Czubajnik czerwieniejący
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
czubajnik czerwieniejący |
| Nazwa systematyczna | |
| Chlorophyllum rhacodes (Vittad.) Vellinga 2002 Mycotaxon 83: 416 (2002) | |
Czubajnik czerwieniejący (Chlorophyllum rhacodes (Vittad.) Vellinga) – gatunek grzybów z rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Chlorophyllum, Agaricaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1835 r. Carlo Vittadini nadając mu nazwę Agaricus rachodes. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadała mu w 2002 r. Else Vellinga przenosząc go do rodzaju Chlorophyllum[1].
Synonimy naukowe według Index Fungorum[2]:
- Agaricus procerus b rhacodes (Vittad.) Rabenh. 1844
- Agaricus rhacodes Vittad. 1835
- Agaricus rhacodes Vittad. var. candidus Bagl. 1886
- Lepiota procera var. rhacodes (Vittad.) Massee 1893
- Lepiota rhacodes (Vittad.) Quél. 1872
- Lepiota rhacodes f. riograndensis Rick 1937
- Lepiotophyllum rhacodes (Vittad.) Locq. 1942
- Leucocoprinus rhacodes (Vittad.) Pat. 1900
- Macrolepiota rhacodes (Vittad.) Singer 1951
- Mastocephalus rhacodes (Vittad.) Kuntze 1891
Dawną polską nazwę, czubajka czerwieniejąca nadał Franciszek Błoński w 1890 r., wówczas bowiem gatunek ten zaliczany był do rodzaju Macrolepiota (czubajka)[3]. W 2002 r. został przeniesiony do rodzaju Chlorophyllum, tak więc nazwa podana przez F. Błońskiego jest już niespójna z nową nazwą naukową[1]. W niektórych atlasach grzybów jest opisywany jako kumulatka obszarpana, brak jednak potwierdzenia tej nazwy w opracowaniach naukowych. W 2015 r. grupa mykologów w publikacji Karasińskiego i in. zaproponowała nazwę czubajnik czerwieniejący[4], a jej używanie Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała w 2021 r.[5]
W niektórych opisach funkcjonuje nazwa Chlorophyllum rachodes jednak jest ona błędem w pisowni popełnionym przez autora taksonu[1][6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Średnica 8–15 cm, u młodych owocników kulisty, u starszych parasolowaty. Skórka ma kolor szarobrązowy lub brązowy i pokryta jest włóknistymi, okółkowo ustawionymi, brunatnymi, ciemniejszymi i wyraźnie odstającymi łuskami[7].
Białe, czasami są na nich krople cieczy, po wyschnięciu zmieniają barwę na oliwkowozieloną. Pod wpływem nacisku czerwienieją[8].
Wysokość do 15 cm, grubość 1–1,5 cm. U podstawy rozszerza się w kształt bulwy; prawie gładki, początkowo koloru białego, z czasem staje się bardziej brązowy, bez śladu pręgowań. Pod kapeluszem biały pierścień, który daje się przesuwać wzdłuż trzonu. Po uszkodzeniu barwi się na czerwonawo[7].
Białawy, po uszkodzeniu zmienia kolor na pomarańczowoochrowy. W smaku łagodny, bez zapachu[7].
Biały. Zarodniki gładkie, elipsoidalne, o rozmiarach 9–12 × 6–7 μm[7].
- Gatunki podobne
- tzw. pieczareczka dziewczęca (pieczareczka żółknąca, Leucoagaricus nympharum), o bardziej wysmukłym i delikatnym owocniku pokrytym białymi łuseczkami. Różni się też miąższem, który jest biały i po uszkodzeniu zmienia barwę tylko nieznacznie (lekko czerwienieje)[7].
- czubajka kania (Macrolepiota procera). Ma trzon z zygzakowatym wzorem i jej miąższ nie zmienia barwy po uszkodzeniu, a łuski na kapeluszu nie są tak odstające[8].
- czubajka gwiaździsta (Macrolepiota konradii). Jest mniejsza, jej kapelusz na środku nie jest postrzępiony, łuski są przylegające, zaś powierzchnia trzonu jest jasnobrązowa i pokryta drobnymi łuseczkami. Miąższ w trzonie początkowo różowieje, później brązowieje, ale powoli[9].
- Chlorophyllum molybdites (sinoblaszek trujący). Jest silnie trujący. Gatunek ten dotąd w Polsce nie występował, ale zaczyna się w Europie rozprzestrzeniać[10].
- Bardzo często mogą być z nią mylone inne grzyby z rodzaju Chlorophyllum np. czubajnikiem ogrodowym[5] (Chlorophyllum brunneum), (dawniej czubajka czerwieniejąca odmiana ogrodowa lub czeska), czubajnikiem ponurym[5] (Chlorophyllum olivieri) i Chlorophyllum venenatum, z których pierwszy i ostatni są grzybami trującymi[11].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje w Ameryce Północnej, Europie i Nowej Zelandii[12]. W Europie Środkowej jest pospolity[8], w Polsce również[9].
Naziemny grzyb saprotroficzny[3]. Rośnie na brzegach lasów, w parkach i na polanach śródleśnych w lasach liściastych i iglastych[7].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Grzyb jadalny[7], jednak mało smaczny. Nie posiada tak charakterystycznego aromatu, jak czubajka kania. Przez grzybiarzy często jednak bywa z nią mylona. U niektórych wrażliwych osób powoduje przejściowe dolegliwości żołądkowo-jelitowe[9]. Z uwagi na podobieństwo do trujących gatunków odradza się jej zbieranie[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Index Fungorum – Names Record [online], www.indexfungorum.org [dostęp 2018-09-14].
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2018-09-14]. (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Dariusz Karasiński i inni, Grzyby wielkoowocnikowe Kampinoskiego Parku Narodowego, Izabelin: Kampinoski Park Narodowy, 2015, s. 75, ISBN 978-83-61144-95-3.
- ↑ a b c Polskie Towarzystwo Mykologiczne [online] [dostęp 2021-06-24] (pol.).
- ↑ Chlorophyllum rachodes [online], Mycobank [dostęp 2018-09-14] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ a b c Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.
- ↑ Loizides M, Kyriakou T, Tziakouris A. (2011). Edible & Toxic Fungi of Cyprus (in Greek and English). Published by the authors. pp. 132–33. ISBN 978-9963-7380-0-7.
- ↑ a b Ladislav Hagara, Ottova Encyklopedia Hub, 2014, ISBN 978-80-7451-408-1.
- ↑ Discover Life. [dostęp 2015-12-05]. (ang.).