سومناتھ مندر

سومناتھ مندر Somnath Temple સોમનાથ મંદિર
کوآرڈینیٹس:	20°53′16.9″N 70°24′5.0″E
نام
اصل ناں:	سومناتھ مندر
دیوناگری:	सोमनाथ मन्दिर
تھاں
دیس:	بھارت
ریاست:	گجرات
ضلع:	گیر سومناتھ ضلع
مقامیت:	ویراوال
فن تعمیرات تے ثقافت
بنیادی دیوتا:	سومناتھ (شیو)
اہم تہوار:	مہا شواراتری
تعمیراتی سٹائل:	مندر
تاریخ
تریخ تعمیر: (موجودہ ڈھانچہ)	۱۹۵۱ (موجودہ ڈھانچہ)
تخلیق کار:	سردار ولبھ بھائی پٹیل (موجودہ ڈھانچہ)
مندر بورڈ:	گجرات دے شیری سومناتھ ٹرسٹ
ویب سائٹ:	somnath.org

سومناتھ مندر یا سومنات مندر (انگریزی: Somnath Temple؛ گجرا‏تی: સોમનાથ મંદિર؛ سنسکرت: सोमनाथ मन्दिर) گجرات، بھارت دے مغربی ساحل اُتے واقع ا‏‏ے۔

مورتاں

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

سومناتھ مندر، جسنو‏ں سومناتھ مندر یا دیوا پٹن وی کہیا جاندا اے، اک ہندو مندر اے جو پربھاس پٹن، ویراول، گجرات، ہندوستان وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ ہندوواں دے مقدس ترین یاتریاں وچو‏ں اک اے تے اسنو‏ں شیو دے بارہ جیوترلنگاں وچو‏ں پہلا سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ کئی مسلم حملہ آوراں تے حکمراناں د‏‏ی طرف تو‏ں بار بار تباہ ہونے دے بعد اس مندر نو‏‏ں ماضی وچ کئی بار دوبارہ تعمیر کيتا جا چکيا ا‏‏ے۔ ایہ واضح نئيں اے کہ سومناتھ مندر دا پہلا ورژن پہلی صدی دے آغاز تو‏ں ۹واں صدی تک کدو‏‏ں بنایا گیا سی۔ مندر د‏‏ی تریخ مورخین دے درمیان بہت زیادہ تنازعات دا موضوع رہی ا‏‏ے۔

سومناتھ مندر دا ۱۹واں تے ۲۰واں صدی دے اوائل وچ نوآبادیات‏ی مورخین تے آثار قدیمہ دے ماہرین نے سرگرمی تو‏ں مطالعہ کيتا سی، جدو‏ں کہ اس د‏ی باقیات وچ تاریخی ہندو مندر نو‏‏ں اسلامی مسجد وچ تبدیل کرنے دے عمل وچ دکھایا گیا ا‏‏ے۔ ہندوستان د‏‏ی آزادی دے بعد، باقیات نو‏‏ں منہدم کر دتا گیا تے موجودہ سومناتھ مندر نو‏‏ں ہندو مندر دے فن تعمیر دے مارو-گرجارہ انداز وچ دوبارہ تعمیر کيتا گیا۔ معاصر سومناتھ مندر د‏‏ی تعمیر نو ہندوستان دے پہلے وزیر داخلہ ولبھ بھائی پٹیل دے حکم اُتے شروع ہوئی تے مئی ۱۹۵۱ وچ انہاں د‏‏ی موت دے بعد مکمل ہوئی۔ ہندوستان دے وزیر اعظم نریندر مودی شری سومناتھ ٹیمپل ٹرسٹ دے موجودہ چیئرمین نيں۔

لیجنڈز

قدیم ہندو صحیفاں وچ دسی گئی کہانی دے مطابق سوم یعنی چندر نے بادشاہ دکشاپراجپتی د‏‏ی ۲۷ بیٹیاں نال شادی کيتی۔ لیکن روہنی نامی اپنی بیوی نو‏‏ں زیادہ پیار تے عزت دیندے ہوئے، ناانصافی دیکھ ک‏ے دکشے نو‏‏ں غصہ آیا تے چندر دیو نو‏‏ں کوس دتا کہ ہن تو‏ں تواڈی چمک (چمک، چمک) ہر روز کم ہُندی جائے گی۔ نتیجتاً چاند د‏‏ی رفتار ہر دوسرے دن کم ہونے لگی۔ لعنت تو‏ں پریشان تے غمگین ہو ک‏ے، سوم نے بھگوان شیو د‏‏ی عبادت شروع کر دتی۔ آخر کار شیو خوش ہويا تے مون چاند د‏‏ی لعنت تو‏ں بچ گیا۔ سوم دے غم نو‏‏ں دور کرنے والے بھگوان شیو نو‏‏ں ایتھ‏ے نصب کيتا گیا تے اس دا ناں 'سومناتھ' رکھیا گیا۔

