آرمینیا دے آذریاں دا قتل عام

آذری لوک ایران تے آذربائیجان دے علاوہ 20ویں صدی دے شروع تک آرمینیا چ وی آباد سن پر 1905ء توں 1920ء تک آرمینیائی نسل دے لوکاں نے اینہاں دا شدید قتل عام کیتا ۔ اس دی اک جھلک موجودہ زمانے چ نگورنو کارا باخ دے مسئلے چ وی دیکھی گئی اے ، اس چ 15 لکھ توں ودھ آذری لوکاں نوں قتل کیتا گئیا تے 20 لکھ نون آرمینیا چھڈنا پئیا ایتھوں تک کہ اج آرمینیا توں آذریاں دا خاتمہ ہو چکئیا اے ۔

پس منظر

روس تے ایران دے وچکار 1813ء دا گلستان معاہدہ ، 1828ء دا معاہدہ ترکمانچی تے روسی سلطنت تے سلطنت عثمانیہ وچکار ہون آلے معاہدہ ادرنہ دے تحت 1،25،000 آرمینیائی باسندےآں نوں ترکی تے ایران توں لیا کے آذربائیجان چ آباد کیتا گئیا ۔ جس دے نتیجے چ آذری نسل دے باشندیاں ، جہڑے آرمینیا نال ای تعلق رکھدے سن تے آرمینیائی نسل دے لوکاں وچکار معاشی کشمکش شروع ہوگئی ۔ مارچ 1828ء نوں زار روس نے اک فرمان جاری کیتا جس دے تحت دو اہم آذری علاقے یریوان تے نخچیوان تے مشتمل اک ریاست آرمینیا بنائی گئی جس دا پہلے کوئی وجود نئیں سی ۔

قتل عام

1905ء توں 1907ء دے وچکار آرمینیائی نسل دے لوکاں نے منصوبہ بندی دے تحت آذری لوکاں دا شدید قتل عام شروع کیتا ۔ ہزاراں دی گنتی چ خانداناں دے خاندان قتل کر دتے گئے تے ایہہ سلسلہ باکو ( آذربائیجان) توں لے کے موجودہ آرمینیا تک پھیل گئیا ۔ مارچ 1918ء چ باکو چ صرف تن دن چ 30 ہزار آذریاں نوں قتل کر دتا گئیا اس قتل عام چ آرمینیائی لوکاں نوں بالشویک روسیاں دا تعاون حاصل سی ۔ انقلاب روس تے روسی قبضے دا آرمینیا دے لوکاں خوب فیدا چکئیا تے ہور کئی آذری علاقے جداں ، زنجی زور وغیرہ نوں آرمینیا چ شامل کروائیا ۔ روس نے پرانے آذری علاقےآں نوں کٹ کے اک نواں صوبہ آرمینیا دے ناں نال بنائیا سی ۔ 1948ء توں 1953ء تک اک منصوبہ بندی دے تحت آذری نسل دے مسلماناں نوں اوہناں علاقےآن توں بے دخل کیتا گئیا جنہاں نے بعد چ آرمینیا بننا سی ۔ 1953ء تک 2 لکھ تون ودھ آذری اوہناں علاقےآن توں ہجرت کر چکے سن جہڑے موجودہ آذربائیجان کہلاندے نیں ۔ قتل ہون آلےآں دی گنتی 1 لکھ توں ودھ سی ۔

نویں زمانے دی نسل کشی

1988ء چ آرمینیا دی علیحدگی دی تحریک دے بعد آذربائیجان دے علاقے نگورنوکارا باخ تے آرمینیا نے مل مار لئیا تے اس مسئلے دے دوران 25 ہزار آذری قتل کیتے گئے تے اک لکھ توں ودھ پھٹر ہوئے تے 900 توں ودھ شہر تے قصبے ساڑے گئے ۔ اک قصبے خوجالے چ آرمینیا دے فوج نے بربریت دا مظاہرہ کردے ہوءے 22 بچےآں ، 106 زنانیاں تے 500 توں ودھ لوکاں نوں اک دن چ قتل کیتا ۔

