Airco DH.9

DH.9 (DH.9A)
	Dane podstawowe
Państwo	Wielka Brytania
Producent	Airco
Typ	samolot bombowo-rozpoznawczy
Konstrukcja	dwupłatowiec o konstrukcji mieszanej
Załoga	2 (pilot i strzelec/obserwator)
	Historia
Data oblotu	1917
	Dane techniczne
Napęd	DH.9: 1 × B.H.P, rzędowy; DH.9A: 1 × Wright Liberty 12, rzędowy
Moc	DH.9: 230 KM (169 kW); DH.9A: 400 KM (294 kW)
	Wymiary
Rozpiętość	2,92 m; (13,90 m)
Długość	9,20 m; (9,30 m)
Wysokość	3,52 m; (3,45 m)
	Masa
Własna	1040 kg; (1280 kg)
Startowa	1670 kg; (2120 kg)
	Osiągi
Prędkość maks.	179 km/h; (192 km/h)
Prędkość wznoszenia	11 minut; (9 minut) na pułap 2000 m
Pułap	4710 m; (5100 m)
Zasięg	420 km; (450 km)
Długotrwałość lotu	4,5 godziny; (5,25 godziny)
	Dane operacyjne
	Uzbrojenie
	1 × karabin maszynowy Vickers kal. 7,7 mm, zsynchronizowany; 2 × karabin maszynowy Lewis kal. 7,69 mm, sprzężone, ruchome na obrotnicy; 210 kg (300 kg) bomb
	Wyposażenie dodatkowe
	radiostacja nadawczo-odbiorcza; aparat fotograficzny
	Użytkownicy
	Rzuty
	Multimedia w Wikimedia Commons

Airco DH.9 – brytyjski samolot bombowy i rozpoznawczy. Zaprojektowany i zbudowany w 1917 roku w wytwórni lotniczej Aircraft Manufacturig Company (Airco).

Historia

W 1917 roku dowódca Królewskiego Korpusu Lotniczego (RFC) we Francji gen. mjr Hugh Trenchard oraz dyrektor generalny angielskiego lotnictwa wojskowego gen. mjr J. M. Salmond zwrócili się do wytwórni lotniczej Aircraft Manufacturing Company oraz do konstruktora tych zakładów Geoffreya de Havillanda z propozycją opracowania i budowy samolotu wielozadaniowego o lepszych osiągach niż dotychczas używany i produkowany w tej wytwórni samolot bombowy DH.4. Wytwórnia przyjęła zamówienie i rozpoczęła pracę nad nowym samolotem oznaczonym symbolem DH.9^[1].

Sylwetka samolotu DH.9 niewiele różniła się od swojego poprzednika DH.4, lecz była lepiej opracowana pod względem aerodynamicznym i nowa maszyna była lżejsza. Wzmocniono konstrukcję komory płatów, zwiększono także powierzchnię nośną skrzydeł. Zmniejszono natomiast długość kadłuba poprzez zbliżenie do siebie kabin pilota i obserwatora, przez co widoczną różnicą w stosunku do DH.4 stała się kabina pilota przesunięta do tyłu. Do napędu samolotu DH.9 zastosowano silnik rzędowy B.H.P., który w przeciwieństwie do DH.4, nie był zakryty od góry. Dodano również jeden karabin maszynowy przez co wzrosła siła uzbrojenia obronnego samolotu^[2].

Samolot DH.9 został oblatany 21 czerwca 1917 roku^[3]. Samolot spełniał wszystkie wymagania konstruktora, zawodził jednak zastosowany w nim silnik B.H.P. Podjęto więc próby z innymi silnikami m.in. FIAT A-12, Lion, Puma. Jesienią 1917 roku dowództwo Królewskiego Korpusu Lotniczego (RFC) zamówiło w 15 wytwórniach lotniczych ponad 4000 samolotów DH.9. Do końca 1918 roku udało się wyprodukować 3204 samoloty tego typu^[4].

W 1918 roku przystąpiono również do produkcji udoskonalonej wersji samolotu oznaczonej symbolem DH.9A o większej rozpiętości i powierzchni nośnej płatów, lepszych osiągach i większym udźwigu bomb. Zastosowano w nim również lepszy i o większej mocy silnik rzędowy Wright Liberty 12, przy czym silnik otrzymał okapotowanie podobne jak w DH.4. Do zakończenia I wojny światowej wyprodukowano 885 samolotów tej wersji^[5].

