Kamienica Pod Okrętem w Warszawie

Kamienica Pod Okrętem w Warszawie
	nr rej. 565 z 1 lipca 1965 roku
	; Kamienica Pod Okrętem
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Adres	ulica Świętojańska 31
Typ budynku	Kamienica
Zniszczono	1944
Odbudowano	1949–1955
Pierwszy właściciel	nieznany
Kolejni właściciele	Dembalowie; Andrasiowicze; Mateusz Świetlik; Bartłomiej Gólno; rodzina Zalewskich; rodzina Czempińskich; rodzina Łyszkiewiczów; Greyber; rodzina Hengiel;
	Położenie na mapie Polski Kamienica Pod Okrętem w Warszawie
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Kamienica Pod Okrętem w Warszawie
	Położenie na mapie Warszawy Kamienica Pod Okrętem w Warszawie
	52°14′56,62″N 21°00′44,73″E/52,249061 21,012425
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wygląd reliefu przed zniszczeniem kamienicy

Wejście do kamienicy z widoczną płaskorzeźbą żaglowca

Kamienica Pod Okrętem – kamienica przy ulicy Świętojańskiej 31 na warszawskim Starym Mieście. Swoją nazwę zawdzięcza płaskorzeźbie okrętu umieszczonej nad wejściem.

Jej historia sięga XV wieku, a od 1645 roku była domem murowanym. Była bardzo dobrze znana wszystkim warszawiakom w czasach przedwojennych, a po odbudowie Starego Miasta na powrót stała się jedną z najbardziej rozpoznawalnych kamienic Starówki w Warszawie dzięki odrestaurowaniu charakterystycznej płaskorzeźby.

Ulica Świętojańska

Ulica Grodzka

Wytyczona przy lokacji miasta w 1408 roku, obecna ulica Świętojańska była zaledwie leśnym traktem, którym kupcy przewozili swe towary między dwoma ważnymi miastami – Czerskiem i Zakroczymiem. Była również częścią głównego szlaku komunikacyjnego miasta, przebiegającą od rynku do grodu – stąd początkowa (stosowana w XV oraz w XVII wieku) nazwa: Grodzka lub Zamkowa. Wzdłuż drogi powstawały gospody i drewniane domy mieszkalne, które przekształciły się później w kamienice. W tamtych czasach była najludniejszą i jedną z najważniejszych – o ile nie najważniejszą – ulicą miasta.

Ulica Świętego Jana

Od momentu wybudowania kościoła kolegiackiego pod wezwaniem św. Jana (obecnie archikatedra przy ul. Świętojańskiej 8) w XVIII wieku do początków XX wieku utrwalała się nazwa Święto Jańska. Po roku 1900 zaczęto stosować pisownię łączną. W latach trzydziestych wyasfaltowano ulicę i wyposażono ją w lampy gazowe. Usunięto też sklepowe szyldy, które ją szpeciły. Przy ul. Świętojańskiej mieściła się wówczas ambasada Rumunii. Podczas odbudowy powojennej odrestaurowano większość fasad oraz przywrócono brukowanie.

Kamienica

Oryginalna kamienica

Stwierdzenie oryginalnego wyglądu czy planu budynku, stojącego w miejscu obecnej kamienicy Pod Okrętem jest niemożliwe, ponieważ najwcześniejsze domy na parceli obecnie oznaczonej numerem 31 mogły tam powstać już za czasów Władysława Jagiełły. Drewniane gospody, chaty drwali i myśliwych rozciągały się wzdłuż każdego uczęszczanego traktu. Czasami były palone, burzone czy przenoszone, czasem właściciel doprowadzał je do tak złego stanu, że się rozpadały, a niebaczny gospodarz musiał wybudować sobie nowy dom. Nie sposób więc stwierdzić z całą pewnością, kiedy powstał najwcześniejszy budynek w tym miejscu. Najwcześniejszy znany budynek wzniesiony w tym miejscu to dom Dzerdzochowski, wybudowany w 1494 roku. Był to drewniany budynek, który dopiero w 1617 roku, gdy przeszedł we własność złotnika Andrzeja Zalewskiego, został częściowo podmurowany, a w następnym roku zyskał murowaną ścianę boczną (dzięki pracom murarskim przy ul. Świętojańskiej 33, należącej do Stobieckiego). Wówczas miała numer 29.

