Denali
 Wyróżniający się wysokością szczyt Denali | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Pasmo | |
| Wysokość |
6190 m n.p.m. |
| Wybitność |
6138 m |
| Pierwsze wejście |
7 czerwca 1913 |
Położenie na mapie Ameryki Północnej  | |
Położenie na mapie Alaski  | |
 63°04′10,20″N 151°00′26,64″W/63,069500 -151,007400
| |
Denali (w latach 1896–2015 Mount McKinley[1][2]; 6190 m n.p.m.) – najwyższy szczyt Ameryki Północnej (co zapewnia mu miejsce w Koronie Ziemi), położony w górach Alaska, na terenie Parku Narodowego Denali w stanie Alaska w Stanach Zjednoczonych.
Góra ta zbudowana jest ze skał krystalicznych (głównie granitów i łupków krystalicznych). Jej masyw jest stale pokryty śniegiem i lodowcami, a największy z nich – o długości ok. 50 km – to lodowiec Muldrow. Względem otaczających go dolin występuje u jego stoków jedna z największych deniwelacji naz świecie – ponad 5500 metrów (dla porównania Mount Everest ma około 3700 metrów wysokości względnej). Ze względu na położenie bliżej bieguna północnego ciśnienie atmosferyczne na szczycie odpowiada ciśnieniu na wysokości 6900 m n.p.m. mierzonemu w okolicy równika[3]. Na szczycie notuje się bardzo niską temperaturę powietrza (do −60 °C) oraz wiatr o prędkości dochodzącej do 160 km/h[4].
W 1952 wyznaczono wysokość góry na 6193 m n.p.m. Wynik ten został zrewidowany w 2015, dzięki użyciu technologii GPS. Najwyższy szczyt mierzy 6190 m n.p.m.[5][6]
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]
Nazwa Denali pochodzi od słowa deenaalee i oznacza "wielka" lub "wysoka" w języku Kuyukon używanym przez Atabasków, rdzenny lud zamieszkujący obszar na północ od gór Alaska. Inne okoliczne ludy rdzenne miały własne nazwy dla szczytu[7].
Pierwsza nierdzenna informacja na temat szczytu została podana przez brytyjskiego podróżnika George'a Vancouvera w 1794, ale również rosyjscy kolonizatorzy Alaski opisywali górę i nadawali jej nazwy nawiązujące do wielkości. Przez pierwsze dziesięciolecia po zakupie Alaski przez Stany Zjednoczone nazwa Denali była powszechnie używana przez amerykańskich osadników. Sytuacja ta zaczęła ulegać zmianie po 1897 roku, gdy poszukiwacz złota William Dickey opisując szczyt w New York Sun użył nazwy Mount McKinley. Dickey był zwolennikiem Williama McKinleya, ówczesnego nominata Partii Republikańskiej na prezydenta Stanów Zjednoczonych. Nowa nazwa rozpowszechniła się jeszcze bardziej po zamachu na prezydenta McKinleya w 1901.
W 1975 władze stanu Alaska przegłosowały przywrócenie dawnej nazwy i rozpoczęły się starania, by została ona zatwierdzona przez Gabinet Stanów Zjednoczonych. W opozycji przez ponad 40 lat stali przede wszystkim politycy ze stanu Ohio[8], z którego pochodził McKinley, opowiadający się za utrzymaniem dotychczasowej nazwy, mimo braku powiązań byłego prezydenta z Alaską[9]. 28 sierpnia 2015, decyzją sekretarz Departamentu Zasobów Wewnętrznych USA (Sally Jewell), przywrócona została pierwotna nazwa góry: Denali[10][11].
Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej nie musiała podejmować żadnej decyzji w tej sprawie, gdyż do tej pory góra ta nie miała ustalonego polskiego egzonimu, i pod tym względem sytuacja się nie zmieniła[12].
Zdobycia szczytu
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy szczyt został zdobyty 7 czerwca 1913 przez Hudsona Stucka, Harry’ego Karstensa, Waltera Harpera i Roberta Tatuma. 1 marca 1967 r. jako pierwsi w zimie weszli na szczyt Art Davidson, Dave Johnston i Ray Genet[13]. Pierwszym Polakiem, który wspiął się na Denali (wówczas McKinley) – 31 lipca 1970 – był Marek Głogoczowski[14].
23–28 maja 1989 r. na szczyt weszli (południową ścianą, trudnym filarem Cassina) czterej uczestnicy wyprawy Polskiego Klubu Górskiego: Leszek Cichy, Paweł Kubalski, Leszek Wolański i Andrzej Niżyński[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Mount McKinley's Alaska name Denali is restored by Obama. bbc.com, 2015-08-31. [dostęp 2015-08-31].
- ↑ Obama przywróci najwyższemu szczytowi Ameryki Płn. indiańską nazwę. Nie McKinley, lecz Denali. wyborcza.pl, 2015-08-31. [dostęp 2015-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
- ↑ Wysokość ciśnieniowa – ciśnienie w górach, a aklimatyzacja [online], 27 grudnia 2017 [dostęp 2024-10-10] (pol.).
- ↑ Live Science – Denali: Facts About North America's Tallest Mountain
- ↑ Mount McKinley z nową nazwą i wysokością
- ↑ A New Identity for Denali. [w:] Earth Observatory [on-line]. NASA, 2015-09-03. [dostęp 2015-09-07].
- ↑ Mailing Address: PO Box 9 Denali Park i inni, Denali or Mount McKinley? - Denali National Park & Preserve (U.S. National Park Service) [online], www.nps.gov [dostęp 2023-08-15] (ang.).
- ↑ Najwyższa góra Ameryki Północnej zmienia nazwę. [dostęp 2015-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-23)].
- ↑ Artur Bartkiewicz: Barack Obama zmienia nazwę najwyższej góry w USA. rp.pl, 2015-08-30. [dostęp 2015-08-31].
- ↑ Sally Jewell: Order No. 3337. U.S. Department of the Interior, 2015-08-28. [dostęp 2015-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-05)].
- ↑ Old Name Officially Returns to Nation’s Highest Peak. U.S. Geological Survey, 2015-09-01. [dostęp 2015-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-08)].
- ↑ Protokół 89. posiedzenia KSNG
- ↑ b. aut.: Mount Kinley zdobyty w zimie, w: "Wierchy" R. 36 (1967), Kraków 1968, s. 259
- ↑ Wyprawy w góry egzotyczne. „Taternik”. 1, s. 33, 1972. Józef Nyka (red.). Warszawa: RSW „Prasa” – Wydawnictwo „Prasa Młodzieżowa i Sportowa”. ISSN 0137-3155. [dostęp 2015-09-01].
- ↑ b. aut.: Śmierć w Kaukazie, sukces na Alasce, w: „Gościniec” R. XXI, nr 10 (239), październik 1989, s. 27