رُکما بائی

رُکما بائی جاں رکمابائی (1864-1955), اک بھارتی عورت سی جو بھارت وچّ پہلی پریکٹس کرن والیاں خواتین ڈاکٹراں وچوں اک سی۔ اوہ اک اتہاسی قانونی معاملے دے مرکز وچّ وی سی، جس دے نتیجے دے طور اتے ایج آف کانسینٹ ایکٹ ، 1891 قنون بنیا۔ اوہ گیاراں سال دی عمر دی سی جدوں اُننی سال دے دلہے داداجی بھکاجی نال اسدا ویاہ کر دتا گیا سی۔ اوہ حالانکہ اپنی بیواہ ماں جیئنتیبائی دے گھر وچّ رہندی رہی، جس نے تدّ معاون سرجن سکھارام ارجن نال ویاہ کر لیا۔ جدوں داداجی اتے اوہناں دے پروار نے رُکما بائی نوں اپنے گھر جان لئی کیہا، تاں اس نے انکار کر دتا اتے اس دے متریئے پیؤ نے اسدے اس فیصلہ دی حمایت کیتی۔ اس نال 1884 توں عدالت دے معاملیاں دی اک لمی لڑی چلی، بال ویاہ اتے عورتاں دے اختیاراں اتے اک وڈی بحث ہوئی۔ رُکما بائی نے اس دوران اپنی پڑھائی جاری رکھی اتے اک ہندو عورت دے نام اتے اک اخبار نوں پتر لکھے۔ اسدے اس معاملے وچّ کئی لوکاں دی حمایت حاصل ہوئی اتے جدوں اس نے اپنی ڈاکٹری دی پڑھائی دی خواہش ظاہر کیتی تاں لندن سکول آف میڈیسن وچّ بھیجن اتے پڑھائی لئی اک فنڈ تیار کیتا گیا۔ اسنے گریجوئیشن کیتی اتے بھارت دیاں پہلیاں ناری ڈاکٹراں وچوں اک (آنندیبائی جوشی دے بعد) بنکے 1895 وچّ بھارت پرتی، اتے صورتَ وچّ اک خواتین ہسپتال وچّ کم کرن لگی۔

شروعاتی جیون

رکھمابائی دا جنم جناردن پانڈرنگ اتے جیئنتیبائی نال ہویا سی جو ستاریاں (ستار) دی برادری توں سن۔ جدوں جناردن پانڈرنگ دی موت ہوئی ، تاں جیئنتیبائی نے اپنی جائداد رکھمابائی نوں سونپ دتی، جو تدّ صرف اٹھ برس دی سی اتے جدوں اوہ گیاراں دی ہوئی، تدّ اسدی ماں نے اپنی دھی دا ویاہ داداجی بھکاجی دے نال کر دتا۔ پھر اُننی سال دی عمر وچّ جیئنتیبائی نے اک ودھر، ڈاکٹر. سکھارام ارجن نال ویاہ کر لیا لیکن رکھمابائی پروار دے گھر وچّ ہی رہی اتے پھری گرجا گھر مشن لائبریری توں کتاباں دی ورتوں کرکے گھر ہی پڑھائی کیتی ۔ روکھمابائی اتے اس دی ماں پراتھنا سماج اتے آریہ ناری سماج دیاں ہفتہ وار بیٹھکاں وچّ نیمی سن۔ داداجی دی ماں نہ رہی اتے اوہ اپنے ماما نرائن دھرماجی دے نال رہن لگا۔ دھرمجی دے گھر دے ماحول نے داداجی نوں آلس اتے آوارگی دی زندگی وچّ دھکّ دتا۔ دھرماجی دے گھر وچّ اک رکھیل سی اتے اس دی بیوی نے خودکشی دی کوشش کیتی۔ رکھمابائی نے باراں سال دی عمر وچّ دھرماجی دے گھر داداجی دے نال رہن توں انکار کر دتا اتے سکھارام ارجن نے اسدے اس فیصلہ دی حمایت کیتی۔ مارچ 1884 وچّ، داداجی نے اپنے وکیلاں چاک اتے واکر دے راہیں اک پتر بھیجیا، جسدے نال سکھارام ارجن نوں رکھمابائی نوں اس نال جان توں روکنا بند کر دین لئی کیہا۔ سکھارام ارجن نے سول پتراں دے راہیں جواب دتا کہ اوہ اسنوں نہیں روک رہا سی، لیکن چھیتی ہی اوہ وی قانونی مدد حاصل کرن لئی مجبور ہو گیا سی۔ پائنے، گلبرٹ اتے سیانی وکیلاں دے ولوں ، روکھمابائی نے داداجی نال جان توں انکار کرن لئی آدھار پردان کیتا۔ داداجی دا دعوہ سی کہ روکھمابائی نوں اس لئی دور رکھیا جا رہا سی کہ اوہ اپنے پیؤ دی جائیداد دے اختیاراں اتے زور دے سکدی سی۔ 