Część wojskowych DH.9 została dostosowana do przewozu pasażerów. Osiągnięto to poprzez demontaż wyposażenia wojskowego oraz przebudowę tyłu kadłuba na zakrytą czteroosobową kabinę pasażerską. Tak zmodyfikowane wersje nosiły oznaczenie DH.9C^[6]. W 1931 r. dokonano przebudowy części zachowanych egzemplarzy DN.9 do wersji DH.9J. W tych maszynach dokonano wzmocnienia konstrukcji kadłuba celem instalacji silnika Armslrong Siddeley Jaguar III oraz zainstalowano zbiornik opadowy w górnym płacie. Tak zmodyfikowane maszyny użytkowano do celów szkoleniowych, kursant zajmował przednią kabinę a instruktor drugą^[7].

Po zakończeniu I wojny światowej samoloty DH.9 i DH.9A oprócz lotnictwa brytyjskiego, gdzie stosowano je do końca lat dwudziestych, znajdowały się w lotnictwie 14 państw. Eksploatowano je niekiedy jeszcze w latach trzydziestych do celów treningowych, pasażerskich (przewóz 2 osób) i pocztowych^[8].

Kopia DH.9A, zmodyfikowana przez Nikołaja Polikarpowa, była produkowana w ZSRR jako samolot rozpoznawczy R-1^[9].

Użycie bojowe samolotu

Samoloty DH.9 w grudniu 1917 roku zostały wprowadzone na wyposażenie 103 dywizjonu RFC, a potem sukcesywnie do kolejnych dywizjonów RFC operujących na froncie zachodnim.

W akcji bojowej zostały użyte po raz pierwszy 9 marca 1918 roku we Francji. Dzięki silnemu uzbrojeniu obronnemu, zastosowaniu lotów grupowych w odpowiednim urzutowaniu, bez eskorty samolotów myśliwskich, małym stratom i sukcesom bojowym, samoloty DH.9 i DH.9A okazały się najlepszymi lekkimi samolotami bombowymi u schyłku I wojny światowej^[10]. Użytkowane były przede wszystkim w lotnictwie brytyjskim, m.in. do zwalczania niemieckich okrętów podwodnych u wybrzeża Anglii i Francji, stosowano je także w basenie Morza Śródziemnego, na froncie rosyjskim i na Środkowym Wschodzie. Używane były również w lotnictwie morskim Stanów Zjednoczonych, gdzie pod koniec wojny uruchomiono produkcję licencyjną tych samolotów. W 1922 roku niewielką ilość samolotów DH.9 sprzedano Hiszpanii^[11].

Użycie w lotnictwie polskim

W 1919 roku polskie lotnictwo wojskowe otrzymało 20 samolotów DH.9 jako dar od króla angielskiego Jerzego V. Samoloty te dostarczono do Polski na początku 1920 roku (przybyły do Gdańska: 2 sztuki w kwietniu, 8 sztuk 4 maja, 10 sztuk 11 maja 1920). Samoloty były w bardzo złym stanie. Z pierwszych dwóch maszyn jedną rozbito podczas oblotu a drugiej już nie montowano^[12]. Kolejne 8 równie zniszczonych nie montowano, tylko przekazano do Centralnych Składów Lotniczych (uruchomiono po remontach już po zakończeniu działań wojennych). Kolejna partia 10 sztuk przeznaczona była pierwotnie dla rosyjskiej armii białych gen. Antona Denikina, była montowana w czerwcu - 3 samolotów nie uruchomiono, jeden rozbito podczas oblotu a po 3 sprawne przydzielono do eskadr wywiadowczych: 5. i 6. Stosowano je m.in. do celów rozpoznawczych w wojnie polsko-bolszewickiej. Cieszyły się one dobrą opinią^[13].

Niesprawne i uszkodzone samoloty stopniowo remontowano. Pod koniec 1923 roku w lotnictwie było 17 samolotów, w tym 10 sprawnych. W 1924 roku 5 samolotów sprzedano do Estonii. DH.9 latały w 4 pułku lotniczym do lipca 1925 roku. Ostatni z nich skasowano w lutym 1929^[14].

Opis techniczny samolotu DH.9

Samolot DH.9 był dwumiejscowym samolotem rozpoznawczym i bombowym, dwupłatem o konstrukcji mieszanej. Podwozie klasyczne – stałe. Napęd – silnik rzędowy, śmigło dwułopatowe drewniane.

Przypisy

↑ Cooksley 1996 ↓, s. 5.
↑ Chant 2002 ↓, s. 29.
↑ Samoloty niezapomniane modele 2013 ↓, s. 163.
↑ Chant 2002 ↓, s. 29-30.
↑ Chant 2002 ↓, s. 31.
↑ Cooksley 1996 ↓, s. 37.
↑ Cooksley 1996 ↓, s. 41.
↑ Cooksley 1996 ↓, s. 33.
↑ De Havilland D.H.9A. The Flying Mmachines. [dostęp 2023-06-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-23)]. (ros.).
↑ Bączkowski 1986 ↓, s. 33.
↑ Chant 2002 ↓, s. 32.
↑ Kopański 2001 ↓, s. 55.
↑ Kopański 2001 ↓, s. 57.
↑ Kopański 2001 ↓, s. 62.