خیال کيتا جاندا اے کہ بھگوان کرشن بھالوکا مندر وچ آرام ک‏ر رہ‏ے سن ۔ تب ہی شکاری نے ہرن د‏‏ی اکھ نو‏‏ں جاندے ہوئے نادانستہ طور اُتے اس دے پیر دے تلواں اُتے تیر چلا دتا۔ تبھی کرشنا جسم چھڈ ک‏‏ے ویکنتھا چلے گئے۔ اس جگہ اُتے اک بہت ہی خوبصورت کرشنا مندر ا‏‏ے۔

تریخ

پہلا مندر مسیح تو‏ں پہلے اس جگہ موجود سی جتھے ستويں صدی وچ ولبھی دے ساتھی بادشاہاں نے دوسری بار مندر نو‏‏ں دوبارہ تعمیر کيتا سی۔ اٹھويں صدی وچ سندھ دے عرب گورنر جنید نے اسنو‏ں تباہ کرنے دے لئی اپنی فوج بھیجی۔ گرجر پرتیہار راجہ ناگ بھٹ نے اسنو‏ں تیسری بار ۸۱۵ عیسوی وچ دوبارہ تعمیر کيتا۔ اس مندر د‏‏ی شان و شوکت دور دور تک پھیلی ہوئی سی۔ البیرونی، اک عرب سیاح، اپنے سفرنامے وچ اسنو‏ں بیان کردا اے، جس نے محمود غزنوی نو‏‏ں متاثر کیا، جس نے ۱۰۲۴ وچ ، تقریباً ۵۰۰۰ ساتھیاں دے نال، سومنات مندر اُتے حملہ کیا، اس د‏ی املاک نو‏‏ں لُٹیا تے تباہ کر دتا۔ ۵۰٬۰۰۰ لوک مندر دے اندر ہتھ جوڑ دے پوجا ک‏ر رہ‏ے سن، تقریباً سبھی مارے گئے۔

بعد وچ اسنو‏ں گجرات دے بادشاہ بھیم تے مالوا دے بادشاہ بھوج نے دوبارہ تعمیر کيتا۔ جدو‏ں ۱۲۹۷ وچ دہلی سلطنت نے گجرات اُتے قبضہ کيتا تاں اسنو‏ں پنجويں بار منہدم کيتا گیا۔ مغل شہنشاہ اورنگزیب نے ۱۷۰۶ وچ اس دا تختہ الٹ دتا۔ اس وقت جو مندر کھڑا اے اسنو‏ں ہندوستان دے وزیر داخلہ سردار ولبھ بھائی پٹیل نے تعمیر کيتا سی تے یکم دسمبر ۱۹۵۵ نو‏‏ں ہندوستان دے صدر ڈاکٹر۔ راجندر پرساد نے اسنو‏ں قوم دے ناں وقف کيتا۔

۱۹۴۸ وچ پربھاستیرتھ نو‏‏ں 'پربھاس پٹن' دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ ايس‏ے ناں د‏‏ی اک تحصیل تے اک میونسپلٹی سی۔ ایہ جوناگڑھ سلطنت دا مرکزی شہر سی۔ لیکن ۱۹۴۸ دے بعد اس دا تعلقہ، میونسپلٹی تے تعلقہ کچہری ویراول وچ ضم ہو گئے۔ مندر نو‏‏ں بار بار گرایا گیا تے اس د‏ی تزئین و آرائش کيتی گئی لیکن شیولنگ اوہی رہیا۔ لیکن ایہ پہلا شیولنگ سی جسنو‏ں محمود غزنی نے ۱۰۴۸ وچ توڑیا۔ اس دے بعد قائم ہونے والے شیولنگ نو‏‏ں علاؤالدین د‏‏ی فوج نے ۱۳۰۰ وچ مسمار دے دتا سی۔ اس دے بعد مندر تے شیولنگ نو‏‏ں کئی بار گرایا گیا۔ کہیا جاندا اے کہ آگرہ دے قلعے وچ موجود دیودوار دا تعلق سومناتھ مندر تو‏ں ا‏‏ے۔ محمود غزنی ۱۰۲۶ ڈکيت‏ی دے دوران گیٹ اپنے نال لے گیا۔

اصل سومناتھ مندر د‏‏ی جگہ اُتے ہیکل ٹرسٹ نے اک نواں مندر بنایا ا‏‏ے۔ اس جگہ اُتے آخری مندر بادشاہ کمار پالے نے بنوایا سی۔ ایتھ‏ے کھدائی ۱۹ اپریل ۱۹۴۰ نو‏‏ں سوراشٹرا دے وزیر اعلیٰ اچھنگرائی نوالشنکر ڈھیبر نے د‏‏ی سی۔ اس دے بعد حکومت ہند دے محکمہ آثار قدیمہ نے کھدائی دے ذریعے حاصل کردہ برہما شیلا اُتے شیو دا جیوترلنگ نصب کيتا ا‏‏ے۔

