خرچ نہ ہون دندا۔

راج ویلہ

شیر شاہ نے پنج ورھیاں تک دلی دے تخت تے تے چھ مہینیاں تک بنگال تے راج کیتا۔ اوہنے اپنا سامراج آسام توں لے کے ملتان اتے سندھ تک تے کشمیر توں لے کے ستپڑا دیاں پہاڑیاں تک قایم کیتا۔

خاص کم

• اوہنے اپنے راج ویلے دوران گھوڑیاں نوں داغن دی پرتھا شروع کیتی تاں جو سردار تے جگیردار دھوکھے نال شاہی خزانے دی لٹّ نہ کرن۔ اوہناں دا نریکھن وی اوہ خود کردا سی۔ اوہ ماں-بولی افغانی نوں انتاں دا پیار کردا سی۔
• ہر وڈے نگر وچ اوہنے نیاں(انصاف) دے مرکز بنائے۔
• کئی وڈا سڑکاں دا اساری(تعمیر) کروایا۔ مشرق وچ بنگال دے سمندری تٹّ تے وسے پنڈ سونار توں لے کے پنجاب دے روہتاس تک اک وڈی سڑک بنوائی جو اج وی جرنیلی سڑک دے ناں نال مشہور اے۔ اس توں علاوہ آگرے وچ برھان پور تک، آگرے توں جودھپور اتے چتوڑ تک، لاہور توں ملتان تک شاہی سڑکاں دا اساری کیتا۔
• سڑکاں تے 1700 دے لگپگ سراواں بنائیاں جتھے ٹھہرن توں علاوہ چوراں، ڈاکواں توں بچن لئی سرکھیا دے پربندھ وی کیتے۔ شیرشاہ دے راج دوران اس دی سلطنت دنیا دی سبھ توں سرکھات تھاں وپاریاں واسطے سی۔ اوہ اپنے سامان دے قافلے لٹے جان توں بے فکر راتاں نوں سراواں وچ آرام کردے۔ جے کوئی وپاریاں دے سامان دی چوری ہو جاندی تاں اس علاقے دے پنڈاں دے مکھیاں اُتے اس دی ذمہ واری پائی جاندی کہ اوہ جاں تاں چور پھڑاؤن نہیں تے نقصان آپ بھرن۔

  

  شیر شاہ سوری دا مقبرہ

• روپئے ناں دی کرنسی نوں چالو کیتا جو اج کئی دیساں وچ چالو اے۔
• روہتاس دا مشہور قلعہ وی اوہنے بنایا جو بال ناتھ جوگی دی پہاڑی کول بیہت دریا توں چار کوہ اتے لاہور دے قلعے توں 60 کوہ دی دوری تے اے۔ کشمیر اتے سکھراں دے کھیتر وچوں ہون والے ودروہاں دے دمن لئی ایہنوں بڑا مضبوط تے طاقتور بنایا گیا۔
• اوہدی اچھا سی کہ ہندوستان دے ہر علاقے وچ اجیہا قلعہ اسارے جتھے باغیاں کولوں عامَ لوکاں دی سرکھیا کیتی جا سکے۔
• ساریاں کچیاں سراواں ڈھاہ کے اوہناں دی تھاں پکیاں اتے سہولتاں والیاں سراواں اسارے پر اوہدی ایہہ اچھا پوری نہ ہو سکی۔

موت

سن 952 ہجری (22 مئی، 1545) نوں ربیعع الاول دی دسویں طریق نوں شیر شاہ دی موت ہو گیی۔ کلنجر کول لالگڑھ وچ اوہدے سریر نوں سپرد خاک کیتا گیا۔ کجھ چر بعد اوہدیاں ہڈیاں سہسرام لیا کے اوہدے پیو دی قبر کول اوہدی قبر تمیر کرائی گئی جیہڑی اج وی موجود اے۔ اوہدی موت توں بعد اوہدا چھوٹا پتر جلال خان گدی تے بیٹھیا۔

ہور ویکھو

• شیرشاہ سوری دا مقبرہ

حوالے