آذریاں دے قتل عام دا دن

آذربائیجان دے مرحوم سابق صدر حیدر علیوف نے 26 مارچ 1998ء چ فیصلہ کیتا کہ 31 مارچ نوں آذربائیجان دے لوکاں دی آرمینیا دے ہتھون نسل کشی دے دیہاڑ دے طور تے منائیا جائے ۔ اس دی وجہ ایہہ سی کہ سویت یونین تے روسی سلطنت دے ویلے چ اینہاں ظلماں نوں لکوئیا گئیا تے ساہمنے نئیں آن دتا گئیا کیونجے روسی خود اس ظلم چ شریک سن ۔ تے ہن آلیاں نگورنوکاراباخ دے مسئلے تے ہون آلیاں جنگاں چ وی روس نے کھل کے آرمینیا دی حمایت کیتی ۔ تے آذربائیجان دے مسلمان علاقے تے اک عیسائی ریاست آرمینیا بنان دا کم وی تاں روس نے ای کیتا سی جداں برطانیہ نے دنیا توں یہودیاں نوں اکٹھا کر کے اسرائیل دی ناجائز ریاست بنائی تے فلسطین دے لوکاں دا قتل عام کروائیا ۔ اینج ای روس نے آرمینیائی نسل دے لوکان مختلف علاقےآں توں اکٹھا کر کے آذربائیجان دے علاقے کھو کے آرمینیا دی ناجائز ریاست بنا دتی تے اس دے استحکام لئی ایتھوں دی آذری مسلمان آبادی دا قتل عام کروائیا تاکہ ایہہ علاقے آرمینی اکثریت دے بن جان ۔

آذری کیون نا آرمینیائی لوکاں توں اپنا بچا کر سکے

ایس وی وجہ اک تاں ایہہ اے سی کہ آرمینیائی لوکاں نوں ہمیشہ روس دی حمایت حاصل رہی اے تے روس نے ای اینہاں نوں فوجی تربیت تے جدید اسلحہ دتا تے اینہاں نوں منصوبے بنا کے دتے جس تے آرمینیائی لوکاں نے روس دی مدد نال عمل کیتا تے اپنے بچا تے آذریاں دے علاقے کھو تے اینہاں نوں قتل کرن چ کامیاب رہے ۔

دوجے پاسے آذریاں نوں نا تے کسے وی دیس توں حمایت ملی نا ای فوجی تربیت تے اسلحہ ملئیا تے نا ای آذریاں نے خود اپنے علاقے تے اپنا آپ بچان لئی کوئی منصوبہ بنائیا یاں کوئی دوجیاں سنجیدہ کوششاں کیتیاں ۔اس دی وجہ آذریاں دا عسکری نا ہونا اے کیونجے آذریاں دی اکثریت تجارت پیشہ اے یاں واہی ویجی دا کم کردی اے تے اینہاں نے عسکری تیاریاں ول کدے وی خاص توجہ نئیں دتی ۔ آذری سویت یونین ویلےآں تے اسدے ٹٹن دے مگروں وی سبزیاں کاشت کرن تے اینہاں نوں روسی علاقے حتی کہ دور دراز دے روسی علاقےآں چ ویجن چ مشہور سن تے اس کم چ اینہاں دا دوجی کوئی قوم وی مقابلہ نئیں کر سکدی سی تے ہن وی ایہہ روسی علاقےآں چ پھل ، سبزی تے دوجی مارکیٹاں چ چھائے ہوئے نیں ۔ اس دا لامحالہ مطلب ایہو ای ہونا سی کہ آرمینیا اپنے آذربائیجان نالوں رقبے چ گھٹو گھٹ 4 گنا تے آبادی چ اس توں وی گھٹ ہون دے باوجود جنگ دے میدان چ آذربائیجان نوں شکست دین چ تے آذربائیجان دے کئی علاقےآں تے مل مارن چ کامیاب رہئیا تے آذربائیجان امریکی مدد دے باوجود آرمینیا دے عیسائیاں کولوں اپنے علاقے واپس لین ناکام اے تے آرمینیا دے کولوں اپنے علاقے واپس لین لئی گلیں باتیں کوششاں کر رہئیا اے تے فوجی کاروائی لئی تیار نئیں حالانکہ آرمینیا آبادی تے رقبے چ آذربائیجان توں کئی گنا چھوٹا اے ۔ روس دے مسلمان وی آرمینیا ہتھوں آذربائجان دی شکست نوں وی چنگی نظر نال نئیں ویکھدے کیونچے چیچنیا نے اینے توں آبادی ، رقبے ، فوج تے اسلحے چ لکھاں گنا وڈے روس نوں نک راہیں چھولے چبا دتے سن تے چیچنیا آذربائیجان دے مقابلے چ آبادی تے رقبے چ بوہت ای چھوٹا اے ۔ اس دی آبادی 10 لکھ توں وی گھٹ اے