Bibliografia

Wiesław Bączkowski: Samoloty bombowe pierwszej wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1986, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. Nr 30. ISBN 83-206-0497-4. OCLC 20903698.
Chris Chant: Wielkie bombowce świata. Warszawa: Bellona, 2002. ISBN 83-11-09372-5. OCLC 749350506.
Peter Cooksley: de Havilland D.H.9 in action. Carrollton: Squadron/Signal Publications, 1996. ISBN 978-0-89747-365-1. OCLC 37435481.
Tomasz Jan Kopański: Samoloty brytyjskie w lotnictwie polskim 1918-1930. Warszawa: Bellona, 2001. ISBN 978-83-11-09315-7. OCLC 316548641.
Samoloty niezapomniane modele. Warszawa: Grupa Wydawn. Foksal, 2013. ISBN 978-83-280-0077-3. OCLC 881384238.

[CITEREFCooksley19965-1] Cooksley 1996 ↓, s. 5.

[CITEREFChant200229-2] Chant 2002 ↓, s. 29.

[CITEREFSamoloty_niezapomniane_modele2013163-3] Samoloty niezapomniane modele 2013 ↓, s. 163.

[CITEREFChant200229-30-4] Chant 2002 ↓, s. 29-30.

[CITEREFChant200231-5] Chant 2002 ↓, s. 31.

[CITEREFCooksley199637-6] Cooksley 1996 ↓, s. 37.

[CITEREFCooksley199641-7] Cooksley 1996 ↓, s. 41.

[CITEREFCooksley199633-8] Cooksley 1996 ↓, s. 33.

[FM-9] De Havilland D.H.9A. The Flying Mmachines. [dostęp 2023-06-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-23)]. (ros.).

[CITEREFBączkowski198633-10] Bączkowski 1986 ↓, s. 33.

[CITEREFChant200232-11] Chant 2002 ↓, s. 32.

[CITEREFKopański200155-12] Kopański 2001 ↓, s. 55.

[CITEREFKopański200157-13] Kopański 2001 ↓, s. 57.

[CITEREFKopański200162-14] Kopański 2001 ↓, s. 62.

[:1-15] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay ^az ^ba ^bb ^bc ^bd ^be ^bf ^bg ^bh ^bi ^bj ^bk ^bl ^bm ^bn ^bo ^bp ^bq ^br ^bs ^bt ^bu ^bv ^bw ^bx ^by ^bz ^ca ^cb ^cc ^cd ^ce ^cf ^cg ^ch ^ci ^cj ^ck ^cl ^cm ^cn ^co ^cp ^cq ^cr ^cs ^ct ^cu obcej produkcji lub konstrukcji, używane przez Wojsko Polskie

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[A]