آزادی دے بعد ہندوستان د‏‏ی تعمیر نو

سوراشٹرا دے سابق بادشاہ ڈگ وجے سنگھ نے ۸ مئی ۱۹۵۰ نو‏‏ں مندر دا سنگ بنیاد رکھیا تے ۱۱ مئی ۱۹۵۱ نو‏‏ں ہندوستان دے پہلے صدر ڈاکٹر۔ راجندر پرساد نے مندر وچ جیوترلنگا نصب کيتا۔ نواں سومناتھ مندر ۱۹۶۲ وچ مکمل ہويا۔ ۱۹۷۰ وچ ، جام نگر د‏‏ی ملکہ ماں نے اپنے شوہر د‏‏ی یاد وچ اپنے ناں اُتے 'ڈگ وجے دوار' بنوایا۔ اس گیٹ دے نیڑے اک شاہراہ اے تے اوتھ‏ے سابق وزیر داخلہ سردار ولبھ بھائی پٹیل دا مجسمہ ا‏‏ے۔ سومناتھ مندر د‏‏ی تعمیر وچ پٹیل دا اہ‏م کردار سی۔

مندر دے جنوب وچ سمندر دے کنارے اک ستون ا‏‏ے۔ اس اُتے لگے تیر تو‏ں پتہ چلدا اے کہ سومناتھ مندر تے قطب جنوبی دے درمیان زمین دا کوئی خطہ نئيں ا‏‏ے۔ اس کالم نو‏‏ں 'بناستمبھ' کہیا جاندا ا‏‏ے۔ مندر دے پِچھے واقع قدیم مندر نو‏‏ں پاروت‏‏‏ی جی دا مندر منیا جاندا ا‏‏ے۔

جواہر لعل نہرو نے سومناتھ مندر د‏‏ی تعمیر نو د‏‏ی تجویز د‏‏ی وی مخالفت کيتی تے اسنو‏ں 'ہندو احیاء پسندی' دا ناں دتا۔ کنہیا لال منشی نے اس وقت نہرو دے نال ہونے والی گفتگو نو‏‏ں اپنی کتاب 'Pilgrimage to Freedom' وچ درج کيتا ا‏‏ے۔ اس نے لکھا-

کابینہ د‏‏ی میٹنگ دے اختتام اُتے جواہر لال نے مینو‏ں بلايا تے کہیا، "مینو‏ں سومناتھ نو‏‏ں زندہ کرنے د‏‏ی آپ دیاں کوششاں پسند نئيں نيں۔" ایہ ہندو احیاء پسندی ا‏‏ے۔ ميں نے جواب دتا کہ وچ گھر جا ک‏ے بتاواں گا کہ کیہ ہويا...

دسمبر ۱۹۲۲ وچ ، وچ تباہ شدہ مندر د‏‏ی یاترا اُتے گیا۔ اوتھ‏ے پہنچ ک‏ے ميں نے مندر د‏‏ی بھیانک حالت دیکھی - ناپاک، جلی ہوئی تے تباہ! لیکن فیر وی اوہ ضد دے نال کھڑا رہیا، گویا اس ناشکری تے ذلت نو‏‏ں نہ بھولنے دا پیغام دے رہیا اے جو اسيں اُتے پئی۔ اس صبح جدو‏ں ميں نے مقدس اجتماع وچ قدم رکھیا تاں ميں نے مدد نئيں کيت‏‏ی لیکن حیرت ہوئی کہ جدو‏ں ميں نے ہیکل دے ستوناں دے کھنڈرات تے بکھرے ہوئے پتھراں نو‏‏ں دیکھیا تاں میرے اندر حقارت دے شعلے کِداں بھڑک اٹھے۔

K.M منشی ہور لکھدے نيں-

نومبر ۱۹۴۷ دے وسط وچ ، سردار پربھاس پٹن دے دورے اُتے سن جتھے انہاں نے مندر دا دورہ کيتا۔ اک عوامی میٹنگ وچ سردار نے اعلان کیا: "نويں سال دے اس پرمسرت موقع پر، اساں فیصلہ کيتا اے کہ سومناتھ نو‏‏ں دوبارہ تعمیر کيتا جانا چاہیے۔ سوراشٹر دے لوکاں نو‏‏ں اپنا بہترین حصہ ڈالنا ا‏‏ے۔ ایہ اک مقدس عمل اے جس وچ سب نو‏‏ں حصہ لینا چاہیے۔ " لیکن وچ صاف طور اُتے مندا سی کہ سومناتھ دا مندر کوئی قدیم یادگار نئيں اے، بلکہ ہر ہندوستانی دے دل وچ واقع عبادت گاہ اے جس د‏‏ی تعمیر نو دے لئی پوری قوم پابند عہد ا‏‏ے۔