عدالتی معاملے اتے بعد

داداجی بھکاجی بنام رکھمابائی،1885 نوں بھکاجی دے ویاہ حقوق منگن دے نال سنوائی لئی آیا سی اتے جسٹس رابرٹ ہلّ پنہے نے فیصلہ دتا سی۔ پنہے نے کیہا کہ پنرستھاپنا بارے انگریزی اداہرن اتھے لاگوُ نہیں ہندے کیونکہ انگریزی قنون سہمت سیانے بالغاں اتے لاگوُ کیتا جانا سی۔ انگریزی قنون دے معاملیاں وچّ کمی سی اتے ہندو قنون وچّ کوئی مثال نہیں ملی۔ اس نے اعلان کیتا کہ رکھمابائی دا ویاہ اسدے لاچار بچپن وچّ کر دتا گیا سی اتے اوہ اک جوان عورت نوں مجبور نہیں کر سکدے سن۔ پنہے اس آخری معاملے دے بعد سیوامکت ہو گئے اتے 1886 وچّ معاملہ دوبارا مقدمے لئی آیا۔ روکھمابائی دے وکیلاں وچّ جے ڈی انورٹی جونیئر اتے تیلنگ شامل سن۔ سماج دے وکھ وکھ طبقےآں نے رولا پایا، جدوں کہ کجھ لوکاں نے تعریف کیتی سی۔ کجھ ہندواں نے دعوہ کیتا کہ قنون نے ہندو سیماواں دی پاکیزگی دا سنمان نہیں کیتا، جدوں کہ اصل وچّ پنیہے نے کیتا سی۔ پنیہے دے فیصلے دی کڑی تنقید ، وشوناتھ نرائن منڈلک (1833 - 89) دوبارا کڈھے جاندے اینگلو-مراٹھی ہفتہ وار نیٹو اوپنئن ولوں ہوئی سی جس نے داداجی نوں سمرتھن دتا سی۔ لوکمانیا بال گنگادھر تلک دوارا چلا ئے جا رہے اک پونا ہفتہ وار، مراٹھا نے لکھیا سی کہ پنیہے نوں ہندو قنوناں دی بھاونا سمجھ نہیں آئی اتے اوہ ہنسک طریقیاں دوارا سدھار چاہندا ہے۔ اس وچّ، ٹائیمس آف انڈیا وچّ اک ہندو لیڈی دے قلمی-نامی دے تحت لکھے گئے لیکھاں دی اک لڑی بارے وی معاملے دوران (اتے استوں پہلاں) ساروجنک پرتیکریاواں ہوئیاں اتے ایہہ پتہ چلیا کہ لیکھک روکھمابائی دے علاوہ ہور کوئی نہیں سی۔ اس معاملے وچّ گواہاں وچوں اک کے آر کیرتیکر (1847-1919), سکھارام ارجن دے اک سابقہ ودیارتھی نے دعوہ کیتا کہ اس معاملے وچّ پہچان دی کوئی گلّ نہیں ہے۔ کیرتیکر حالانکہ داداجی دے سمرتھن وچّ سی۔ وواد دے کئی نقطیاں دے بارے وچّ ساروجنک بحث چلدی ہے - ہندو بنام انگلش قانون، باہر بنام اندر توں سدھار، پراچین رواج دا سنمان کیتا جانا چاہیدا ہے جاں نہیں اتے اس طرحاں۔ پہلاں معاملے دے خلاف 18 مارچ 1886 نوں اک اپیل کیتی گئی سی اتے اسنوں مکھ ججّ سر چارلس سارجینٹ اتے جسٹس پھرن نے برقرار رکھیا سی۔ 4 فروری 1887 نوں جسٹس پھرن نے معاملے نوں ہندو قنوناں دیاں ویاکھیاواں دے ذریعے ہینڈل کیتا اتے دوجی دشا وچّ گئے اتے روکھمابائی نوں اپنے پتی دے نال رہن جاں چھ مہینے دی سزا دا ساہمنا کرن دا آدیش دتا گیا۔ رکھمابائی نے بہادری نال لکھیا کہ اوہ اس فیصلے دا پالن کرن دے بجائے ادھکتم سجا بھگتیگی۔ اسدے کارن اگے ہور اتھلّ-پتھل اتے بحث ہوئی۔ بال گنگادھر تلک نے کیسری وچّ لکھیا سی کہ رکھمابائی دی اوگیا انگریزی سکھیا دا نتیجہ سی اتے گھوشت کیتا کہ ہندو دھرم خطرے وچّ ہے۔ میکس ملر، نے لکھیا کہ قانونی رستہ رکھمابائی دے معاملے وچّ وکھائی گئی سمسیا دا سمادھان نہیں سی اتے کیہا کہ ایہہ روکھمابائی دی سکھیا سی جسنے اس نوں اپنے وکلپاں دا سبھ توں اتم ججّ بنا دتا سی۔