Całkowicie murowana kamienica stanęła w tym miejscu już w 1642 roku dzięki remontowi, przeprowadzonemu przez Stanisława Zalewskiego, syna Andrzeja, który także był złotnikiem, lecz niedługo później – już w 1669 roku – spłonęła w pożarze. Po odbudowie dodano do portalu hierogram IHS. W XVIII wieku zwieńczono portal płaskorzeźbą okrętu i wybudowano oficynę od strony ulicy Piwnej. Oficyna ta została połączona z kamienicą frontową piętrowym gankiem.

Czasy świetności

W 1743 roku kamienica frontowa była czterokondygnacyjną, trójosiową budowlą, a jedenaście lat później, w 1754 r., otworzono w jej wnętrzu jedną z najsłynniejszych winiarni w Warszawie. Wówczas stała się jedną z najbardziej znanych kamienic Starego Miasta. Między 1869 i 1886 rokiem w kamienicy „Pod Okrętem” prowadzone były prace budowlane o bliżej nieokreślonym celu. Wiadomo tylko, że ich wykonawcą był Dobromysław. Na przełomie XIX i XX wieku stanowiła jednolitą całość z kamienicą numer 29 – dwa budynki były połączone przejściem między podwórzami a ich fasady zostały ujednolicone: wstawiono jednolite kamienne obramowania okien i drzwi oraz otynkowano je na ten sam kolor.

Odbudowa powojenna

Podczas powstania warszawskiego wszystkie kamienice wzdłuż ulicy Świętojańskiej uległy znacznym zniszczeniom. Z kamienicy Pod Okrętem zostały tylko piwnice, fragment fasady do wysokości parteru, niewielka część murów konstrukcyjnych i sklepień parteru. Kamienica została odbudowana w latach 1949–1955 według projektu architekta Stefana Krasińskiego. Zrekonstruowano przedwojenną fasadę kamienicy i zachowano układ wnętrz parteru. Powstała czteropiętrowa, trzytraktowa kamienica o trójosiowej fasadzie. Odtworzono także boniowany, półkolisty kamienny portal i zwieńczono go gipsową płaskorzeźbą. Ta charakterystyczna płaskorzeźba okrętu, unoszącego się na falach nad renesansowym portalem kamienicy, była godłem znajdującego się tam składu winnego, dobrze znanego w całej Warszawie w czasach swojej świetności.

Właściciele

Kamienica często zmieniała swoich właścicieli od czasów jej wybudowania. Kolejni jej właściciele to:

1494 – ?
1505–1538 – rodzina Dambalów (lub Dębalów), siodlarze
1538–1565 – Andrasiowicz, postrzygacz
1565–1579 – Mateusz Swietlik, cyrulik
1579–lata 1590. – Bartłomiej Gólno, kuśnierz
lata 1590.–1617 – Andrzej Zalewski, złotnik
1617–1642 – Stanisław Zalewski, złotnik
1642–XVIII w. – Ambroży Czempiński
Łukasz Łyszkiewicz, kupiec
do 1743 – Michał Łyszkiewicz, bankier
1743–1754 – pani Greyber
po 1754 – Tomasz Hangiel, kupiec winny

Bibliografia

Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy: przewodnik. Warszawa: PWN, 1963 ISBN 83-89394-06-5.
Adam Dylewski: Warszawa i okolice. Bielsko-Biała: Pascal, 2008, ISBN 978-83-7513-139-0.
JerzyJ. Lileyko JerzyJ., Najcenniejsze Zabytki Warszawy, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989, ISBN 83-03-02485-X, OCLC 834092485 .