Purchatnica piaskowa

Purchatnica piaskowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	borowikowce
Rodzina	tęgoskórowate
Rodzaj	purchatnica
Gatunek	purchatnica piaskowa
	Nazwa systematyczna
	Pisolithus arhizus (Scop.) Rauschert; Z. Pilzk. 25(2): 50 (1959)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Purchatnica piaskowa (Pisolithus arhizus (Scop.) Rauschert – gatunek grzybów z rodziny tęgoskórowatych (Sclerodermaceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Pisolithus, Sclerodermataceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy zdiagnozował go w 1786 r. J.A. Scopoli jako gatunek purchawki nadając mu nazwę Lycoperdon arrizon. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu S. Rauschert w 1959 r.^[1]

Ma 40 synonimów^[2].

Nazwę polską nadał Franciszek Błoński w 1896 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami purchatnica bulwiasta i grochówka bulwiasta^[3].

Morfologia

Owocnik

Średnica 3–13 cm, kształt maczugowaty, lub odwrotnie gruszkowaty, z długą, płonną podstawą, często w kształcie trzonu. Ma ona długość 2–18 cm i szerokość 1–8 cm, nieregularny kształt, dołem jest zaokrąglona, klinowata lub korzeniowata, przerastająca podłoże. Młode okazy są mięsiste, prawie całkowicie zagłębione w podłożu, dojrzałe wystają z niego. Perydium jednowarstwowe, cienkie, o powierzchni gładkiej lub chropowatej, czasami z garbkiem na szczycie. Młode osobniki mają barwę ochrowożółtą, starsze ciemnobrązową. Gleba początkowo jasnożółta, potem siarkowożółta, w końcu brązowa. W młodych owocnikach jest marmurkowata, podzielona strzępkami tramy na komory tworzące perydiole. W perydiolach tych powstają podstawki i zarodniki. W dojrzałych owocnikach perydium rozpada się, uwalniając zarodniki^[4].

Zmienność kształtu w obrębie gatunku jest bardzo duża^[4].

Cechy mikroskopowe

Podstawki maczugowate, 4-zarodnikowe z krótkimi sterygmami. Zarodniki kuliste, o średnicy 9–10,5 μm, powierzchni gęsto pokrytej brodawkami i barwie ciemnobrązowej lub czekoladowo-brunatnej. Włośni brak, występuje natomiast nibywłośnia o hialinowych septowanych strzępkach^[4].

Występowanie

Występuje na wszystkich kontynentach poza Antarktydą, zarówno w strefach o klimacie umiarkowanym, jak i tropikalnym^[4]. W Europie na północy sięga po 64,3 stopień szerokości geograficznej na Półwyspie Skandynawskim^[5]. W polskim piśmiennictwie naukowym do 2003 r. gatunek notowany na kilkunastu stanowiskach w różnych miejscach Polski^[3]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – gatunek potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych^[6].

Owocniki pojawiają się pojedynczo lub gromadnie w świetlistych lasach i na ich obrzeżach, leśnych drogach, wrzosowiskach, a nawet na wydmach. Rośnie na podłożu piaszczystym lub krzemionkowej glebie^[4].

Znaczenie

Purchatnica piaskowa jest w leśnictwie jednym z grzybów stosowanych do sztucznej mikoryzacji sadzonek drzew. Wchodzi z nimi w mikoryzę, przyspieszając wzrost sadzonek^[7].

Dawniej była używana jako naturalny barwnik do farbowania tkanin^[8].

Linki zewnętrzne

Aktualne stanowiska purchatnicy piaskowej w Polsce

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum. [dostęp 2017-09-20]. (ang.).
↑ Species Fungorum. [dostęp 2019-09-20]. (ang.).
↑ ^a ^b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2017-09-20].
↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Ektomikoryzy. Nowe biotechnologie w polskim szkółkarstwie leśnym. [dostęp 2017-09-20].
↑ Roberts P, Evans S. (2011). The Book of Fungi. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. p. 525. ISBN 978-0-226-72117-0

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2017-09-20]. (ang.).

[sf-2] Species Fungorum. [dostęp 2019-09-20]. (ang.).

[checklist-3] Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.

[rudnicka-4] Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.

[5] Discover Life Maps. [dostęp 2017-09-20].

[6] Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[7] Ektomikoryzy. Nowe biotechnologie w polskim szkółkarstwie leśnym. [dostęp 2017-09-20].

[8] Roberts P, Evans S. (2011). The Book of Fungi. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. p. 525. ISBN 978-0-226-72117-0

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]