ہر جگہ ایہہ بھگوان دیاں سبھ توں وڈیاں داتاں وچوں اک منیا جاندا ہے کہ اسیں اپنی پیاری رانی وکٹوریا دی سرکار دی سرکھیا وچّ ہاں، جسدی چنگیرے پرشاسن لئی سنسار بھر وچّ پرسدھی ہے۔ جیکر اجیہی سرکار سانوں ہندو ناریاں نوں آزاد کرن وچّ مدد نہیں کر سکدی ہے، تاں دھرتی اتے کس سرکار دے کول ورتمان دکھاں توں بھارت دیاں بیٹیاں نوں آزاد کرن دی شکتی ہے؟ ساڈی رانی دے سبھ توں سنمانت سنہاسن اتے بیٹھن دے 50واں سال اسدا جبلی سال ہے، جس وچّ ہر شہر اتے ہر پنڈ اپنے پربھتو وچّ سبھ توں اچھے طریقے نال اپنی وفاداری نوں وکھاؤن لئی ططپر ہے، اتے ماں رانی نوں اک بہت ہی سکھی جیون دی اچھا، شانتی اتے خوش حالی دے نال ہور کئی سالاں تک ساڈے اتے شاسن کرے۔ اس طرحاں دے اک غیر-معمولی موقعے اتے ماں کی اپنیاں لکھاں بھارتی بیٹیاں ولوں اک گہری اپیل سندی ہے اتے ہندو قنون بارے کتاب وچّ بدلاو دے کجھ سرل شبد دندی ہے - منڈیاں وچّ 20 توں گھٹّ عمر دے منڈیاں اتے 15 توں گھٹّ   عمر   دیاں لڑکیاں دے ویاہاں نوں عدالت دے ساہمنے آؤن تے قنون دی نظر توں قانونی نہیں منیا جاویگا۔ اگیانی لوکاں وچّ اک وڈی مشکل پیدا کیتے بناں، بال ویاہاں دی سمرتھّ جانچ کرن لئی ورتمان وچّ ایہہ کیول اک واک سمرتھّ ہووےگا۔ اس جبلی سال نوں سانوں ہندو عورتاں نوں کجھ پرگٹا دی کھل دینی چاہیدی ہے، اتے ساڈیاں قنون دیاں کتاباں وچّ اس سزا دی شروعات نال بہت زیادہ شوبھا پراپت ہوویگی۔ ایہہ اک دن دا کم ہے جیکر بھگوان نے ایہہ کرپا کیتی، لیکن اسدی سہائتا دے بناں ہر سنبھوَ کوشش وارتھ لگدی ہے۔ ہن تکّ، پیاری عورت، میں تہاڈے صبر بارے سوچ چکی ہاں، جسدے لئی معافی منگنا ضروری ہے۔ سبھ توں چنگی پرشنسا دے نال - میں بہت سہردتا نال تہاڈی، رکھمابائی ۔