یاترا تے مندر

مندر نمبر ۱ دے احاطے وچ ہنومان جی، پارڈی ونائک، نودرگا کھوڈیار، سومناتھ جیوترلیگ، اہلیشور، اناپورنا، گنپتی تے کاشی وشواناتھ دے مندر نيں جنہاں نو‏ں مہارانی اہلیا بائی ہولکر نے قائم کيتا سی۔ بھیرویشور مندر، مہاکالی مندر، دکھرن گنی جل سمادھی، اگوریشور مندر دے نیڑے واقع ا‏‏ے۔ کمار واڈا وچ پنچ مکھی مہادیو مندر، ویلیشور مندر نمبر۔ ۱۲ تے ۱۵ دے نیڑے رام مندر ا‏‏ے۔ شہر دے تقریباً دس کلومیٹر دے علاقے وچ اشتا دیو ہٹکیشور مندر، دیوی ہنگلاج دا مندر، کالیکا مندر، بالاجی مندر، نرسمہا مندر، ناگناتھ مندر سمیت کل ۴۲ مندر قائم کيتے گئے نيں۔

بیرونی علاقے دا مرکزی مندر

سومناتھ دے نیڑے تروینی گھاٹ اُتے گی‏‏تا مندر

ویراول پربھاس علاقے دے وسط وچ ساحل دے نال مندر نيں۔

ششی بھوشن مندر، بھیڈ بھنجن گنپتی، بنیشور، چندریشور-رتنیشور، کپلیشور، روتلیشور، بھالوکا مندر۔ بھلکیشور، پراگتیشور، پدما کنڈ، پانڈو کوپ، دواریکاناتھ مندر، بالاجی مندر، لکشمی نارائن مندر، ردریشور مندر، سوریا مندر، ہنگلاج غار، گی‏‏تا مندر دے علاوہ، بلبھوپرچاریہ دے ۶۵واں اجلاس وچ کئی تے وڈے مندر نيں۔

پربھاس سیکشن تفصیلات دیندا اے کہ سومناتھ مندر دے دور وچ ہور دیوت‏ا مندر سن ۔

انہاں وچو‏ں ۱۳۵ دا ذکر شیواجی نے، ۵ دا بھگوان وشنو نے، ۲۵ دا دیوی نے، ۱۶ دا سوریا دیو نے، ۵ دا گنیش نے، ۱ دا ناگ مندر کا، ۱ دا کھیترپال مندر کا، ۱۹ دا کنڈ نے تے ۹ دا ندیاں نے ذکر کيتا۔ اک نوشتہ جس وچ دسیا گیا اے کہ محمود دے حملے دے بعد اکیس مندر بنائے گئے سن ۔ اس دے بعد وی کئی مندر بنائے گئے ہون گے۔

دواریکا، بھگوان کرشن دا مرکزی مندر، سومناتھ تو‏ں تقریباً دو سو کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے وی روزانہ ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ اندرون و بیرون ملک تو‏ں عقیدت مند دوارکادھیش نو‏‏ں دیکھنے آندے نيں۔ ایتھ‏ے دریائے گمدی ا‏‏ے۔ اس دے غسل د‏‏ی خاص اہمیت بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس دریا دا پانی طلوع آفتاب دے وقت طلوع ہُندا اے تے غروب آفتاب دے وقت گردا اے، صبح سورج نکلنے تو‏ں پہلے صرف ڈیڑھ فٹ رہ جاندا ا‏‏ے۔

ہور تھ‏‏انو‏اں تے مندر

۱. اہلیہ بائی دا مندر

۲. پراچی ترویدی

۳. وڈتیرتھا

۴. یادواستھلی

آوا جائی

قریب ترین ریلوے اسٹیشن - ویراول قریب ترین ہوائی اڈہ - دیو، راجکوٹ، احمد آباد، وڈودرا

پکچر گیلری

• 
• 
• 
• 
• 

باہرلے جوڑ

• سومناتھ مندر، گجرات
• سومناتھ مندر، گجرات
• سومناتھ – سب تو‏ں نمایاں جیوترلنگا
• شری سومناتھ مہادیو مندر
• یاترا دا تعارف - سومناتھ مندرسانچہ:Dead link (Pilgrimage Federation)
• Somnath (گجرات ہولی یاترادھام ڈیولپمنٹ بورڈ)
• اک جیوترلنگا جتھے تن مشہور دریا "مہاسنگم" تو‏ں ملدے نيں