Myśliwskie	Albatros D.II^[A] Albatros D.III^[A] Albatros D.III (Oef)^[A] Albatros D.V^[A] Ansaldo A.1 Balilla^[A] Ansaldo SVA.5^[A] Blériot-SPAD S.51^[A] Blériot-SPAD S.61^[A] Bristol F.2 Fighter^[A] Fokker D.VII^[A] Fokker D.VIII^[A] Halberstadt C.V^[A] Halberstadt CL.II^[A] Halberstadt CL.IV^[A] Hannover CL.II^[A] Hannover CL.V^[A] Martinsyde F.4^[A] Nieuport 16^[A] Nieuport 17^[A] Nieuport 23^[A] Nieuport 24^[A] Nieuport 27^[A] Pfalz D.XII^[A] PWS-A^[A] PWS-10 PZL P.7 PZL P.11 RAF S.E.5^[A] Sopwith Camel^[A] Sopwith Dolphin^[A] SPAD S.VII^[A] SPAD S.XIII^[A] Wibault 70^[A]
Bombowe	Airco DH.9^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] Farman F-68 Goliath^[A] Fokker F.VII^[A] Friedrichshafen G.III^[A] Gotha G.IV^[A] PZL.23 Karaś PZL.37 Łoś Rumpler C.I^[A] LWS-6 Żubr
Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe (towarzyszące)	AEG C.IV^[A] Albatros B.II^[A] Albatros C.I^[A] Albatros C.III^[A] Albatros C.V^[A] Albatros C.VII^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Albatros C.XV^[A] Anatra Anasal^[A] Ansaldo A.300^[A] Ansaldo SVA-9^[A] Aviatik C.III^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] De Havilland DH.60 Moth^[A] DFW C.V^[A] Hannover CL.II^[A] Hansa-Brandenburg C.I^[A] Lloyd C.II^[A] Lloyd C.IV^[A] Lloyd C.V^[A] Lublin R.X Lublin R.XIII LWS-3 Mewa LVG B.I^[A] LVG C.II^[A] LVG C.V^[A] LVG C.VI^[A] Oeffag C.I^[A] Oeffag C.II^[A] Potez XV^[A] Potez XXV^[A] Potez XXVII^[A] PWS-5 PZL Ł.2 Rumpler C.I^[A] Rumpler C.VII^[A] Rumpler C.VIII^[A] RWD-14 Czapla Salmson 2^[A]
Szkolne	Albatros B.I^[A] Albatros B.II^[A] LVG B.I^[A] Bartel BM-4 Bartel BM-5 Hansa-Brandenburg B.I^[A] Caudron G.III^[A] Hanriot H.19^[A] Hanriot H.28 Morane-Saulnier MS.35^[A] PWS-12 PWS-16 PWS-18 PWS-26 Rumpler C.VIII^[A] RWD-8 Lublin R.VIII Lublin R-XIV RWD-17
Szturmowe	Albatros J.I^[A]
Transportowe i sanitarne	Lublin R.XVI LWS-2
Wodnosamoloty	CANT Z.506^[A] CAMS-30^[A] Friedrichshafen FF.33^[A] Friedrichshafen FF.49^[A] Latham 43^[A] LeO H.13^[A] LeO H.135B3^[A] Lublin R.VIII Lublin R.XIII Lübeck-Travemünde F4^[A] Macchi M.9^[A] Schreck FBA-17H^[A]
Balony i sterowce	Parseval-Sigsfeld^[A] Caquot typ R^[A] WBS-Caquot DB^[A] WBS-Caquot N-NN^[A] WBS model 39 WBS Jumping WBS E2 Zodiac VZ-11 Lech^[A] Gwiazda Polski
Samoloty prototypowe	Bartel BM-2 Bartel BM-3 Bartel BM-6 CWL WZ-X Lublin R-XX Nikol A-2 PWS-1 PWS-6 PWS-11 PWS-15 PWS-19 PWS-33 Wyżeł PWS-35 Ogar PWS-40 Junak PZL P.1 PZL P.6 PZL P.8 PZL.12 PZL.38 Wilk PZL.42 PZL.46 Sum PZL.50 Jastrząb
Projekty	Bartel BM-1 CWL WZ-VIII CWL WZ-IX Pteranodon PWS-2 PWS-3bis PWS-20ter/hydro PWS-22 PWS-40 PWS-42 PZL.3 PZL.8 PZL.9 PZL.15 PZL.18 PZL P.28 PZL.39 PZL.45 Sokół PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania PZL Łosoś RWD-22 RWD-25 WBS LOPP (sterowiec)
Produkowane na eksport	PZL P.24 PZL.43

Samoloty myśliwskie	Airco DH.1 Airco DH.2 Airco DH.5 Airco DH.6 Bristol F.2 Fighter Bristol M.1 Martinsyde F.4 RAF F.E.2 RAF F.E.8 RAF S.E.5 Sopwith Camel Sopwith Dolphin Sopwith Pup Sopwith Snipe Sopwith Triplane Vickers FB.5 Vickers FB.9 Vickers FB.12
Samoloty bombowe i torpedowe	Airco DH.3 Airco DH.4 Airco DH.9 Armstrong Whitworth F.K.8 Blackburn Kangaroo HP O/400 HP V/1500 RAF B.E.12 RAF F.E.2 RAF R.E.7 RAF R.E.8 Short Bomber Sopwith Cuckoo Vickers Vimy
Wodnosamoloty i łodzie latające	Fairey Campania Felixtowe F.2A Short 184 Sopwith Baby
Samoloty wielozadaniowe	Avro 504 Martinsyde G.100 Sopwith 1½ Strutter Sopwith Tabloid Curtiss JN-4
Samoloty rozpoznawcze	Bristol Scout RAF B.E.2
Konstrukcje prototypowe	Alcock Scout Armstrong Whitworth F.K.1 Armstrong Whitworth F.K.10 Fairey F.2 Kennedy Giant Sopwith Bulldog Westland Wagtail

Samoloty bombowe	USD-1
Samoloty myśliwskie	USB-1/USB-2 XB-1A LUSAC-11 TP-1 FVL-8 VCP PW-1
Samoloty obserwacyjne	XCO-5