بھارت سرکار لئی رکھمابائی دی گواہی ڈیلی ٹیلیگراپھ، 15 جولائی 1887, پنہ 2

عدالت دے معاملیاں دی لڑی دے بعد، جسنے ویاہ دی پشٹی کیتی، اسنے رانی وکٹوریا نوں پتر لکھیا، جنہاں نے عدالت نوں خارج کر دتا اتے ویاہ نوں بھنگ کر دتّ۔ جلئی 1888 وچّ، داداجی دے نال اک سمجھوتہ ہویا اتے اس نے رکھمابائی کولوں دو ہزار روپئے دے بھگتان بدلے اپنا دعوہ چھڈّ دتا۔ تد رکھمابائی انگلینڈ وچّ پڑھائی کرن لئی روانہ ہو گئی ।اس معاملے نے بیہرامجی ملاباری (1853-1912) ورگے سدھارکاں نوں بہت پربھاوت کیتا جنہاں نے اس وشے بارے وڈے پیمانے تے لکھیا۔  ایہہ برٹین وچّ وی بہت رچی دے نال لیا جا رہا سی جس وچّ ناری پترکاواں وچّ ویاپک ناریوادی چرچاواں چھڑیاں سن۔ اس معاملے دے پچار نے عمر سہمتی ادھنیم 1891 دے پارت ہون وچّ مدد کیتی، جسنے برٹیش سامراج وچّ بال ویاہ نوں گیرکانونی کیتا۔

میڈیسن وچّ جیون

کاما ہسپتال وچّ ڈاکٹر. ایڈتھ پیچیے نے روکھمابائی نوں پروتساہت کیتا، جس نے اسدی سکھیا لئی پیسہ جٹان وچّ مدد کیتی۔ رکھمابائی 1889 وچّ انگلینڈ گئی سی تانکِ اوہ لندن سکول آف میڈیسن فار ومین وچّ پڑھائی کر سکے۔ روکھمابائی نوں متادھکار کرمچاری ایوا میکلیرن اتے والٹر میکلیرن اتے بھارت دیاں عورتاں نوں چکتسا سہائتا پردان کرن لئی ڈپھرن دے فنڈ دی کاؤنٹیس دوارا سہائتا دتی گئی سی۔ ایڈیلیڈ میننگ اتے کئی ہور نے روکھمابائی رکھیا کمیٹی نوں اک فنڈ دی ستھاپنا وچّ مدد کیتی۔ یوگدانیاں وچّ شواجیراو ہولکر شامل سی جسنے، پرمپراواں دے ورودھ دخل دین دا ساہس وکھاؤندیاں 500 روپئے دا دان دتا سی۔ رکھمبائی تد اپنی انتم پریکھیا لئی ایڈنبرگ گئی اتے صورتَ وچّ اک ہسپتال وچّ شامل ہون لئی 1894 وچّ بھارت پرط آئی۔ 1904 وچّ، بھکاجی دی موت ہو گئی اتے روکھمابائی نے ہندو پرمپرا وچّ ودھواواں والی چٹی ساڑھی پہنی۔ 1918 وچّ روکھمابائی نے ناری چکتسا سیوا وچّ شامل ہون دے پرستاو نوں خارج کر دتا اتے راجکوٹ وچّ عورتاں لئی اک راجکی ہسپتال وچّ شامل ہو گئی۔ اس نے 1929 جاں 1930 وچّ بمبے وچّ سیوامکت ہون دے بعد پینتی سال لئی مکھ طبی اہلکاری دے روپ وچّ کارج کیتا۔ اس نے سدھار لئی اپنا کم جاری رکھیا، "پردہ - اسدے انت دی لوڑ" شائع کیتا۔

لوک سبھیاچار وچ

روکھمابائی دی کہانی نوں ناولاں اتے فلماں وچّ شامل کیتا گیا ہے۔